Trump, Zelensky en WO III

      De televisieruzie* tussen Trump, Vance en Zelensky heeft op mij een grote indruk gemaakt. De zaak houdt mij al dagen bezig. Emotioneel overheerst de droefheid. Trumps zo vaak aangekondigde oplossing-in-een-dag bleek er in te bestaan om al Poetins eisen te aanvaarden en Oekraïne onder druk te zetten om hetzelfde te doen. Ik had altijd gevreesd dat dát Trumps agenda was; ik had altijd gehoopt dat hij een andere had.
     Daarnaast heb ik mij zoals velen geërgerd aan de brutaliteit van Trump, maar daar zijn we aan gewend. Na een lange tirade van Trump, vraagt Zelensky: ‘Can I answer?’ En Trump snauwt: ‘No, no. You’ve done a lot of talking.’ Ik veronderstel dat we allemaal wel eens met dat soort bullebak-in-een-machtspositie te maken hebben gehad.
     Ook voelde ik medelijden met Zelensky. Zodra Trump, hierbij geholpen door Vance, beslist had om van de persconferentie een soort verkiezingsdebat te maken, was het duidelijk dat de Oekraïense president niet kón winnen. Het was een duel met ongelijke wapens. Trump is een TV-entertainer, hij speelde op eigen terrein, hij mocht zeggen wat hij wou, en hij had een geduchte wingman in de persoon van Vance. Zelensky daarentegen spreekt slecht Engels, hij bevond zich op vreemde bodem, hij moest op zijn woorden letten, en hij stond er alleen voor.
      Maar dát was niet zijn grootste handicap. Zijn grootste handicap was zijn directe en emotionele betrokkenheid bij het gespreksonderwerp. Voor Trump en Vance daarentegen is het allemaal ver-van-mijn-bed. Vance had tijdens de verkiezingscampagne verklaard. ‘I don’t really care what happens to Ukraine one way or the other.’** Ik ken dat verschil tussen directe betrokkenheid en ver-van-mijn-bed heel goed. Toen ik nog leraar was, kon ik op vergaderingen met de directie redelijk goed en vriendelijk ruzie maken over algemene kwesties. Maar als er op de vakgroep Nederlands beslissingen werden genomen die een bedreiging inhielden voor mijn eigen manier van lesgeven, verkrampte ik. Ik kon dan alleen nog kiezen tussen somber stilzwijgen en boze verwijten.
     Zo’n debat als dat van Trump en Zelensky kan ik niet  aankijken zonder mijn aandacht eenzijdig te richten op de fouten van mijn kampioen – in dit geval Zelensky. Hij had niet mogen meegaan in de diplomatie-voor-de-camera’s, hij had Trump slechts twee keer mogen tegenspreken en geen tien keer, hij had de discipline moeten hebben om zich op voorhand enkele uren in Trumps mindset te verplaatsen, hij had op voorhand een aantal diplomatieke formules moeten instuderen, hij had moeten oefenen met een debat coach of een sparring sparring, hij had geen radicale uitspraken mogen doen over het verwerpen van een territoriaal compromis, hij had niet op het onbestaande sentiment van Trump mogen inwerken door hem gruwelfoto’s te laten zien, hij had niets positiefs mogen suggereren over Biden en Europa, hij had Vance niet mogen vragen of hij al in Oekraïne geweest was, enzovoort. Ik was voortdurend tegen het scherm aan het roepen: ‘Zelensky, wat doe je nu? Bijt op je tong, gast!’ Een beetje zoals ik vanop de zijlijn van het voetbalveld riep: ‘Jan, wat doe je nu?’ 

