Columbus - Het ei van
Ik weet niet of ‘het ei van Columbus’ nog tot de algemene kennis van de schoolgaande jeugd behoort. Ik hoorde het verhaal van mijn moeder. Nadat Columbus (1451 - 1506) aan de andere kant van de oceaan vasteland had ontdekt, waren er jaloerse edellieden die die prestatie niets bijzonders vonden. Iedereen kon westwaarts varen en als je maar lang genoeg rechtdoor bleef varen, kwam je altijd land tegen. Dat kwam omdat de wereld rond was, wat in die tijd door niemand werd betwist. De Flat Earth Society bestond nog niet.
Columbus gaf die edellieden geen rechtsteeks antwoord. Hij vroeg om een ei en nodigde zijn criticasters uit om het ei rechtop te laten staan. Niemand slaagde daarin. Daarop pakte Columbus het ei, gaf het een klein tikje op de tafel, en liet het rechtop staan op het deukje. Het was niet moeilijk, je moest er alleen aan denken. De wijsneuzen hadden er niet aan gedacht om een deukje in het ei te tikken, zoals ze er ook niet aan gedacht hadden om land te gaan zoeken aan de overkant van de oceaan.
Het verhaaltje bevat enkele mooie zedenlessen. Dat we respect moeten hebben voor mensen met originele initiatieven, dat we af en toe eens out of the box moeten denken* – bijvoorbeeld als we ons huis inrichten –, dat we iets een beetje kapot moeten durven maken om een onderneming tot een goed einde te brengen. Dat laatste roept dan weer een ander gezegde op in dezelfde culinaire sfeer: dat je geen omelet kunt maken zonder eieren te breken. Uit de geschiedenis van de revoluties weten we dat je ook eieren kunt breken zonder omelletten te bakken.
Naast Columbus krijgt ook soms Brunelleschi (1377 - 1446) de hoofdrol in dezelfde Wanderanekdote. Dan gaat het om een wedstrijd onder architecten die allemaal de dom van Florence wilden bouwen. Het bouwen van grote koepels was nog onbekend terrein en de architecten hadden verschillende methodes bedacht om het werk aan te pakken. Brunelleschi liet zijn grotere vindingrijkheid zien door de truc met het ei. Ook hier waren zijn rivalen niet op het idee gekomen om het ei een tikje te geven.
De twee verhalen hebben een enigszins verschillende strekking. Het verhaal van Columbus illustreert het belang van een originele vraag. Wat gebeurt er als we westwaarts varen, en we blijven varen? Het antwoord ligt dan voor de hand. Het verhaal van Brunelleschi illustreert daarentegen het belang van het juiste antwoord op een voor de hand liggende vraag. Hoe bouwen we een grote koepel? Op die vraag zijn veel antwoorden mogelijk, en een van die antwoorden is het meest juiste. Een succesrijke geleerde, ondernemer, politicus of loodgieter is iemand die heel wat juiste antwoorden gekozen heeft. Minder succesrijke geleerden, ondernemers of politici kiezen ook antwoorden. Ze slagen er bijvoorbeeld in, na talloze keren proberen, om het ei toch rechtop te laten staan zonder deukje. Maar het is niet de beste oplossing.
Columbus – De drie dagen van
De drie schepen van Columbus vertrokken op 6 september van de Canarische eilanden naar een onbekende bestemming. Een maand later, op 10 oktober was nog altijd geen land in zicht. Het verhaal gaat dat het scheepsvolk begon te morren* en dat geëist werd dat de schepen om het zo maar eens te zeggen op hun stappen terug zouden keren. Columbus zou toen gevraagd hebben om nog drie dagen geduld te hebben. En inderdaad, op 13 oktober was er land in zicht.
Wat dreef Columbus ertoe om door te zetten, en wat dreef de bemanning ertoe om naar hem te luisteren? Een van de afwegingen kan geweest zijn dat ze al zoveel tijd en moeite in de reis hadden geïnvesteerd. Als ze terug waren gevaren was dat allemaal voor niets geweest. Dan is het toch beter om nog even door te zetten.
