Nog één keer Klein: kortjes

Kritiek op rechts én op links
     In haar boek Dubbelganger bekritiseert Naomi Klein zowel rechts én links, maar ze doet dat niet vanuit een ‘middenpositie’. Ze bekritiseert rechts omdat het een onrechtvaardige maatschappij in stand houdt, en links omdat het niet genoeg doet om daar tegenin te gaan. Woke-mensen hekelt ze niet voor hun overdrijvingen – daar is ze zelf aan verslingerd –  maar voor hun inefficiëntie en individualisme. Ze noemt hen ‘mensen die met hun eigen witte fragiliteit aan de slag gaan’ of die hun ‘gemarginaliseerde groepsidentiteit vertegenwoordigen in speciaal daarvoor gecreëerde ruimtes.’ 

Sociale media
     Uit alles blijkt dat Klein de sociale media graag gezuiverd wil zien van boodschappen die haar niet bevallen: samenzweringstheorieën, fake news, rechtspopulistische propaganda. Ze wil zo’n belangrijke taak niet overlaten aan de tech-ondernemers. Overigens vind ik het wel een sympathiek trekje van haar dat ze zich ergert aan het triomfalisme van haar vrienden wanneer haar vijanden (Trump, Bannon, Wolf) hun account verliezen. Als radicaal-linkse beseft ze dat de maatregelen tegen radicaal-rechts zich ook altijd tegen haar eigen kamp kunnen keren.

Corona
     Zowel voor Naomi Wolf als voor Naomi Klein was de corona-epidemie een ‘opportuniteit’. Voor Wolf was het een gelegenheid om de staatsalmacht tegen het individu aan te klagen. Voor Klein was het een gelegenheid om collectieve oplossingen naar voren te schuiven om het individualisme te bestrijden. Hoe waanzinnig de theorieën van Wolf ook zijn, door corona ben ik een heel klein beetje in haar richting opgeschoven. Klein geeft zelf trouwens ook voorbeelden van corona-maatregelen die werden misbruikt door staat en politie voor algemenere surveillance.

Corona (2) 
    Naomi Wolf heeft op een bepaald moment voorgesteld dat de urine van gevaccineerden zou worden gescheiden van het gewone afvalwater, zodat een ongevaccineerde niet door die mRNA-troep besmet zou raken. Het is jammer dat dergelijke waanzin doet vergeten dat de vaccincritici op sommige punten gelijk hadden: het vaccin was niet het wondermiddel dat men – ook ik – ervan verwachtte, het stopte amper de virusverspreiding, de berichtgeving erover was propagandistisch en eenzijdig, het kon ernstige bijwerkingen veroorzaken*, en een wettelijk verplichte vaccinatie zou niet proportioneel geweest zijn. Het pleit voor Klein dat ze die kritieken in mindere of meerdere mate onderschrijft. Ze schrijft ook, terecht, dat de eenzijdige berichtgeving één van de redenen was waarom samenzweringstheorieën zo’n succes hadden.

Samenzweringstheorie
    De Europese Commissie definieerde een samenzweringstheorie als ‘het geloof dat bepaalde situaties of gebeurtenissen achter de schermen met een negatieve bedoeling gemanipuleerd worden door invloedrijke krachten.’ Die definitie is niet naar de zin van Klein. ‘Allemaal leuk en aardig,’ schrijft zij, ‘maar deze definitie laat de belangrijkste factor buiten beschouwing: dat de theorie onwaar of tenminste onbewezen is.’
     Ik zou die maatstaf van ‘onwaarheid’ of ‘gebrek aan bewijs’ minder sterk formuleren. Het is voor een leek, die de deugdelijkheid van zogenaamde bewijzen moeilijk kan beoordelen, eerder een kwestie van geloofwaardigheid. Veel theorieën over corona waren erg ongeloofwaardig: dat corona met opzet werd verspreid, dat de vaccins nanodeeltjes bevatten die ons gedrag konden beïnvloeden, enzovoort. De theorie van Klein dat bijna alle kwalen in de wereld kunnen worden toegeschreven aan de winstzucht van de kapitalisten, is voor mij ook niet geloofwaardig, maar het is – toegegeven – een ongeloofwaardigheid van een hoger niveau.

