Zijn ambtenaren- en lerarenpensioenen te hoog?

      Het korte antwoord op de vraag van de titel is: ik weet het niet. Een langer antwoord vind je in een goed overzichtsartikel op Doorbraak. Ik beperk mij hier tot een algemene beschouwing, daarbij niet vergetend dat ikzelf gepensioneerd ben, dat er in ons land ongeveer twee miljoen gepensioneerden zijn tegenover een actieve bevolking van vier miljoen, en dat we nog altijd gemiddeld ongeveer 33 jaar werken en 23 jaar op pensioen zijn.
     Daar gaan we. Zelfs als je de zelfstandigen er buiten laat, zijn de verschillen in onze pensioenstelsels spectaculair. Een werknemer uit de privésector ontvangt gemiddeld een netto pensioen van 1400 euro, een ambtenaar één van 2000 euro. Een verschil van 600 euro, of anders: een verschil van bijna 40 procent*. En dan gaat het om gemiddelden. Een gepensioneerde master in het onderwijs – ook een statutaire ambtenaar dus – met een volledige loopbaan krijgt, geloof ik netto 2400 euro per maand.
      Is dat te veel? Is dat te weinig? ‘t Is een moeilijke discussie. Tegenstanders van hoge ambtenarenpensioenen halen er andere zaken bij die er niet rechtstreeks, of niet veel, mee te maken hebben: de vermeende geringe productiviteit van ambtenaren, hun werkzekerheid, hun (vooral vroeger) kortere loopbaan, en ten slotte hun te grote aantal. Voorstanders halen de andere ‘pensioenpijlers’ in de privésector aan, waarbij werknemers bij hun pensionering een aardig extraatje krijgen. Zo’n extraatje is ambtenaren ontzegd. Maar om de maandelijkse kloof van 600 euro te dichten, zou élke werknemer uit de privé bij pensionering een extraatje moeten krijgen van, schat ik, 200 000 euro. Zoveel zullen er niet zijn die zo’n bedrag krijgen. Een actuaris mag mij overigens corrigeren als mijn schatting er te ver naast zit.
     Gevaarlijk is ook om te veel aandacht te besteden aan de pensioenen van 10 000 topambtenaren, met het tot de verbeelding sprekende brutobedrag van 6000 euro. Daar blijft netto niet veel meer dan 3 200 van over (zie hier). Als men dus die topambtenarenpensioenen terugbrengt tot het netto niveau van een masterpensioen in het onderwijs, bespaart de staatskas jaarlijks niet meer dan 100 miljoen op een totale pensioenuitgave van 52 miljard*. Dat is in verhouding niet zoveel.
      Ambtenaren zelf omschrijven hun pensioen, terecht, als ‘uitgesteld loon’. In elke redelijke berekening van de kwestie moeten het onmiddellijke loon, en het ‘uitgestelde’ loon – het pensioen – worden samen genomen. Het is een package deal, wat niet belet dat er andere mogelijkheden bestaan. Een lager pensioen en een navenante stijging van de directe verloning valt te overwegen. Het zou voor een betere mobiliteit zorgen tussen staat en privé. De ambtenaar zou niet vastgekluisterd zijn aan zijn baantje met de ketting van zijn pensioenvoordeel. Hij zou zijn geld krijgen op het moment dat hij het het meest nodig heeft. Maar voor de staatsuitgaven zou het geen verschil maken: een hoog loon of een hoog pensioen, geld is geld en uitgeven is uitgeven.
    Met de term ‘uitgesteld loon’ is de discussie van het ambtenarenpensioen trouwens niet opgelost, maar hoogstens verlegd. Misschien is het totale loon van de ambtenaar wel onrechtvaardig hoog vergeleken met dat in de privé-sector. Ik zeg niet dàt het zo is, maar ik kan mij een enkele mechanismen voorstellen die daarvoor verantwoordelijk kunnen zijn: bureaucratie waardoor voorbijgestreefde praktijken standhouden, een speciale verhouding tussen vakbonden en directie, een loon dat in laatste instantie bepaald wordt door politici die het zelf niet moeten betalen maar wel stemmen moeten krijgen van hen die dat loon ontvangen …
     Maar eigenlijk komen we niet ver met een begrip als ‘rechtvaardig loon’ waarvan de precieze hoogte, net als de namen van de gesneuvelde soldaten onder een anonieme grafsteen, slechts aan God bekend zijn. Een bruikbaarder term is die van de personeelsadvertenties: ‘marktconform’ loon, dat wil zeggen, het loon dat nodig is om de nodige werknemers aan te trekken en weg te houden van andere werkgevers met gunstiger voorwaarden. En dan denk ik dat minstens voor het onderwijs de huidige lerarenschaarste mee in de afweging moet worden betrokken. Er zijn veel middelen die weinig  kosten waarmee het beroep aantrekkelijker kan worden gemaakt – beginnende leraren niet te veel lastig vallen met begeleiding, mentoren, trajecten en portfolio’s bijvoorbeeld – maar de vermindering van hun loon – het onmiddellijke of het uitgestelde – hoort daar niet bij.

 

 

 

* Het brutoverschil tussen ambtenarenpensioenen en werknemerspensioenen is natuurlijk nog veel groter.

** De pensioenen bedragen ongeveer 11 procent van het BBP. De totale pensioenuitgave van 52 miljard kan ook vergeleken worden met betekenisvolle onderdelen, zoals de 16 miljard voor gepensioneerde ambtenaren, of daarin de 3 à 4 miljard voor gepensioneerde leraren. Om die laatste schatting te maken, ben ik uitgegaan van zo’n 135 000 gepensioneerde leraren.