De Standaard over de BBC

BBC-reportage over Trump
      De BBC heeft kort vóór de Amerikaanse verkiezingen een weinig flatterende reportage gemaakt over presidentskandidaat Donald Trump. Een beeldfragment toonde Trump die zijn aanhangers toesprak: ‘We’re gonna walk down to the Capitol and I’ll be there with you and we’ll fight and we’ll fight, we’ll fight like hell.’ Alleen was deze zin het resultaat van een collage uit drie verschillende stukjes van de speech.   

Technisch perfect
     Technisch was de collage perfect. Een leek merkt er niets van. Je kunt veel zeggen van de BBC, maar ze hebben daar wel echte vaklui in dienst.

Rel rond gelekte nota
      Rond de collage is een rel uitgebroken. Er is een kritische interne nota gelekt van BBC-bestuurlid Michael Prescott. Twee topmensen van de BBC hebben ontslag genomen. 

.Is de BBC neutraal?
     Is de BBC neutraal, of links-liberaal? Dat weet ik niet. In de Amerikaanse grafiek van AllSides, staat BBC News bij het centrum. Dat is in elk geval de plaats waar de zender zou willen staan. Maar of dat rond alle thema’s even goed lukt, is nog maar de vraag. 

Boos
     Rechtse commentaarschrijvers, en Trump zelf, zijn boos vanwege het gemanipuleerde beeldfragment en linkse en links-liberale commentaarschrijvers zijn boos vanwege de kritiek op de BBC. Veel van mijn FB-vrienden ten slotte zijn boos omdat de linkse commentaarschrijvers boos zijn om de verkeerde reden. 

Vrolijk sarcasme
    De vrolijk-sarcastische @miraroodgroen vatte de linkse boosheid op x.com subtiel samen. ‘Terecht dat de BBC-directie aftreedt. Ze had nooit munitie aan rechts mogen geven.’

Tegenaanval
     Peter Vandermeersch, voormalig hoofdredacteur van De Standaard gaat namens liberaal-links voluit in de tegenaanval. ‘Dat 2 topmensen van een van de belangrijkste openbare oproepen van Europa daarvoor opstappen, dat ligt niet in verhouding. Het is schokkend en zorgwekkend.’

Banale fout
     Ook noemt Peter Vandermeersch de aan elkaar geplakte collage een ‘relatief banale journalistieke fout’. Als hij met ‘banaal’ bedoelt dat dit soort fout dagelijks voorkomt, heeft hij misschien gelijk. Als hij bedoelt dat het om een alleenstaande fout gaat, een uitschuiver, heeft hij wellicht ongelijk. Als hij bedoelt dat de collage alleen duidelijkheid en geen manipulatie beoogde, moet iedereen zelf maar weten wat hij gelooft. 

Om bestwil
     Maar misschien bedoelt Vandermeersch nog iets anders. Dat het relatief niet erg is om nieuws te manipuleren als het over een rechtspopulist gaat. Dan is het een leugentje om bestwil. Trump liegt ook, waarom zouden wij niet mogen liegen?

Opinies van De Ceulaer en Mooijmaan
     Maar niet alle links-liberale commentatoren vinden de collage een banale fout. Joël De Ceulaer in De Morgen vindt dat de kritiek op de vooringenomen BBC-berichtgeving ernstig moet worden genomen. Ruben Mooijman in De Standaard roept dan weer op voor solidariteit met de BBC. Dat zijn twee opiniestukken met elk een andere invalshoek. Daar heb ik geen probleem mee.

Strijdvaardige berichtgeving
     Dus, opiniestukken, dat is één ding. Maar de berichtgeving! Ruud Goossens schrijft in De Standaard op pagina 2 en 3 een lang artikel, waarin de critici van de BBC één voor één worden verdacht gemaakt. De ene heeft iets te maken gehad met Rupert Murdoch, een andere met Boris Johnson, een derde met Theresa May. En ook Nigel Farage, Geert Wilders, Tom van Grieken, Giorgio Meloni en Viktor Orban hebben er iets mee te maken. Om nog te zwijgen van Trump. Voor wie de strijdvaardige sfeer van het stuk wil proeven, volstaat de inleiding:

De vijanden van de BBC hebben bloed geroken. Na een fout in een documentaire over de Amerikaanse president slijpen Donald Trump, Nigel Farage en de Britse conservatieven de messen. ‘De vrije pers ligt onder vuur.’