Oorlogseconomie
     Voor de aanpak van de klimaatproblematiek verwijst Klein uitdrukkelijk naar de ‘oorlogseconomie van de Tweede Wereldoorlog’ als een te volgen voorbeeld. Hayek begint zijn klassieke boek Road to Serfdom met een waarschuwing om in vredestijd vooral niet de methodes van de oorlogseconomie toe te passen. 

Wegkijken
     Klein neemt de Westerse middenklasse op de korrel omdat die liever ‘wegkijkt’ van de miserie. Ze citeert James Baldwin: ‘Er zijn zoveel dingen die je liever niet zou weten.’ Dat is in elk geval waar voor mij. Als mijn vrouw niet thuis is, kijk ik niet eens naar het televisienieuws. In mijn filmkeuze ben ik een groot liefhebber van escapisme. Dat is een morele keuze waar heel wat op af te dingen valt.
     Maar ik wéét wel dat er veel miserie op de wereld bestaat, en ik méén te weten dat de remedies van Klein de boel eerder slechter dan beter zullen maken. 

Protectionisme
     Een van de remedies die de boel slechter maken is het protectionisme. Naomi Klein is Jonathan Holslag niet en protectionisme behoort niet tot haar core business, maar enkele losse opmerkingen van haar wijzen wel in die richting. Ze prijst de Canadese NPD omdat die zich altijd verzet heeft tegen ‘ongunstige handelsdeals’. Ze spreekt over de Amerikaanse vakbondsleden die zich door de Democraten verraden voelden toen die ‘in de jaren negentig handelsakkoorden afsloten en fabriekssluitngen mogelijk maakten’. Ze gebruikt de kwestie meteen om Trump te kapittelen: hij beloofde ‘de handelsakkoorden te verscheuren’ maar in werkelijkheid voerde hij ‘vrijwel uitsluitend kleine veranderingen aan het handelsbeleid door.’ Zoals ik het interpreteer: Trump was nog niet protectionistisch genoeg.

Het wrede verleden
     Wij, Westerse mensen, vindt Klein, moeten ons bezinnen over de wreedheden uit ons verleden. Dat is een aanvaardbaar advies. We mogen de geschiedenis niet vervalsen:  die wreedheden wáren er, net als trouwens veel bewonderenswaardige dingen. Vaak waren die twee zelfs verstrengeld. Wat ik echter niet begrijp is dit: waarom zouden we ons vooral over die wreedheden bezinnen? Vragen wij aan de Afrikanen of aan de Native Americans om zich vooral over de wreedheden uit hun verleden te bezinnen? Moeten de Duitsers zich in hun geschiedenisles vooral over Hitler bezinnen? Kunnen we geschiedenis niet wat afstandelijk bekijken? Met af en toe een grapje, zoals meester Bernard dat deed in het vierde leerjaar? 

Vrijheid, een leeg begrip
     Op veel plaatsen in haar boek prijst Klein de collectieve vrijheid boven de individuele vrijheid. Tekenend is haar beschrijving van een manifestatie tegen coronarestricties. ‘Op straat brulden mensen: vrijheid. Dat grote lege woord. Want vrijheid om wat?’ 
     Helaas, wat Klein hier niet begrijpt is dat ‘vrijheid’ tot op grote hoogte een leeg begrip moet zijn, zodat mensen het een eigen invulling kunnen geven, en niet een invulling die Klein, of een of ander collectief, welgevallig is. Bovendien is haar vraag ‘vrijheid om wat?’ zinloos als je ze stelt aan de demonstranten van hierboven. Die wisten precies wat ze met hun vrijheid wilden doen: ongevaccineerd en zonder mondkapjes rondlopen, op café gaan, ongehinderd hun beroep uitoefenen. Natuurlijk mocht de staat die vrijheid beperken – maar slechts omwille van de volksgezondheid –  niet omdat het begrip vrijheid ‘leeg’ was.

