Franciscus en de huurmoordenaars

Moord en moordenaar
      Het moet een eenvoudig syllogisme zijn dat door het hoofd van Franciscus speelde:

• Wie een moord pleegt is een moordenaar
• Abortus is moord 
• Een arts die een abortus uitvoert is een moordenaar.      

Zelfs wie akkoord gaat met de tweede premisse, kan reserves hebben bij de conclusie. Het is één ding het abortusdebat te voeren met slogans - dat doet haast iedereen - het is een ander ding om het debat te voeren met scheldwoorden. Moord is een slogan, moordenaar is een scheldwoord. En dan huur-moordenaar omdat een arts wordt betaald voor zijn ingreep! Dat is niet alleen een scheldwoord maar een metafoor. In een maatschappelijk debat weet ik niet wat erger is. 

‘Doden’ en ‘moorden’
     Zover als we kunnen teruggaan in de geschiedenis, heeft er in alle samenlevingen een consensus bestaan dat het doden van medemensen een moreel kwaad is. Ook werden er altijd uitzonderingen aanvaard op die regel: het doden van mensen als straf voor hun misdaden of als zoenoffer voor de goden, of het doden van slaven, van vijanden, van rivalen, van oude nutteloze mensen, van misvormde baby’s, enzovoort. Over die uitzonderingen kunnen ethische discussies ontstaan en die kunnen dan zorgen voor een nieuwe consensus. Bij afwezigheid van zo’n consensus heeft het niet veel zin om over ‘moorden’ te spreken.

De hedendaagse betekenis van ‘moorden’
     De hedendaagse begrip ‘moorden’ - waarover dus wel een consensus bestaat - houdt onder andere in: roofmoord, moord uit haat, wraak of sadisme, het opzettelijk doden van burgers in een militair conflict, het uitroeien van mensen van het verkeerde ras, geloof, overtuiging of maatschappelijke klasse. Abortus valt niet onder die consensus. 

Oude praktijk, oude controverse
     Abortus arte provocatus is een heel oude praktijk. Ook de veroordeling ervan is oud. De eed van Hippocrates bevat de zinssnede: Ὁμοίως δὲ οὐδὲ γυναικὶ πεσσὸν φθόριον δώσω. (‘Evenmin zal ik een vrouw een instrument voorschrijven om een miskraam op te wekken.’) Vandaag bestaat er in ons land een meerderheid die abortus onder bepaalde voorwaarden niet moreel veroordeelt, of juridisch vervolgd wil zien, en een minderheid die dat wel doet. Die minderheid kan niet verplicht worden om tot abortus over te gaan, die meerderheid kan niet verhinderd worden om voor abortus te kiezen. De maatschappij is veroordeeld tot een compromis over de modaliteiten, maar het staat iedereen vrij om dat compromis in vraag te stellen, en aan te dringen op een nieuw compromis*. Die vrijheid komt iedereen toe, zowel de paus als leider van de katholieke kerk als, laat ons zeggen, Jan Danckaert, als rector van de Vrije Universiteit van Brussel.

Het schotschrift van Jan Danckaert
     De VUB van Jan Danckaert is een vrijzinnige universiteit. Laïcité oblige, zal de rector gedacht hebben, en hij schreef een driftig protest tegen de paus, en vóór abortus.
     Er staan in Danckaerts protest een paar argumenten waar ik ongeveer akkoord mee kan gaan. Een absoluut verbod op abortus zou het leven van duizenden vrouwen kunnen kosten of zou hun leven ‘somber en onleefbaar’ maken. Dat is zo. De Paus is naast kerkleider ook een staatshoofd. Als hij kritiek formuleert op onze wetten, kan dat als diplomatiek incident worden gezien, of, zoals de Chinese autoriteiten zouden zeggen, als een ‘inmenging in binnenlandse aangelegenheden.’ Onze premier heeft al in die zin gereageerd.
       Ook Danckaerts uitgangspunt kan ik billijken: ‘Het evenwicht tussen het recht van de vrouw om over het eigen lichaam te beschikken en de bescherming van de foetus hoort in balans te zijn.’ Als Danckaert dat uitgangspunt goed had laten bezinken, was hij misschien voorzichtiger geweest in zijn polemiek. Ik wijs hieronder op enkele van zijn bedenkelijke of zwakke uitspraken.