Waar liep het fout met de collage?
     Erger is dat het stuk van Goossens, dat toch de belangrijkste informatie zou moeten bevatten, niet eens uitlegt wáár het in de collage fout liep. Ik citeer de volledige passage die Goossens eraan wijdt:

 Vooral een fout in een documentaire over Donald Trump, die vorig jaar werd uitgezonden, breekt de BBC-top zuur op. Daarin zat een citaat uit de speech die Trump gaf net voor de bestorming van het Amerikaanse parlement, op 6 januari 2021. Trump zei tegen zijn aanhang dat ze naar het Capitool zouden wandelen en vervolgens, zouden vechten. ‘We fight like hell.’ Alleen was dat citaat bij elkaar gemonteerd. Er zat in werkelijkheid meer dan een uur tussen deel 1 en deel 2 van zijn mededeling. Daardoor werd de indruk gewekt dat Trump heel direct had opgeroepen om meteen ten strijde te trekken. De waarheid was niet veel, maar toch wel iets, subtieler.

     Iets subtieler? Als je dus echt wilt weten wat er met de collage fout liep, moet je je informatie ergens anders halen. Op vrt.nws bijvoorbeeld. Ik citeer uit het stuk van Trees Vanhoutte:

Twee passages van die toespraak, bijna een uur uit elkaar, werden samengevoegd, waardoor het leek alsof Trump expliciet opriep tot geweld. Het fragment waarin hij opriep “vreedzaam en patriottisch te protesteren” werd ook uit de montage geknipt. Bovendien toonde de reportage onmiddellijk na de uitspraken van Trump beelden van de extreemrechtse groep Proud Boys die richting het Capitool trokken. In werkelijkheid waren ze al langer onderweg, dus niet onder directe impuls van de woorden van Trump.

De verantwoordelijkheid van Trump
     Trump draagt ongetwijfeld een deel van de verantwoordelijkheid voor de bestorming van het Capitool. Hij had de verkiezingsuitslag moeten aanvaarden, en hij had, toen de actie aan het Capitool bezig was, veel sneller moeten oproepen om ze stop te zetten. Maar blijkbaar vonden de reportagemakers van de BBC dat de werkelijkheid, om het in de woorden van Goossens te zeggen, veel te ‘subtiel’ was. Een gemakkelijker boodschap was dat Trump zijn aanhangers had opgeroepen om het Capitool te bestormen.

De hele context
      Een verdere tekortkoming in het stuk van Goossens is dat hij de misleidende collage niet plaatst in de hele context van de Trump-berichtgeving van de BBC. Ook daarvoor moet ik weer naar vrt.nws:

Volgens Prescott maakt deze misleidende reportage deel uit van een breder patroon binnen de  BBC waarin verslaggeving over Donald Trump structureel** gekleurd zou zijn. Volgens hem bood Panorama nauwelijks ruimte aan stemmen die Trump verdedigden en hij vond het ook niet kunnen dat BBC geen even kritische reportage maakte over de Democratisch presidentskandidate Kamala Harris. Prescott vindt ook dat BBC in aanloop naar de Amerikaanse verkiezingen te veel focuste op thema’s die vooral voor de campagne van Harris belangrijk waren, zoals vrouwenrechten en abortus, en te weinig op immigratie en economie. 

Het bloedbad van Björn Soenens
        De verdraaiing van Trumps woorden door de BBC waren voor mij geen verrassing. Trumps woorden worden vaak verdraaid. Er zijn sterkere voorbeelden dan de BBC-montage. In september 2024 haalde VRT-journalist Björn Soenens een veel flagrantere schurkenstreek uit. Soenens zei toen:‘Trump jaagt schrik aan, hij dreigt en wint mogelijk de Amerikaanse presidentsverkiezingen.’ Dan volgde een geluidsfragment met de stem van Trump: ‘If I don’t get elected, it’s gonna be a bloodbath.’
     Dat ‘bloodbath’-zinnetje uit zijn context halen was een schoolvoorbeeld van manipulatieve berichtgeving. Het volstond om de twee of drie voorafgaande zinnen te citeren om te verduidelijk wat Trump aan het zeggen was. ‘We’re gonna put a one hundred percent tariff on every single car that comes across the line. And you’re not gonna be able to sell those. If I get elected! If I don’t get elected, it’s gonna be a bloodbath.’ 
     Het ging dus om een ‘sociaal bloedbad’, wat geloof ik een typisch cliché van links is.

