De samenzwering van Yves Desmet

     Je bent een brave linkse jongen of een brave linkse meid. Militairen ‘in het straatbeeld’ doen je aan rechtse dictaturen denken. Je wil ze zo snel mogelijk weg. Je vindt ook dat het gevaar voor islamistische aanslagen erg wordt overdreven, zeker vergeleken met de onveiligheid in het verkeer. En dan gebeurt er tóch weer een aanslag, dit keer in Brussel-Centraal. Die mislukt weliswaar, maar ’t is toch een aanslag. En de terreurzaaier wordt ter plekke doodgeschoten door een aanwezige militair.
Wat nu?
      Yves Desmet, de vroegere hoofdredacteur van De Morgen, laat zien hoe je de zaak in zeven ‘tweets’ naar je hand kunt zetten. Ik citeer ze even.

1. Militair heeft vrij duidelijk uit wettige zelfverdediging gehandeld.
2. Er zijn weinig momenten dat er minder volk in Brussel Centraal aanwezig is dan op het moment van de aanslag.
3. De ontsteker ontplofte, de bom niet. Omdat de dader een prutser is, of net niet?
4. De militairen hebben de ontploffing niet verijdeld, die was al gebeurd vóór hun ingrijpen.
5. De dader loopt na de mislukte ontploffing, blijkbaar toen ongewapend, op de militairen af.
6. De dader is bekend voor zedenfeiten, niet voor radicalisering. Gefrustreerd dus.
7. Maakt dat alles de hypothese van ‘suicide by cop’ niet minstens het onderzoeken waard?

     Punten 1, 4, 5 en 6 zijn niks speciaals. Wettige zelfverdediging –  ja natuurlijk. Aanslag niet verijdeld – nee, eigenlijk niet. Dader liep ongewapend op de militairen af – ja, zo staat het in de krant. Dader niet bekend om zijn radicalisering – nee, toch niet vóór de aanslag. Dat staat allemaal min of meer vast. Daar hebben we Desmet niet voor nodig.
     Bij punt 3 wordt uit een ander vaatje getapt. Waarom is de bom niet ontploft? Het maken van een goede TATP-bom schijnt nogal moeilijk te zijn en onze terreurzaaier heeft het verprutst. Dat is wat we in gewone kranten lezen. En Desmet lijkt hierin mee te gaan. Een prutser – zeker dat kan, maar dan voegt hij er, na een dramatische komma, aan toe: ‘Of net niet?’ Het doet denken aan een populair Amerikaanse tv-programma over de Vierde Dimensie, waar om de zoveel minuten een voice-over zegt: just a coincidence – or is it? Waardoor we ook weer met andere ogen kijken naar het tijdstip van de aanslag (punt 2) –  een moment dat er weinig volk in het station aanwezig was. Alweer: just a coincidence – or is it?

     Desmet werkt toe naar zijn uiteindelijke vraag: ging het hier niet om een ‘suicide by cop’? Moet dat niet eens onderzocht worden? In één betekenis is die veronderstelling meer dan redelijk. De terreurzaaier had inderdaad verwacht als eerste dood te zijn. Daarom noemen we zulke mensen ook zelfmoordterroristen. En toen dat niet lukte moest het maar anders: op de politie afstormen om zich te laten neerschieten en zo alsnog als martelaar naar de moslimhemel te gaan.

    Maar Desmet suggereert meer. Door zijn suicide-by-cop vast te haken zowel aan het verkeerde tijdstip als aan de niet- ontploffing van de bom, lijkt Desmet te zeggen dat de dader helemaal geen aanslag wou plegen. Dat de reiskoffer en de springstof en de dodelijke spijkers en het ontstekingsmechanisme en de kreet Allahu Akbar niets meer dan een vertoning waren, een onderdeel van een ingewikkeld plan om zichzelf te laten neerschieten door een militair. Omdat de brave man niet wilde dat er ook andere slachtoffers vielen, zorgde hij ervoor dat de bom niet ontplofte. En om helemaal zeker te zijn koos hij een tijdstip dat er weinig volk was in het station. Het was allemaal één grote samenzwering met deze bijzonderheid: dat er maar één samenzweerder was.*
     Dat schrijft Desmet allemaal niet. Dat heb je met samenzweringstheorieën. Het blijft bij vragen, suggesties, verdachte omstandigheden, toevalligheden die geen toeval kunnen zijn, ‘niets is wat het lijkt’ … En dat maakt het ook zo vermoeiend om die theorieën te lezen.** Je weet nooit waar men eigenlijk naartoe wil, terwijl duidelijk maken waar je naartoe wil een van de eerste regels van helder schrijven is.
     Mooier zou zijn als de opstellers van samenzweringstheorieën te werk zouden gaan volgens de bekende wetenschappelijk methode: beginnen met een zo eenduidig mogelijke werkhypothese. Desmet bijvoorbeeld had in zijn ‘tweet’-reeks kunnen schrijven: ‘De man in Brussel-Centraal wou geen aanslag plegen. Zijn enige doel was zich te laten neerschieten door een militair.’ Dan had het parket ten minste geweten wat het moest onderzoeken.

* Op de sociale media vind je in verband met Brussel-Centraal ook uitgebreider samenzweringstheorieën. Zo lees je dat Oussama Zariouh werd doodgeschoten omdat hij anders misschien de Waarheid aan het licht zou brengen.
** Behalve natuurlijk in de spionageromans van John le Carré