De waarden van het liberalisme

      Egbert Lachaert gaat in een opiniestuk (DS 25/3) op zoek naar ‘waar de liberalen nog voor staan.’ Hij wil de ‘de ziel van het liberalisme,’ een nieuwe definitie geven. ‘Het klassieke antwoord – economisch rechts, ethisch progressief – voldoet al lang niet meer, schrijft Lachaert. Zelf zou ik het klassieke tweeledige antwoord niet te snel opgeven, want ze raakt aan de kern van het liberalisme: vrijheid – d.w.z. de vrijheid van ondernemen en winst maken, en de vrijheid van meningsuiting, levensstijl en levenskeuzes.
      De twee onderdelen van het liberale antwoord hebben wel een verschillende evolutie doorgemaakt. De vrijheid van ondernemen in ons land is erg beperkt, meer nog dan vroeger, en nu Open-VLD in de oppositie zit zou ze die beperkingen kunnen aanklagen zonder zich te moeten inhouden. De MR heeft dat zelfs gedaan terwijl ze in de vorige regering zat.
     Moeilijker ligt het met de vrijheid van levensstijl. Het ethisch progressieve eisenpakket is in de vorige decennia grotendeels gerealiseerd, en wordt nu door zijn eigen excessen – woke – bedreigd. Het oude eisenpakket wilde individuen de vrijheid laten om te kiezen tussen een waaier van mogelijkheden, terwijl de nieuwe progressiviteit veeleer één mogelijkheid wil opdringen of opleggen.
     Lachaert schrijft nog dat het oude liberale antwoord niet raakt aan wat echt leeft. ‘Mensen. zoeken opnieuw naar verbondenheid. Als het liberalisme relevant wil blijven, moet het opnieuw betekenis bieden.’ De waarheid is echter dat het liberalisme niet zoveel te bieden heeft aan positieve ‘betekenis’. Dát soort dingen is altijd meer het domein geweest van de godsdienst en van de ideologieën: nationalisme en socialisme.
     Goed, liberalisme staat traditioneel voor secularisme, humanisme en rationaliteit, maar die hebben toch vooral een (heilzame) negatieve betekenis – tégen de verweving van kerk en staat bijvoorbeeld. Met een positieve betekenis riskeren ze uit te lopen op een dogmatiek die antiliberaal is. Het liberalisme moet geen ideologie worden, maar een methode blijven om ideologieën vreedzaam te laten samenleven.
     Als het liberalisme dan toch een positieve betekenis moet krijgen, zou ik kiezen voor individualisme, verdraagzaamheid en compromis. Een pleidooi voor individualisme is niet erg in de mode, ik weet het. Toch wil het het proberen. We leven in een hypergeorganiseerde samenleving, waarin alles moet worden afgesproken en afgetoetst, en waar we minder en minder lekker onze gang kunnen gaan. Daar is niets aan te doen. Maar vaak wordt er té veel afgesproken, te veel afgetoetst, te veel vergaderd, te veel beregeld, te veel gecontroleerd, te veel geuniformiseerd. Het onderwijs, de sector die ik zelf het beste ken, zou best een scheut ouderwets liberaal individualisme kunnen gebruiken.
      Dan verdraagzaamheid en compromis. Dat zijn deugden die alle politieke strekkingen moeten beoefenen, maar voor liberalen is dat iets makkelijker omdat ze niet verplicht zijn om één bepaalde betekenis te prediken. Zij lijken mij het beste in staat om te arbitreren tussen conservatieven en vernieuwers, tussen nationalisten en globalisten, tussen populisten en links-liberale elite, tussen woke en extreemrechts, tussen mensenrechten en democratie. Als ze al een ‘betekenis’ willen uitdragen, kunnen ze die best zoeken in het centrum. Dan wordt de nieuwe liberale formule: ‘economisch rechts, ethisch-cultureel in het midden’.
     Tiens, dat is toevallig waar ikzelf sta.