*

     Maar met al die emoties kom ik nergens. Laat ik de zaak daarom eens nuchter bekijken. De mislukking van de bijeenkomst werd niet veroorzaakt door de brutaliteit van Trump en de onhandigheid van Zelensky. En zelfs niet door de frustraties van de beide heren. Zelenski was gefrustreerd toen hij hoorde hoe Trump ongeveer alles leek te geloven wat Poetin hem vertelde. Trump was gefrustreerd dat Zelenski hem onvoldoende loofde als de Grote Dealmaker. De mislukking werd niet alleen veroorzaakt door karaktereigenschappen en frustraties, maar door een niet te overbruggen kloof in doelstellingen. Zelensky en Trump wilden allebei een grondstoffendeal, maar Zelenski wou er een mét garanties tegen Russische agressie, en Trump wou er één zonder. Trump had de deal niet écht nodig; voor Zelenski waren de garanties van levensbelang.
     De verschillende kijk van Trump en Zelenski op de grondstoffendeal hangt samen met hun verschillende kijk op de oorlog. Oppervlakkig gezien ziet dat verschil er zo uit. Trump concentreert zich op de toekomst, op een pragmatische aanpak en op een onmiddellijke oplossing. Zelenski concentreert zich op het verleden, op een rechtvaardige regeling en op een duurzame vrede.
      Maar dat is slechts de oppervlakte. Mocht het niets meer dan dat zijn, dan koos ik gezien mijn sympathie voor Realpolitik misschien partij voor Trump. Maar het is veel meer dan dat, zeker als we het als Europeanen bekijken. Het gaat om … het voorkomen van Wereldoorlog III. Ik citeer enkele cruciale, lichtjes aangepaste fragmenten uit het debat:

Trump: (tegen Zelenski): 

• ‘You’re gambling with World War Three.’
• (tegen CNN-journalist, over de mogelijke Russische agressie in de toekomst): I don’t thing that’s going to happen. If [I thought] that were going to happen, I wouldn’t make a deal.
• (tegen een andere journalist, over de mogelijkheid dat Poetin een vredesbestand zou breken): ‘They broke it with Biden, because Biden, they didn’t respect him. They didn’t respect Biden. They respect me.

Zelenski: 

• ‘We really defend Europe today … If we don’t stand firm, Russia will go further to Baltics and to Poland, by the way, but first to the Baltics. It’s understandable for them, because they’ve been republics of the USSR, and Putin wants to bring them back to his empire … and when goes there, you will have to fight, you American soldiers, it doesn’t matter if you have an ocean or not, your soldiers will have to fight.***