Politie
     Als de politie terecht of ten onrechte, per ongeluk of met opzet, iemand doodschiet, ligt het in de lijn van de verwachtingen dat er protest komt. Gematigd links eist dan hervormingen en radicaal links wil meteen de politie afschaffen. Dat laatste was een veel gehoorde eis bij de BLM-beweging. Ik moet Klein bewonderen voor de manier waarop ze de radicale eis overneemt en die zo formuleert dat gematigd links er zich niet aan stoort. Defund the police wordt bij haar: ‘geld dat niet zou moeten gaan naar gemilitariseerde politie maar naar onderwijs, huisvesting, gezondheidszorg’. En verder schrijft ze nog dat het erop aan komt ‘alternatieven voor de politie uit te denken.’ Misschien denkt Klein bij die alternatieven aan de ‘legers van maatschappelijke werkers’ in het Rode Wenen. Zelf denk ik dan aan het lied Gee, Officer Krupke. Hoe gaat het ook weer? Juvenile delinquency is a social disease / So take him to a social worker.’ En laten we het slot niet vergeten: Officer Krupke / Krup you!

Leren van Bannon
     Tijdens de corona lockdown heeft Klein een ‘onnoemelijk aantal uren’ naar de podcast van de radicaal-rechtse populist Steve Bannon geluisterd. Ze schaamt zich daarvoor, zoals ik mij schaam als ik te lang op FB of op X een discussie volg, waarvan allang duidelijk is dat de argumenten langs de twee kanten uitgeput zijn. Maar ik begrijp Kleins fascinatie. Ze ziet Bannons gedrevenheid en zelfverzekerheid. Ze stelt zich wellicht in gedachten voor dat ze met hem moet debatteren, en beseft hoe onmogelijk het zou zijn om zo’n debat te winnen, zeker als er veel Bannon-aanhangers in de zaal zijn.
      Uiteindelijk heeft Klein van Bannon drie dingen geleerd. Ten eerste, dat het mogelijk is om een argument om te draaien. Als links bezwaren heeft tegen de kapitalisten, gaat Bannon die kapitalisten vervangen door ‘globalistische elite’.  Dat moet radicaal-links ook kunnen, denkt Klein. Ten tweede: dat je altijd moet oproepen tot actie, al is het maar een tussenkomst op een oudercomitévergadering. Ook dat zou radicaal-links moeten kunnen. En ten derde: dat je een brede beweging moet nastreven. Je moet samen optrekken met mensen voor één zaak, al verschil je over andere zaken van mening. Over die andere zaken moet je licht heengaan. Je maakt er een grapje over. Geen gedram. Maar een radicaal-linkse die niet mag drammen, dat wordt moeilijk. 

Diagonalisme
     Klein is ook gefascineerd door het diagonalisme: rechtse rebellen, rare allianties tussen extremen, ongewone combinaties van links en rechts, heterogene samenzweringstheorieën. Ik kan mij daar niet druk in maken. Alleen wie dacht dat links en rechts door een loodrechte streep gescheiden was, kan zich verbazen als de streep plots diagonaal blijkt te liggen. En als die diagonalisten de extremistische en gewelddadige toer opgaan, dan moet de politie maar een oogje in het zeil houden.

Fascisme
     Klein beschuldigt de Andere Naomi ervan dat ze ‘door te pas en te onpas met fascisme te strooien het woord in het absurde trekt.’ Dat is een pertinente kritiek, maar … Klein doet zelf niet veel anders.  Zo spreekt ze van ‘een ecofascistische toekomst, oftewel een toekomst waarin ecologische angsten worden aangewend ter rechtvaardiging van gewelddadig optreden tegen degenen die als minderwaardig worden beschouwd … Het ecofascisme is een reële dreiging die onder delen van het rechtse spectrum steeds meer aan de oppervlakte treedt.’ Of wat moeten we denken van het citaat van Arielle Angel dat Klein ons meegeeft: ‘De laatste tijd voel ik in mijn lichaam de dreiging van het fascisme kloppen als een ooit gebroken bot vlak voordat de regen valt.’ 

 

* Bij vaccinatie van bejaarden en van mensen van middelbare leeftijd was het overduidelijk dat de voordelen van vaccinatie zwaarder wogen dan de mogelijke bijwerkingen. Bij jonge mensen en kinderen was dat minder duidelijk. Jonge mensen vaccineren zodat ze ouderen niet besmetten was ook al geen erg zwaar argument omdat het vaccin vooral het ziekteverloop beïnvloedde, en veel minder de virusoverdracht.

 

** Over diagonalisme in coronatijden, zie mijn stukje hier.