Boekenlijstjes van 2024 in DSL, etc.

Boekenlijstjes van 2023 in DSL
      Uit gemakzucht en onzekerheid maak ik zelf geen eindejaarslijstjes, maar ik lees graag die van anderen. De Standaard der Letteren heeft aan 70 literatuurliefhebbers gevraagd welk boek ze het hoogtepunt van het jaar vonden, welk boek ze iedereen cadeau willen doen en welke zin uit hun lectuur is blijven hangen. Ik heb die lijstjes twee keer gelezen.
      Van het recente leesvoer citeren de literatuurliefhebbers meestal boeken en auteurs waar ik nog nooit van heb gehoord, of die ik alleen ken omdat mijn vrouw ze in huis heeft gehaald, of omdat ik een verfilming ervan gezien heb. Sally Rooney wordt een paar keer aangehaald met Intermezzo. Ik heb de televisiereeks Normal People gezien die een bewerking is van een vorig boek van haar. Bart Brinckman haalt het boek Say Nothing van Patrick Radden aan. Ook daarvan heb ik de televisieserie gezien. Brinckman noemt die serie ‘weergaloos’ en ik vond ze zelf ook heel goed. Sommige boeken ken ik van eerder verschenen recensies, zoals Lied van de profeet van Paul Lynch en Waanzin van Lionel Schriver. Ik heb toen in een vlug stukje aangegeven dat ik wellicht maar een van die twee boeken zal lezen*.
      Hier en daar noteer ik een nieuwe titel voor mijn leeslijst. Ik ben daarin minder ambitieus geworden – en realistischer. Ik koop ook maar een boek tegelijk, te beginnen op mijn e-reader. Als ik het uitgelezen heb, zoek ik op mijn leeslijst naar een nieuw boek – maar de meeste titels interesseren mij ondertussen al niet meer zo erg. Rond kerstmis bestel ik van enkele van de elektronisch gelezen boeken een papieren versie als cadeau voor mijzelf – niet te veel, want als we later kleiner gaan wonen, moeten die boeken dáár een plaats vinden.

     Sommige van de de DSL- boeken, merk ik, staan al op mijn leeslijst, zoals de Claus-biografie van Mark Schaevers, waarvan ik overtuigd ben, zonder ze gelezen te hebben, dat ze heel, heel goed is. Het rapport van Brodeck wordt aangeraden door Samira Atael. Ik heb dat boek twee jaar in huis gehad, geleend van onze buurman, en uiteindelijk ongelezen teruggegeven. Maar lezen zal ik het. Jan-Frederik Abbeloos zou iedereen Generatie angststoornis van Jonathan Haidt willen cadeau doen. Het gaat over de invloed van gsm’s en sociale media op kinder- en jongerenbreinen. Dat is ongetwijfeld een nuttig boek, en als iemand moet waarschuwen voor een of ander Groot Gevaar, dan heb ik liefst dat het Haidt is die dat doet. Anderzijds ben ik nog altijd boos op hem omdat zijn aangekondigde boek Three Stories about Capitalism maar niet uitkomt.

       Als de DSL-mensen een wat ouder boek cadeau willen doen, valt het voor dat ik het wél gelezen heb, zoals De toverberg, De Radetzkymars, De wereld van gisteren, Vreugdevuur der ijdelheden, Een kleine geschiedenis van bijna alles … Die boeken kan ik wegstrepen. Net als de auteurs waar ik weliswaar iets van gelezen heb, maar die ik verder met rust zal laten omdat mijn nieuwsgierigheid nu bevredigd is, een beetje zoals ik soms genoeg heb aan één aflevering van een televisiereeks.

       Smaken en interpretaties van boeken verschillen. Tinneke Beeckman raadt het boek Keizer van Rome aan, van Mary Beard, een boek dat ik toevallig wel gelezen heb. Ik hou meer van Tacitus. Sam De Wilde noemt Demon Copperhead een ‘welgemeende fuck you aan het grootkapitaal’. Dat is niet wat mijn vrouw mij over het boek heeft verteld. Of het moet zijn dat élke beschrijving van armoede en miserie een fuck you aan het grootkapitaal is. ’t Is waar natuurlijk dat ook Dickens, en Zola, vandaag vaak zó worden gelezen.

      Minder geslaagd in de DSL-lijstjes is het onderdeel over de ‘zinnen die zijn blijven hangen’. Zo’n zin kiezen is een moeilijke discipline. Karel van het Reve was daar goed in. Marijke Arijs kiest een zin van Sylvain Tesson. ‘De geschiedenis had het ons aangetoond: er bestaat geen zonnige toekomst. De geografie daarentegen komt haar beloftes na.’ Dat is mooi: aardrijkskunde en geschiedenis.