‘Laster’
     Danckaert begint al onmiddellijk met een valse noot: ‘Nu is de vrijheid van meningsuiting voor ons heilig, en ook de Heilige Stoel mag daarvan gebruikt maken. Maar wie lasterlijke beschuldigingen uit, doet niet langer aan vrije meningsuiting.’
  Dat is een verkeerde interpretatie van het wettelijke begrip laster. Als Jean-Marie De Decker zegt dat het ‘makkelijker is een hond rond een hotdogkraam te leiden dan een socialist rond een hoopje geld’ is dat geen laster. Als ik daarentegen zeg dat Frank Vandenbroucke indertijd die zes miljoen van de zwarte partijkas niet in brand heeft gestoken, maar in zijn zak, is dat wel laster. Als iemand beweert dat Danckaert een papenvreter is die elke morgen een pastoor tussen zijn boterham legt, is dat geen laster. Als ik daarentegen zeg dat de Brusselse rector betrokken is bij de moord op die Britse pastoor in Kalmthout, is dat wel laster.

‘Haatspraak’
     Om nog een andere reden viel de uitspraak van de paus volgens Danckaert niet onder de vrije meningsuiting. Wat de paus deed, was namelijk ‘het verspreiden van haat’. Goed, maar voor hetzelfde geld verpreidt Danckaert haat tegen de paus. Ik zie in dat argument alleen een reden om de wetgeving rond haatspraak af te schaffen. 

Wetenschappelijke consensus
     Bijzonder kwalijk vind ik volgende passus bij Danckaert: ‘Wij wijzen hier overigens nog eens op de wetenschappelijke consensus in ons land over de termijn waarbinnen abortus mogelijk moet zijn.’ Dit is een misbruik van het woord wetenschap. De wetenschap kan in geval van abortus alleen feiten en causale en statische verbanden vaststellen, uit de biologie, de psychologie, de sociologie. Dat is heel iets anders dan daar ethische of juridische conclusies uit trekken.
      Om mij tot de biologie te beperken: ik geef graag toe dat ik het interessant vind om te weten vanaf welk moment de foetus levensvatbaar is buiten de baarmoeder, vanaf wel moment hij pijn kan ervaren, vanaf welk moment afwijkingen kunnen worden vastgesteld. Zo weet ik ook graag dat een foetus van 12 weken - de Belgische limiet - ongeveer 6 cm groot is, en een foetus van 24 weken - de Nederlandse limiet - ongeveer 32 centimeter. Ik geef graag toe dat die feitenkennis mijn morele intuïtie beïnvloedt, maar ze kan een ethisch debat niet beslissen.
      Ook de statistiek interesseert mij. Hoe verhoudt zich de verspreiding van voorbehoedsmiddelen tot het aantal abortussen? Hoeveel vrouwen in ons land laten abortus uitvoeren? (Het zijn er ongeveer 20.000 tegenover 120.000 geboorten.) Hoeveel vrouwen gaan naar Nederland om een abortus te laten uitvoeren ná de 12de week? (Ongeveer 500). Maar dat verandert weinig aan het fundamentele debat dat Franciscus door zijn provocatie wou op gang brengen.

Baas in eigen buik
     ‘Het recht op abortus,’ schrijft Danckaert, ‘draait om niets anders dan het recht van de vrouw om autonoom te beslissen over haar eigen lichaam.’ Wat de grond van de zaak betreft, is dat een petitio principii: de vrouw mag zelf over een abortus beslissen omdat ze zelf over een abortus mag beslissen. Ze is baas in eigen buik omdat ze baas is in eigen buik. Daarmee wordt de vraag ontweken of de foetus een autonome persoon is, waar de vrouw niet zomaar ‘baas’ over is.
      Maar het beginsel ‘baas in eigen buik’ is daarom niet waardeloos. Als maatschappelijk wordt afgesproken dat abortus toegelaten is, dán komt, in een moderne liberale visie, de concrete beslissing inderdaad aan de vrouw toe, en niet aan de vader, de familie, de pastoor, de arts of de wetenschappelijke expert. 

‘Daarom’
     ‘Het evenwicht tussen het recht van de vrouw,’ schrijft Danckaert, ‘en de bescherming van de foetus hoort in balans te zijn. Meer dan 30 jaar na de wet-Lallemand-Michielsen is het daarom tijd om de abortuswetgeving te versoepelen.’ Ik was als leraar heel verdraagzaam bij het verbeteren van verhandelingen. Maar als een leerling het woordje daarom op zo’n slordige manier gebruikte, plaatste ik daar in bruine of rode inkt een vraagteken bij, met het verzoek om de gedachte in een tweede versie zorgvuldiger te verwoorden.