Het verschil tussen de Soenens-deining en de BBC-rel
     Hoe komt het dat er rond de ‘we fight’-montage van de BBC een grote rel ontstond en en er rond de ‘bloodbath’-montage van Soenens amper enige deining was – met verontwaardigde reacties op de sociale media, en een ombudsman van VRT die verklaarde dat het citaat ‘beter in context had moeten worden geplaatst’ om ‘misverstanden’ te vermijden?
      De vraag geeft aanleiding tot verschillende hypotheses. Voor de polarisatietheorie verwijs ik naar Peter Vandermeersch. Voor een milde samenzweringstheorie verwijs ik naar Ruud Goossens. Zelf denk ik aan een samenloop van omstandigheden die in Groot-Brittannië voor een schandaalsfeer hebben gezorgd en bij ons niet.
      Veronderstel dat het enigszins anders was gelopen. Soenens laat zijn montage zien op de VRT Niemand op de sociale media merkt het op, of toch niemand wiens mening er toe doet. Een bestuurslid van de VRT merkt het een jaar later wél op en vermeldt het in een interne nota. Die interne nota lekt uit en komt in handen van Het Laatste Nieuws. De krant zet het op de voorpagina. Er komt een item op het VTM-journaal. Joël de Ceulaer schrijft er in De Morgen een verontwaardigd stuk over. De Standaard zwijgt enkele dagen, en geeft daarna het woord aan Ruud Goossens. Dan zitten we al in een heel ander scenario.
      Toch denk ik dat ook in dat scenario de directeur van de VRT niet had moeten opstappen. De verontwaardiging had geen politiek verlengstuk gekregen: Vlaams Belang had stennis gemaakt, maar N-VA had zich op de vlakte gehouden om niet van Trump-sympathie verdacht te worden*. En over de neutraliteit van de vrt maakt de cynische Vlaming zich minder illusies dan een fiere Brit over die van de BBC, waardoor bij ons de verontwaardiging eerder op een gelijkmatig laag vuur suddert, in plaats van occasioneel over te koken.

Crisiscommunicatie
     Zoals te verwachten was de crisiscommunicatie van de BBC niet optimaal. Dat is ze bijna nooit in zulke omstandigheden. In de versie van Ruud Goossens heeft de BBC zich ‘helemaal in de hoek laten drummen’ toen de nota gelekt werd. ‘De beschuldigingen … werden dagenlang niet tegengesproken. Zo liep de crisis grondig uit de hand. Ook hier geef ik de voorkeur aan de informatie die ik op vrt.nws krijg. Er werd een expert bijgehaald, professor Britse cultuur Lieven Buysse:

De omroep had - zowel intern als extern - veel duidelijker, proactiever en sneller moeten communiceren. De memo die de heisa veroorzaakt heeft, ging al sinds de zomer rond.

     Pro-actieve communicatie is een goed idee, maar dat zou in dat geval ook minstens een mea culpa vereist hebben. Goossens ziet dat anders. ‘Tegenspreken’ was blijkbaar het enige wat nodig was. 

Expert
     De enige ‘expert’ die Goossens citeert is Alan Rushbridge, de ex-hoofdredacteur van The Guardian. Die Rushbridge, schrijft Goossens, is een ‘journalistiek icoon’. De man heeft in elk geval de goede smaak om de mening van Goossens te delen over de ‘hysterische BBC-criticasters.
’      Misschien was het wel slim van Goossens om zich tot een medestander te beperken. Als je er een academische expert als Lieven Buysse bij haalt, krijg je, voor je het weet, reacties als ‘De BBC blijft een instituut dat probeert neutraliteit na te streven … maar er is nog werk aan het beleid om met vermoedelijke vooringenomenheid om te gaan.’ Zo’n subtiliteit past geloof ik niet goed bij de la-lotta-continua mentaliteit van Goossens. 

* Ik ben ook wel bang om van Trump-sympathie verdacht te worden, maar ik draag gelukkig geen verantwoordelijkheid.

** Ik heb in de stukken die ik over de kwestie las, verschillende bijvoeglijke naamwoorden zien opduiken: de vooringenomenheid werd structureel, institutioneel, systemisch of systematisch. Ik zou spontaan het woord systematisch verkiezen. Joël De Ceulaer legt uit waarom de andere woorden niet noodzakelijk betekenisloos zijn, zoals ze dat zo vaak wél zijn. 

In een bijzonder leerzaam artikel in The New Statesman legt Hannah Barnes, die lang voor de BBC werkte, uit waar het onder meer misging. Een paar jaar geleden werden bij de BBC zogenaamde story teams geïnstalleerd, deelredacties die telkens voor één specifiek thema alle programma's van informatie, nieuws en invalshoeken zouden voorzien. Daardoor, het laat zich raden, ontstond over controversiële thema's een vorm van eenheidsdenken, bijna 'opgelegd' door die 'gespecialiseerde' teams.