      Veel van de andere aangehaalde zinnen zeggen niet veel zonder de context. Het slimste is dan om een openingszin te kiezen, zoals Chams Eddine Zaougui doet. ‘Misschien kwam het doordat Cyrus de verkeerde drugs in de juiste volgorde had gebruikt of de juiste drugs in de verkeerde volgorde, maar toen God na zevenentwintig jaar eindelijk iets tegen hem terugzei, wilde Cyrus vooral een herkansing.’ De zin lijkt op andere openingszinnen die ik mij vaag herinner, maar ’t is een stijlfiguur die bij mij altijd werkt. Net zoals wat humor. Dimitri Verhulst die schreef: ‘Succes hebben is de eerste stap naar succes gehad hebben.’

     Simon Meulemeester heeft een mooie zin van Marten Toonder gekozen. ‘De futloze jeugd tracht altijd de aangrijpende strijd van een oudere in de knop te smoren.’ Terwijl hij Toonder las, verdiepte Meulemeester zich ook in een geschrift van Anuna De Wever.  Dat roept bij hem een vraag op: zou Toonder vandaag ‘jeugd en ‘oudere’ van plaats verwisselen? Ik weet het antwoord op die vraag: nee. Toonder hád de woorden al van plaats verwisseld, en het is precies daardoor dat Meulemeester en ik erdoor getroffen worden.

     Een dieptepunt is Bart Van Raemdonk die een zin gekozen heeft uit een protestlied. ‘Nee, nee, kapoen, wij gaan dat hier niet doen.’ Het lied heeft er volgens hem voor gezorgd dat Gent nu bestuurd wordt door bestuurscoalitie die hij, Van Raemdonk, beter vindt dan een andere die ook had gekund. Dat ‘kapoen’ verwijst geloof ik naar Mathias De Clercq, die ondertussen, ondanks het lied, toch maar mooi burgemeester van Gent is.

     Na dit dieptepunt ben ik blij om met het hoogtepunt te kunnen besluiten. Rudi Laermans schrijft over zijn leeservaringen in 2024 het volgende:

Mijn dag begon ik meestal welgezind na het lezen van de nieuwste Facebookpost van Tom Wouters. Zijn surrealistische en immer vermakelijke, in droge taal gestelde verzinsels zijn gratis: literair communisme?

 

     Ik stel mij nu voor dat de Facebookposts van Tom Wouters voortaan door duizenden DSL-lezers zullen worden gelezen en geliket. Binnenkort worden de stukjes van Tom gebundeld en uitgegeven in een dundrukuitgave met leeslint. Ze worden vertaald in alle beschaafde talen van de wereld, en in een paar talen die Tom voor de gelegenheid verzonnen heeft. De tijd dat ik tot een select clubje bewonderaars behoorde is voorbij. Maar niet getreurd: leve het marxisme van Groucho, leve het literaire communisme van Tom!

Hendrik Vos en de Europese defensie
     Tot de linksliberale geloofspunten behoren een milde houding tegenover de woke-excessen, een soepele migratiepolitiek, een radicaal-snelle klimaattransitie, en méér Europa – met meer centrale bevoegdheden, een eigen Europees buitenlands beleid en een eigen Europese defensie. Dat laatste was vooral populair toen die defensie geen ander doel leek te hebben dan ‘los te komen van’ de Verenigde Staten.’ Maar de tijden zijn veranderd, met Trump en vooral met Poetin. Sommige linksliberalen zijn nu hun mening over een Europese defensie aan het herwerken, vooral degenen die altijd al meer links dan liberaal waren.
      Vorige week riep Navo-baas Mark Rutte de Europese landen op om veel meer geld uit te geven aan defensie. Als de Verenigde Staten minder garanties bieden, zullen we zelf voor garanties moeten zorgen. België besteedt 1,3 % van het BBP uit aan defensie, terwijl de Europese landen eigenlijk 3 % zouden moeten uitgeven om bij iemand als Poetin enig respect af te dwingen
.      Die redenering en die conclusie zijn niet naar de zin van Europaspecialist Hendrik Vos. We geven al ‘8 miljard’ uit. Er is geen reden tot ‘paniek’. We moeten een ‘tunnelvisie’ vermijden. We moeten ons niet als ‘preppers’ gedragen. We moeten niet vrezen dat ‘Russische grondtroepen straks met berenmuts door het land zullen marcheren.’ Rusland bekampt ons vooral ‘met behulp van Tiktok’ en het is ‘twijfelachtig of we ons daartegen kunnen verdedigen met F-35’s.’
     Net als Vos geloof ik niet dat Rusland binnen de eerste vijf jaar een openlijke aanval zal uitvoeren op een Navo-land. Daar is Rusland nog niet sterk genoeg voor. Maar aan het tempo dat de Russische wapenindustrie zich nu ontwikkelt, zal dat niet lang meer duren. Omgekeerd denk ik dat wij meer dan vijf jaar zullen nodig hebben om een geloofwaardige Europese defensie uit te bouwen die Poetin of zijn opvolger voldoende afschrikt zodat de berenmutsen ons alsnog bespaard blijven.
      Ik heb gisteren Poetins persconferentie gezien.  Hij zei niets over Tiktok maar stelde voor om bij wijze van weddenschap zijn nieuwe raket eens uit te proberen op Kiev, en dan te zien of de Europese luchtafweer die uit de lucht kon schieten. Hij dacht van niet. ’t Was een mooi staaltje van ironie waarbij de grens tussen grap en dreigement heel vaag bleef. Stalin kon dat ook. Aan Churchill stelde hij ooit voor om alle Duitse krijgsgevangen officieren tot de rang van kapitein te fusilleren. Toen Churchill in een woedende tirade uitbarstte, zei Stalin dat het maar een grapje was. Stalin en Poetin houden je wakker met hun superieure dubbelzinnigheid.
     Daarmee vergeleken zijn onze links-liberalen slaapverwekkend saai en voorspelbaar. Als ze niet willen dat een probleem stevig wordt aangepakt – terrorisme, migratie, criminaliteit, defensie – beginnen ze over iets anders, desnoods over het gevaar van overstekende everzwijnen, zoals indertijd professor Coolsaet. Vos beëindigt zijn stuk – over defensie en oorlogsdreiging – met een eigen everzwijntirade:

Het blijft belangrijk om het brede plaatje te zien en ook andere bedreigingen in kaart te brengen. Vorige week presenteerde het Europees Milieuagentschap een rapport dat aantoonde dat er in België jaarlijks 4.100 vroegtijdige sterftes zijn door fijnstof … Dat haalde amper het nieuws. Elke dag veroorzaken dronken automobilisten meer dan tien ongevallen, waarvan minstens een met doden of gewonden … Rusland is zeker een van de dreigingen. Maar laten we er goed het hoofd bij houden en in onze paniek niet in een tunnelvisie terechtkomen. Met een bunker vol bonen in blik houdt de prepper per slog van rekening het fijnstof en Tiktok niet tegen.

         In de retorica staat zoiets bekend als een red herring, een rookgordijn waarmee de lezer wordt afgeleid van het eigenlijke onderwerp. Is Vos nu voor of tegen een verdubbeling van ons defensiebudget? Of vindt hij dat éérst het probleem van het fijnstof en dat van dronken automobilisten moet worden opgelost voordat we meer uitgeven aan het leger?      

Syfilis
     De literaire liefhebber die af en toe een iets ouder boek leest, komt wel eens een vermelding van syfilis tegen. De auteur van het boek is eraan overleden zoals Maupassant, Baudelaire, of Daudet, of een van de personages lijdt aan de ziekte. Er is een scène in Ibsens Poppenhuis die een moderne lezer niet kan begrijpen als hij niet op de hoogte is van syfilis en van het overerfbare karakter van die geslachtsziekte. Als ik dan in de krant een stuk zie staan over syfilis, zal ik dat altijd snel lezen. Zo bijvoorbeeld dat stuk over de Amerikaanse oorsprong van de ziekte in De Standaard (19/12). Volgens modern DNA-onderzoek staat nu ongeveer vast dat de bacterie werd meegebracht naar Europa door Columbus en zijn bemanning. Eén passage is wat onhandig.

Vandaag is syfilis een seksueel overdraagbare aandoening die goed te behandelen is met antibiotica. Maar vijfhonderd jaar geleden kon je aan de soa een fysieke of geestelijke handicap overhouden, of er zelfs aan sterven. [De zin wordt ook overgenomen onder de illustratie bij het stuk].

       Wat er staat is helemaal juist: vijfhonderd jaar geleden kon je inderdaad aan syfilis sterven. Maar tweehonderd jaar geleden ook, net als honderd jaar geleden. Dat ‘vijfhonderd jaar’ suggereert ten onrechte dat de ziekte honderd of tweehonderd jaar geleden haar dodelijk karakter verloren had. En jammer genoeg was dat niet waar voor Maupassant, Baudelaire en Daudet en al die anderen. 

 

 

*De lectuur die mij tot tranen toe heeft bewogen in 2024 is het hoofdstuk ‘Bye-bye Belfast’ in Tegendraads.  Daarin vertelt Lionel Shriver over hoe vriendschappen ontstonden en teloorgingen in de jaren van de Troubles.

** Mijn vlugge stukje over Lied van de profeet en Waanzin staat hier.