Mocht dát hebben meegespeeld, dan hebben we te maken met een sunk cost fallacy. Bij het nemen van een beslissing, in de casino of op de beurs, mag je je niet laten leiden door de tijd, het geld en de moeite die je al in een onderneming hebt gestopt. Dat is het verleden. Je moet alleen kijken naar de kansen op succes of falen in de toekomst. Als je keuze verkeerd dreigt uit te vallen moet je niet koppig zijn, maar de wijze raad van de Engelsen volgen: don’t throw good money after bad en cut your losses.
Columbus was gewoon mis in zijn opvattingen over de grootte van de aarde, en volhardde in de boosheid. Enige verdienste heeft hij niet gehad, en hij zou met man en muis vergaan zijn mocht hij niet toevallig op Amerika gebotst zijn.
BeantwoordenVerwijderenZoals hierboven gesteld, was Columbus verkeerd geïnforneerd, ttz hij verkoos de meest optimistische afstand, namelijk de ondergrens die Ptolemaeus had opgegeven, overgeleverd door de berekeningen van Posidonius die later door Strabo waren gecorrigeerd, helaas aldus de afstand kleiner makend. Columbus baseerde zich hiervoor op de kaart van Toscanelli, die die ondergrens had genomen voor zijn kaart. Nochtans had Eratosthenes de methode van Posidonius nog eens overgedaan, zoals overgeleverd door Cleomedes, en een veel grotere waarde uitgekomen, die Ptolemaeus genoteerd had als bovengrens. Die onder- en bovengrens werden genoteerd in "stades". Mits veel discussie komt men uit op 30 resp. 40 duizend kilometer. Eratosthenes/Cleomedes zaten juist, Strabo/Toscanelli en dus ook Columbus fout.
BeantwoordenVerwijderenEr zijn echter verzachtende omstandigheden voor Columbus. Ten eerste moest hij zichzelf, zijn sponsors en zijn bemanning overtuigen van het avontuur, dus stelde hij het optimistisch voor. Dat is vandaag bij het berekenen van de nodige tijd en geld in een technologisch project niet anders. Dit argument maakt hem weliswaar niet meer voorzienig, noch minder fortuinlijk. Belangrijker is dat er meerdere vermoedens waren van land in de oceaan, op bevaarbare afstand. Sinds Plato was er de mythe van Atlantis, en dito spookeilanden in de Ierse en Spaanse overlevering heetten St. Bernard's Island resp. Antillia. In de Ierse zeemansverhalen, de Immara, sijpelen invloeden door van de IJslandse, die zeker kennis hadden van Leif Eriksons inspanningen eeuwen voordien. Columbus kan dus gehoopt hebben dat indien zijn inschatting van "Indië" optimistisch was, er mogelijk toch ander land zou opduiken aan de einder. Ten slotte kreeg hij hierover nieuwe hoop, toen de bewoners van de Canarische eilanden hem vertelden dat er wel degelijk eilanden waren westwaarts, op bevaarbare afstand.
Niettemin, als Columbus wist, dacht of hoopte dat er eilanden waren in die richting, dan nog was de kans wel erg klein daar toevallig op te botsen met de koers die hij gericht inzette naar Indië. Hij moet dus inderdaad vooral een enorme risk taker geweest zijn, op het onzinnige af, met een fantastische overtuigingskracht. Het succes van zijn onderneming is zeker vooral toe te schrijven aan geluk, veeleer dan wijsheid.
Dergelijke helden, of ze nu Columbus heten of Steve Jobs, die het onmogelijke bereiken precies door in te gaan tegen elk gezond verstand, als voorbeelden stellen, is je reinste survivor bias.
Maar de vraag is of we die survivor bias niet nodig hebben om nieuwe risk takers moed te geven, als samenleving. Van huis uit krijgt iedereen immers het advies: doe maar gewoon, dat is al gek genoeg.
Dieter
Inderdaad, zowel de survivor bias als de sunk cost kunnen tot positieve resultaten leiden.
VerwijderenWaarom Florence en niet gewoon Firenze ?
BeantwoordenVerwijderen