‘Geschoffeerd’
      Niet alleen de artsen worden volgens Danckaert door de paus ‘geschoffeerd’, maar ook ‘België en zijn bevolking’, en wel omdat Franciscus zich het recht toe-eigende ‘om een wet van een democratisch land aan te vallen.’ Goed, je kunt inderdaad met enig recht stellen dat de artsen door Franciscus uitspraak ‘geschoffeerd’ werden, en dat je die uitspraak, met wat goede wil, een diplomatieke rel waard is. 
      Mais tout de même! Werd België geschoffeerd? Werd onze bevolking geschoffeerd? Werd ik geschoffeerd? Of zijn het sommige vrijzinnigen die doen alsof ze zich geschoffeerd voelen, terwijl ze zich in werkelijkheid van die hele paus, die niet eens over tankdivisies beschikt, heel weinig aantrekken? Heeft Danckaert zelf eigenlijk zo onrustig geslapen na de schofferende uitspraak van de paus? Ik vind die pathos eerlijk gezegd vermakelijk en betreur alleen dat Danckaert zich beperkt heeft tot het woord schofferen. Had hij niet minstens ook kunnen spreken van een kaakslag, van een knieval en van een dictaat?
     En wat die democratisch goedgekeurde wetten betreft, die staan niet boven kritiek verheven, of ze nu in het Belgische Parlement, de Nederlandse Tweede Kamer, de Israëlische Knesset of in de Hongaarse Landdag tot stand komen. Trouwens, als de Paus morgen weer eens kritiek heeft op het te strikte vluchtelingenbeleid van de Europese landen, zal er dan ook maar iemand spreken van een diplomatiek incident? Ikzelf zal dat in elk geval niet doen, al zal ik het inhoudelijk waarschijnlijk niet eens zijn met de Heilige Vader.

De zus van M.
     Genoeg over de Paus en over de vrijzinnige rector. Abortus is een kwestie waarover voor- en tegenstanders bijna nooit rustig kunnen discussiëren. Net als over Israël-Palestina kun je niemand van mening doen veranderen. Die meningen veranderen wel, maar niet door discussies. De eerste keer dat ik in mijn omgeving over abortus hoorde spreken, was toen de zeventienjarige zus van mijn vriendin M. zwanger was. De ouders van M. waren brave katholieken van de oude school, en levenslang tegenstanders van abortus. Toen hun dochter zwanger was, was hun mening in één week tijd helemaal veranderd. Nu vonden ze abortus voor hun dochter plots wel een goed idee. Er bestaat in die kwestie geloof ik een verschil tussen wat men dénkt te denken, en wat men écht denkt.
      Ik vertelde het voorval aan mijn vriendin R., zonder namen te noemen natuurlijk. ‘En,’ vroeg R., ‘is die abortus voor dat meisje goed verlopen?’. ‘Ja,’ zei ik. ‘Goed voor háár,’ zei R., met heel veel nadruk op ‘háár’. 

Kerk en staat
      In ons land bestaat er een behoorlijke scheiding van kerk en staat. Onze wetgevende macht moet geen fiat krijgen van de paus alvorens een wet goed te keuren. Onze christendemocratische partij heeft op ethisch vlak standpunten die ver van de Vaticaanse verwijderd zijn. Alleen zou ons vorstenhuis zijn katholicisme wat meer privé moeten houden. Ronald Reagan heeft naar het schijnt, als praktiserend presbyteriaan, tijdens zijn presidentschap geen enkele keer een eredienst van die kerkgenootschap bijgewoond.  Hij wou geen religieuze partijdigheid uitstralen. Het was voor hem een bevrijding toen zijn presidentschap afliep en hij weer ter kerke kon gaan.
     Voor onze koning kunnen we minder streng zijn. Levenslange religieuze onthouding is nog iets anders dan twee ambtstermijnen, en van onze Grondwet mag het.  Filip en Mathilde mogen zo vaak naar de mis gaan als ze willen, maar wat meer discretie zou niet slecht zijn. 

* Zie ook mijn twee vorige stukjes over abortus: hier en hier.