Ezel

   Elk jaar vraag ik wel ergens in een klas of iemand  het probleem kent van ‘de ezel van Buridan’. Meestal gaan er dan niet veel vingers in de lucht, maar enige tijd geleden was er dan toch een jongen, Frederik geloof ik, die het probleem kende.
   Jean Buridan (1300-1358) was een Franse filosoof die les gaf aan de Sorbonne. Hij was er, zoals veel filosofen, van overtuigd dat mensen wel, en dieren geen ziel hadden. Mensen hadden van God een vrije wil gekregen, dieren niet. Hoe leg je zoiets uit aan een stelletje domoren in een collegezaal, moet Buridan gedacht hebben. Het woord ‘domoor’ bracht hem op een idee dat hij uitwerkte in het volgende gedachte-experiment. Je plaatst een ezel voor een hooischelf. De ezel, die geen vrije wil heeft, wordt onweerstaanbaar aangetrokken door de hooischelf. Hij moet die opeten. De mens daarentegen kan geheel vrijwillig beslissen een lekkere biefstuk niet op te eten, omdat het bijvoorbeeld vrijdag is en Onze-Lieve-Heer of iemand anders het eten van biefstuk op die dag dringend afgeraden heeft. Hij kan ook beslissen die biefstuk wél op te eten.
   Tot hier hadden jij en ik het ook allemaal wel kunnen bedenken. Maar het volgende had ik in geen duizend jaar kunnen verzinnen. Stel je nu voor, zei Buridan, dat je een ezel plaatst tussen twéé hooischelven – twee hooischelven die precies even ver van de ezel verwijderd zijn. De twee hooischelven oefenen precies dezelfde aantrekkingskracht uit, en die twee krachten heffen elkaar op. De ezel kan niet kiezen, want hij heeft geen vrije wil. Hij sterft van de honger.
   Misschien wil je graag weten of iemand die hele geschiedenis ooit heeft uitgeprobeerd met een échte ezel? Ik geloof eigenlijk van wel. Koen Meulenaere schreef er in elk geval ooit een Bladspiegel over. Mocht je op zolder of in de kelder oude nummers van Knack hebben liggen, het stuk verscheen op 25 november 2009.
 
Oorspronkelijk geplaatst op 20 februari 2015.