Kortjes

Clichés. Als Hannah Arendt vandaag les gaf aan de Universiteit van Antwerpen zou ze door rector Van Goethem naar het Hannah Arendt Instituut worden gestuurd voor ‘begeleiding’. Zelfs als ik de eerste zou zijn die het zo verwoordt, blijft het klinken als een cliché. ’t Heeft wellicht te maken met een soortgelijk cliché over Jezus. ‘Als Jezus vandaag zag wat de kerk allemaal uitspookt etc.’ Maar de uitspraak is wel min of meer waar, zoals dat vaker gaat met clichés. 

Clichés (2). Ik ben dus de eerste om het nut van clichés te erkennen, en al zeker bij plechtige omstandigheden zoals een begrafenis, of het afscheid van een collega die op pensioen gaat. De overledene stond dan ‘altijd klaar’ voor zijn naasten.  De gepensioneerde was een  ‘stille werker’ die nu voortaan moet ‘genieten’. Zo hoort het. Het zijn heilige woorden waar je niet te veel mag aan veranderen.

Clichés (3). Maar in andere contexten wekken clichés mijn spotlust op. In het televisieprogramma ‘Junior op zoek naar liefde’ moest de jongste Planckaert een geliefde kiezen uit een aantal kandidaten. Uiteindelijk twijfelde hij tussen twee meisjes. Waarop zijn oudere broer Franceso zegt: ‘Gelijk welke keuze je maakt, je kunt op onze steun rekenen.’ Pascal Cornet, die het programma bekeken heeft, schrijft op zijn blog dat die uitspraak voor hem een uiting is van ‘broederliefde en familiale solidariteit’. Gelijk heeft hij. Maar zelf zou ik liever hebben dat zo’n broer zegt: ‘Kijk, Junior, als je die lelijke del met de vlechten neemt, sla ik op je gezicht.’

Hippocates. Yourcenar vertelt dat de doodzieke Hadrianus aan zijn lijfarts Iollas vroeg om hem een snelwerkend gif te geven met het oog op een pijnloze zelfmoord. Iollas had begrip voor de beweegreden van de keizer, wou hem niet ongehoorzaam zijn, maar wou ook zijn eed van Hippocrates niet breken die het toedienen van schadelijke stoffen verbood. Geplaatst voor de onmogelijke keuze tussen eedbreuk en ongehoorzaamheid, nam hij dan zelf maar het gif in dat hij niet mocht voorschrijven. 
Vandaag hanteert de Belgische Orde der Artsen een vernieuwde versie van de hippocratische eed, met woorden als ‘kwaliteitsvolle geneeskunde’, ‘blijvend bijscholen’, ‘toegankelijke gezondheidszorg’ en onpartijdige benadering van ‘ras, etnie, nationaliteit, taal, gender, seksuele voorkeur …’ Zouden er al veel artsen zelfmoord gepleegd hebben toen werd vastgesteld dat hun geneeskunde niet kwaliteitsvol was, of dat ze zich onvoldoende bijschoolden, of dat ze bij zichzelf partijdigheid vermoedden inzake ras, etnie, gender enzovoort?

Oude films. We vergeten veel en we vergeten ook wát we vergeten. Weg is weg. Het verleden keert niet terug. Bij films gaat dat anders. We kunnen de film opnieuw bekijken en dan zien we wat we onthouden hebben en wat we vergeten zijn. Ik zag 52 jaar geleden de film Le cercle rouge. Toen ik die onlangs opnieuw bekeek, herinnerde ik mij alleen het delirium tremens van Yves Montand, de schietoefening in het bos waarbij de schietkaarten onderaan tegen de boomstammen worden geplaatst in plaats van aan de stam te worden vastgemaakt, en ten slotte de oude politiecommissaries die een paar keer zegt: ‘Tous sont coupables’. Al de rest was ik vergeten. 
Eveneens 52 jaar geleden zag ik de film If over scholieren in een Engelse public school. Van die film herinnerde ik mij alles, alles, alles, alles, van de leraar die de klas binnenfietst tot het soort affiches dat aan de muren hing. Het waren posters van Che Guevara en Mao Zedong. Ik herinnerde mij ook de stukken die ik toen niet begreep, met name alles wat met homo-erotiek te maken had. De acteur die de beste vriend van Malcolm Mcdowell speelt heb ik later nooit meer teruggezien, maar zijn gezicht staat mij beter voor de geest dan dat van mijn klasgenoten uit die tijd.

Nieuwe films. Bij nieuwe films of televisieseries doet zich hetzelfde voor. Sommige herinner ik mij een jaar later beeld voor beeld, van andere is nagenoeg niets blijven hangen. Een vriendin raadde mij onlangs de reeks Russian Doll aan. Het verhaal draaide om een timeloop, zei ze. Ik begon te kijken, en het eerste beeld van Natasha Lyonne in de wasruimte van het toilet, herkende ik. Daarna herkende ik haar vriendin, die twee paar wenkbrauwen had, twee echte en twee geschilderde. Daarna niets meer. Had ik de reeks nu gezien of niet? Misschien alleen de eerste aflevering? Ik wist dat er nog een scène moest komen waarin Lyonne vergadert met haar collega-programmeurs. Die scène kwam echter niet in de eerste aflevering. Ze kwam wel in de tweede aflevering, die ik dus ook moest hebben gezien.Ik ben dan maar blijven kijken. Per aflevering vond ik iedere keer wel één momentje dat ik vaag herkende. De reeks eindigt met een bonte stoet die door de nachtelijke straten van New York City trekt. Die scène herinnerde ik mij heel goed. Ik had dus één of twee jaar geleden de héle reeks gezien.