      Ik ga even uit van de vermetele veronderstelling dat de twee heren - politici - menen wat ze zeggen. Dan zien we hier twee tegenovergestelde meningen over een mogelijke Derde Wereldoorlog. Trump ziet een onmiddellijk gevaar. Als hij niet zelf de kans krijgt om een Oekraïne-compromis te bewerkstelligen, zal Poetin bereid zijn een Derde Wereldoorlog te riskeren, liever dan zich uit Oekraïne terug te trekken. Maar dezelfde Poetin zal zich braaf aan een afgesloten compromis houden uit respect voor Trump. Dat is driemaal fout. Het is tegenstrijdig om te geloven dat Poetin een Wereldoorlog zou riskeren om de Donbass te krijgen, maar niet om heel Oekraïne in te palmen. Het getuigt van zelfoverschatting als Trump denkt dat hij door Poetin ‘gerespecteerd’ wordt. En het staat haaks op de militaire realiteit dat Rusland op dit moment in staat zou zijn om een Derde Wereldoorlog zelfs maar te beginnen.
    Zelenski van zijn kant ziet het gevaar voor een wereldoorlog op langere termijn. Poetin heeft een stappenplan. Eerst zijn positie consolideren in Oost-Oekraïne, zonder veiligheidsgaranties voor West-Oekraïne. Dan gebruik maken van een rustpauze om zijn militaire macht verder uit te bouwen. Dan de verovering van West-Oekraïne. Dan de verovering van het vroegere Sovjet-imperium.
      Mogen we hopen dat de Russische ambities daar eindigen? In zekere zin wil Poetin zijn troepen niet laten paraderen op de Grote Markt van Brussel of langs de grachten van Amsterdam. Hij wil West-Europa niet ‘bezetten’. Maar Napoleon wilde Rusland en Engeland ook niet ‘bezetten’. Zoals Hitler eigenlijk ook niet zo geïnteresseerd was in het ‘bezetten’ van België, Nederland en de rest van West-Europa. Hij had eigenlijk liever Engeland te vriend gehouden om zich helemaal te wijden aan zijn ‘Drang nach Osten’. De hele Blitzkrieg was in de eerste plaats een voorzorgsmaatregel om niet in de rug aangevallen te worden tegen zijn Russische veldtocht.
     Het is een vergelijkbare Russische ‘voorzorgsmaatregel’ die Europa in een Wereldoorlog kan betrekken. Veel oorlogen ontstaan als reactie op een ‘perceived threat’. Als Poetin of zijn opvolger plannen maken om het Russische rijk of het Sovjet-imperium te herstellen, dan móet hij er wel rekening mee houden dat Europa zou kúnnen tussenkomen om de aangevallen landen te steunen, of dat gevaar nu reëel is of niet. Dan is de verleiding groot om die mogelijke bron van steun op voorhand uit te schakelen. Dat zou in zo’n geval niet met ‘boots on the ground’ zijn, maar met drones, cyberaanvallen en strategische bombardementen. Die verleiding is des te groter, als de militaire macht van Europa op dat moment zo zwak is dat er geen krachtige reactie moet worden verwacht****. 
     Ondertussen heeft Trump ook een deel van het gelijk. Er moet inderdaad zo snel mogelijk een vredesbestand komen in Oekraïne alleen al om het dagelijkse bloedvergieten te stoppen. Hij heeft gelijk dat er een compromis moet komen waarbij Oekraïne een deel van haar territorium opgeeft – ook Zelensky zal wel begrijpen dat het niet anders kan – al mag hij dat voor de camera’s niet toegeven. En Trump heeft misschien zelfs gelijk dat zo’n compromis best afgerond wordt zonder formele betrokkenheid van de Oekraïense leiders. Dan moeten ze hun akkoord niet geven aan het vernederende territoriumverlies.
     Maar één ding is nóg belangrijker: dat West-Oekraïne garanties krijgt tegen een nieuwe aanval binnen een paar jaar. Waar die garanties uit bestaan, dat moeten de diplomaten uitmaken, maar het minimum is dat een Europese vredesmacht ter plekke het bestand handhaaft. Ik kan ongeveer raden welke bezwaren Poetin tegen zo’n vredesmacht heeft. Maar er staat te veel op het spel. Geheel Oekraïne inlijven is in de panslavische ideologie van Poetin de eerste logische stap in zijn expansionistisch avontuur – het is bij dié stap dat hij moet worden gestopt*****.
     Trump noemde Zelensky iemand die ‘speelt’ met Wereldoorlog III. In werkelijkheid is het Poetin die speelt en hij is een een veel betere speler dan Trump. Zo’n speler mag niet te véél winnen. Er is niets dat hem meer aanvuurt dan een ‘winning streak’ – eerst Oost-Oekraïne, dan West-Oekraïne, enzovoort.
     Ik wil, uit voorzichtigheid, geen ‘vernederde’ Poetin. Maar ik wil zeker geen Poetin in een ‘winning mood’. 

* Het volledige gesprek kan hier worden bekeken. Een volledige – zij het niet altijd nauwkeurige – transcriptie staat hier.

** Ik vind het waarschijnlijk dat Europa in een oorlog betrokken wordt als niet tijdig een versterkte defensie wordt uitgebouwd. Of de VS daarbij betrokken worden, hangt van veel factoren af, zoals de ontwikkeling van de Amerikaans-Chinese rivaliteit.

*** Bron: ‘JD Vance gets his long-awaited moment to admonish Ukraine’s Zelenskyy’. AP News. February 28, 2025. Retrieved March 1, 2025.‘JD Vance gets his long-awaited moment to admonish Ukraine’s Zelenskyy’. AP News. February 28, 2025. Retrieved March 1, 2025.

.**** Minister Van Peteghem vat het krachtig samen: ‘Liever nu de Navo-doelen halen dan straks oorlog met Poetin.’

***** Of de verovering van West-Oekraïne ook chronologische de eerste stap is, weet ik natuurlijk niet. Een eerste hoofdstuk met militaire provocaties in de Baltische staten ligt misschien meer voor de hand.