Haute couture film

   Door de week kijk ik op Netflix zoals iedereen naar films over zombies, superhelden en spionnen, of over verliefde maar kibbelende stelletjes. Af en toe echter laat een behoefte aan het Hogere zich voelen. Een kleine aanleiding kan voldoende zijn. Zo zag ik onlangs Rifkin’s Festival van Woody Allen. Allen vertelt daarin over een ‘filmkenner’ die zijn meisje meeneemt naar drie ‘films met ondertitels’: L’année dernière à Marienbad, Il deserto roso en Le genou de Claire. Na die drie films, vertelt Allen verder, beslist het meisje om de filmkenner te laten zitten en het met zijn broer aan te leggen. 

     Nu ken ik de drie genoemde films al mijn hele leven, maar had er geen enkele van gezien. Dat kon zo niet blijven duren. Er moest worden aangepakt. Op Youtube vond ik alvast de eerste van het rijtje.
     Dat Marienbad, een film van Alain Resnais uit 1961, zou tegenvallen, wist ik al vanaf de eerste beelden. De camera beweegt langs de muren van een barok kasteel dat tot hotel is omgebouwd. Nu heb ik zo al de pest aan barok interieurs, en als ze in zwart-wit gefilmd of gefotografeerd zijn, wordt het er niet beter op. Bladgoud is erg, maar bladgoud in grijstinten is nog erger. En daar kwam nog een onaangename muzikale begeleiding bij –  van een orgel! Gedurende de hele film hoor je niets dan een orgel! 
     Een van de redenen dat ik naar de film uitkeek, was dat Delphine Seyrig erin meespeelt. En jawel, Delphine was de moeite waard om naar te kijken, af en toe acterend zoals in een stomme film, gekleed in mooie pakjes, met een opvallend kapsel en een ‘intrigerende uitstraling’.  Zo’n ‘intrigerende uitstraling’ oproepen was trouwens overduidelijk het oogmerk van de hele film: beelden van lege gangen, lege kamers, lege parken en af en toe een shot van een standbeeld. Als er mensen in de gangen, kamers of parken voorkwamen, stonden ze stil of liepen ze rond zoals een standbeeld zou doen als het kon rondlopen.
     Het geheel riep het beeld op van een Sartriaanse hel, waar de bewoners niet gekweld worden door scherpe nijptangen, kokend lood of bijtend zuur, maar door een sombere, tomeloze verveling. Zelfs pijn of zielensmart, die wat afwisseling zou kunnen brengen, is hun ontzegd. Voor de kijker is het dan moeilijk om zelf aan die tomeloze verveling te ontsnappen. Pauline Kael beschreef Marienbad als een ‘no-fun party for no-fun people’.
     Over de film is indertijd veel te doen geweest. Hij werd geweigerd in Cannes omdat Resnais een manifest had ondertekend tegen de oorlog in Algerije. Hij werd in Venetië bekroond met de Gouden Leeuw. Allerlei mensen van wie je het niet zou verwachten gingen de film bekijken. Karel van het Reve vertelt ergens dat hij bij een bioscoopbezoek twijfelde tussen Marienbad en een cowboyfilm. ‘Had ik die laatste maar gekozen!’ verzucht hij. 
    Zijn verkeerde keuze moet Karel hoog hebben gezeten, want in een ander stuk komt hij er nog eens op terug. Hij betoogt dat er boeken zijn die we lezen, muziek die we beluisteren en toneelstukken en films die we bekijken uit een soort zelfopgelegde dwang, niet om er plezier aan te beleven. ‘Er zijn zelfs films,’ schrijft hij, die niemand met plezier ziet en die nochtans beroemd zijn, zoals L’année dernière à Marienbad.’
    Men begrijpt wat Karel bedoelt, ook al overdrijft hij een beetje. Ik bijvoorbeeld heb door het bekijken van Marienbad het plezier beleefd om de film achteraf te kunnen schrappen van mijn denkbeeldige filmkijktakenlijstje - ook zelfopgelegde dwang komt met een klein genotsmoment. En dan heb je nog de mensen van het vak. Die kijken geloof ik op een andere manier naar zulke films. Die willen er iets van leren en dat kan ook plezierig zijn. Als je Stanley Kubricks travelings ziet door de hotelgangen in The Shining of de droomlogica in Mulholland Drive van David Lynch*, dan vermoed je wel dat die regisseurs een deel van hun mosterd bij Marienbad hebben gehaald. 

`.   Maar die twee laatste films zie ik toch liever dan het model, een beetje zoals ik de prêt-à-porter mode ook beter kan smaken dan de buitenissige haute couture waaruit ze voortkomt.

* Er is een beroemd beeld in Marienbad waarin de schaduwen van de heesters anders vallen dan die van de mensen. Zoiets lijkt mij echt iets voor Lynch.