Bartov en Grossman over de 'genocide'

Omer Bartov

     De term ‘genocide’ wordt in het Gaza-debat vaak emotioneel gebruikt, om aan te geven hoe dramatisch te toestand is en hoe zwaar de verantwoordelijk van de Israëlische regering is. Als je, zoals ik, de term misplaatst vindt, lijkt het of je met je gevit over woorden de toestand minder dramatisch wilt voorstellen of de Israëlische regering wilt vrijpleiten. Dat is in elk geval niet mijn bedoeling.
     Iemand die de term ‘genocide’ wel precies hanteert is de Joodse professor Omer Bartov. In een gesprek met Democracy Now legt hij zijn visie op de Israëlische strategie uit en waarom die strategie wel degelijk beantwoordt aan zijn definitie van ‘genocide’. Wie geïnteresseerd is kan het stuk hier lezen. Ik geef hier alleen de conclusie:                    

 Israël probeert de bevolking van Gaza te concentreren in de meest zuidelijke delen van de strook, om ze in te sluiten en uiteindelijk af te dwingen dat ze daar gewoon zouden sterven of dat ze helemaal uit de Gazastrook zouden worden verwijderd. 
   

    Dat die geconcentreerde bevolking ‘gewoon zou sterven’ zou inderdaad genocide zijn. Dat ze ‘uit de Gazastrook zouden worden verwijderd’, zou etnische zuivering zijn. Verder legt Bartov uit dat de etnische zuivering onmogelijk is, zodat alleen de eerste tak van het dilemma overblijft: genocide.
    Ik ken de toekomst niet, maar dat zal niet gebeuren, en er zal niets gebeuren dat erop lijkt. Ik vond het artikel van Bartov op een FB-pagina en eronder had een anti-zionist gereageerd:

 Een geniaal artikel. Dank ervoor. Jammer genoeg is dit het scenario. Niet van de Israelieten, maar van het Zionisme. De Palestijnen zullen wel niet sterven, maar allemaal als slaaf leven, in Gaza of elders.

       ‘Ze zullen niet sterven’ is voor mij hetzelfde zeggen als ‘er zal geen genocide plaatsvinden’. Ze zullen allemaal ‘als slaaf leven’ verwijst naar de rechteloosheid waarin Palestijnen op de Westbank leven. Dat de huidige Israëlische regering zo’n ‘oplossing’ nastreeft, lijkt mij geloofwaardig. Hopelijk komt er onder Arabische druk iets veel beters uit de bus. 

*

     Ik ken lezers die bij de geringste verwijzing naar Hitler stoppen met lezen. Het zij zo. Hitler, dat is bekend, wilde Duitsland zuiveren van het Joodse ras. De middelen waren hem om het even: deportatie naar Madagascar, sterilisatie, ze langzaam laten verhongeren in werkkampen, ze industrieel doden in gaskamers. Genocide, zou je kunnen zeggen, was niet het doel dat Hitler nastreefde, wel de zuiverheid van de Duitse natie. Genocide was een middel.

    Maar daar wil ik het niet over hebben. Ik wil iets kwijt over wat Hitler dacht over de ‘genocide’ die volgens gepleegd werd op het Duitse volk. Als extreme nationalist dacht Hitler niet in termen van individuen, maar in termen raszuivere naties. De dood of verminking van Duitsers, bijvoorbeeld in een oorlog, vond hij niet erg. Het individu stierf, de natie leefde voort. Wat erg zou zijn, is de dood of de verminking van de Duitse natie. Of een half miljoen Duitsers één voor één werden vermoord, of in Alsace-Lorraine werden ‘verfranst’, was voor hem exact hetzelfde. Een voorbeeld dat hij zelf op tafel legt in de Tischgespräche is dat van de Duitse emigratie. Dat half miljoen Duitsers dat begin de 20ste eeuw geheel vrijwillig naar de VS emigreerde beschouwde hij als ‘uitgeroeid’, ook al leefden ze en waren ze welvarend.
     Iets van deze opvatting zie ik terugkomen in het moderne begrip ‘culturele genocide’. Een Vlaams nationalist zou bijvoorbeeld kunnen zeggen dat België in de 19de  en 20ste eeuw in Vlaanderen een ‘culturele genocide’ uitvoerde. Ik gruw van zo’n banalisering van het woord. Noem het gewoon ‘verfransing’, dat is al erg genoeg.
    Dezelfde betekenisverschuiving stel ik vast bij Bartov. Hij bekritiseert terecht de lakse interpretatie van het woord:

Het is waar dat de term ‘genocide’ meer is gebruikt als een uitdrukking van verontwaardiging bij het zien van bloedbaden, massamoorden, maar dat betekent niet noodzakelijkerwijs dat je naar genocide kijkt.

      Maar zelf gebruikt Bartov ook een dubbele definitie waarbij hij de ene keer verwijst naar de vernietiging van mensen en de andere keer naar de desintegratie van een groep. Ik betwist niet dat die twee kunnen samengaan, maar wat moet ik bijvoorbeeld denken van een passage als deze:

 De bedoeling is om de groep [Palestijnen] zelf te vernietigen. En het betekent niet dat je iedereen moet vermoorden. Het betekent dat de groep zal worden vernietigd en dat hij niet in staat zal zijn om zichzelf als een groep opnieuw op te bouwen. En naar mijn mening is dit precies wat Israël probeert te doen.

     Eigenlijk luidt de beschuldiging dat Israël de Palestijnen niet toelaat om hun nationaal gevoel als staat te beleven, door de fragmentering van de Westbank, en door de vernieuwde greep op Gaza. Er zijn veel principiële, humanitaire en realistische redenen om een dergelijke politiek af te keuren. Maar het is niet wat ik genocide noem.
     En de tienduizenden burgerdoden dan? Voor deze vraag verwijs ik naar het eerste citaat van Bartov dat ik hierboven aanhaalde.  

David Grossman
     Ik ben De Standaard dankbaar voor de publicatie van het interview met de Israëlische schrijver David Grossman. Het interview verscheen eerder in La Repubblica, en had als kop ‘A Gaza è genocidio, mi si spezza il cuore ma adesso devo dirlo.’ De Standaard vertaalt correct: ‘Het is een genocide, het breekt mijn hart maar ik moet het zeggen.’ De kop en een samenvatting van het artikel werden overgenomen door tal van buitenlandse kranten. De Neue Zürcher Zeitung merkte op dat de zin ‘Het is een genocide’ niet letterlijk in het interview voorkwam.
      Ik heb toen met Grok de Italiaanse zinnen opgevraagd waarin het woord ‘genocidio’ voorkwam en ik had de indruk dat de kop heel goed de essentiële gedachte van Grosmann weergaf. Ik heb nu het hele artikel gelezen, en ben van mening veranderd. Grossman gebruikt het woord ‘genocide’ weliswaar in een andere betekenis dan ik dat zou doen, maar het hele interview bevat eigenlijk weinig waar ik niet akkoord mee kan gaan. ‘Het is een genocide’ vat noch de redenering, noch de gevoelens van Grossman goed samen.
     Ik begrijp dat sommigen nu graag beweren  ‘Grossman zegt het ook,’ maar hun redenering en gevoelens zijn helemaal anders. Waarom? Het woord ‘genocide’ wordt in de context van Gaza vooral in drie betekenissen gebruikt: 1) een onverantwoord hoog aantal burgerslachtoffers door de schuld van Israël; 2) alleen door de schuld van Israël; 3) voortkomend uit de intentie om zoveel mogelijk Palestijnen te doden. Wie het interview met Grossman leest, ziet dat hij de eerste betekenis op het oog heeft, de tweede betekenis verwerpt, en over de derde betekenis zegt dat die een juridische kwestie is waar hij zich ‘als mens’ buiten houdt.
      (DS 9/8)