Echte communisten?

      Philip en Elizabeth – ze hebben niets te maken met zeker Brits vorstenpaar –  zijn de sympathieke protagonisten in de televisiereeks ‘The Americans’. Eigenlijk heten zij Mischa en Nadezhda, maar in de reeks worden die namen haast nooit gebruikt. De twee  zijn Russische spionnen die zich in de jaren zestig in de Verenigde Staten gevestigd hebben, zich als geboren Amerikanen voordoen, en een reisbureau uitbaten als dekmantel voor hun hoofdberoep. De reeks speelt zich af in de jaren tachtig, op een moment dat Philip en Elizabeth al veel geheimen hebben bemachtigd, veel agenten hebben vermoord, veel echtelijke ruzies hebben bijgelegd, en twee kinderen hebben opgevoed die stilletjes aan de  puberteit naderen.
     Philip is geen echte communist. Hij voelt zich aangetrokken tot de ‘American way of life’. Hij vindt mooie, snelle auto’s fijner dan lelijke, trage auto’s. Hij vindt Amerikaanse rijkdom fijner dan Russische armoede. Als hij een weids en bloeiend korenveld ziet in Kansas of Oaklahoma, doet hem dat aan zijn thuisland denken, waar aan weidse velden geen gebrek is, maar wel aan graan. Eigenlijk zou hij het liefst ‘overlopen’, alles opbiechten aan de FBI en dan in een ‘witness protection program’ stappen. Maar tussen droom en daad staat een en ander in de weg: eergevoel, loyaliteit, gemakzucht, angst voor represailles, en nog enkele praktische bezwaren, waaronder in de eerste plaats zijn rechtlijniger vrouw.
       Toch is ook die geen echte communiste. Elisabeth is vooral een goede patriot. Trouw aan het moederland. Opoffering.  ‘Our boys in Afghanistan’ … Natuurlijk twijfelt zij niet aan de grote kreten van het Sovjetregime: de wereldvrede, de Amerikaanse agressie, de armoede onder het kapitalisme, de onderdrukking van de zwarten. Dat in de Rusland bijna iedereen armer is dan de meeste armen en de meeste zwarten die ze in Amerika ziet, het gooit haar wereldbeeld niet om. In tegendeel zelfs: hoe armer haar eigen land, hoe meer liefde het verdient. De Russische armoede is iets om trots op te zijn*. Arm maar proper. Ze vertelt triomfantelijk hoe ze als kind op een klein appartement woonde, met drie gezinnen opeengepakt. Vergelijk dat eens met het hersenloos consumentisme van de Amerikanen, schijnt ze te denken.
      Elisabeths dochter Paige heeft van de plaatselijke dominee Het kapitaal gekregen om te lezen. Ze vraagt aan haar moeder of die dat boek ook gelezen heeft. Ach ja, in het middelbaar moest ze dat lezen. En de idealen van Marx**, wil haar dochter nog weten, zijn die in Rusland echt gerealiseerd? Zijn alle mensen er gelijk? Elizabeth antwoordt niet met ‘ja’ of ‘nee’. ‘We have our problems, zegt ze, ‘but at least, we’re in it together.’ Ja, dat kon je van nazi-Duitsland ook zeggen. Er was geen gelijkheid, er waren meer kanonnen dan boter, maar ‘at least’, degenen die niet in een kamp terecht kwamen, ‘they were in it together’. Elisabeth is misschien geen échte communiste, ze is minstens een communitariste en een nationaliste. Collectieve solidariteit boven alles.
     Die solidariteit, daar is niets mis mee. Het gebeurt wel vaker dat we in de echte wereld allemaal in hetzelfde schuitje zitten. Dat is dan een feitelijke toestand waar conclusies aan verbonden zijn. Maar het is niet iets om al te veel over op te scheppen. Het moet zich ook niet over álle dingen des levens uitstrekken. Ik ken mensen die lyrisch worden bij de gedachte aan een gemeenschappelijke wasmachine voor vijf gezinnen. Ik wil die mensen niets in de weg leggen, maar ik heb dat gevoel niet.  Solidariteit is voor mij in orde als ze beperkt blijft, of niet te lang duurt. Het ‘team van 11 miljoen’ mag van mij een uitzondering blijven.

 

* Het is dezelfde trots die slachtoffers van het communisme er soms toe bracht om de armoede te ontkennen. Ontkennen of verheerlijken, het komt een beetje op hetzelfde neer. De trots van het kind op ouders door wie het verwaarloosd wordt. Zie hier.  
** Men stelt het voor alsof Het kapitaal een boek is waarin Marx zijn idealen uiteenzet. De werkelijkheid is anders. Zie hier.