Joren Vermeersch voelt zich niet schuldig, schrijft hij, voor wat er destijds in Belgisch Congo en in de Congo Vrijstaat gebeurd is*. Vermeersch is namelijk geboren 21 jaar ná de Congolese onafhankelijkheid en heeft met dat hele kolonialisme niets te maken. Ikzelf kan dat argument niet inroepen, want ik ben geboren vijf jaar vóór die onafhankelijkheid, en ik heb ook daarna nog samen met mijn grootmoeder koloniale liederen gezongen**. Toch voel ook ik mij niet erg schuldig. Net als Vermeersch vind ik dat mensen ‘alleen verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor de eigen keuzes en voor het eigen gedrag.’
Vermeersch noemt die individuele verantwoordelijkheid ‘het belangrijkste uitgangspunt van zowel ons rechtsysteem als ons rechtvaardigheidsgevoel’. Ook hierin kan ik hem volgen. Individuele verantwoordelijkheid is alles. Collectieve schuld daarentegen is een immoreel beginsel. Je kunt nog begrijpen dat ouders verantwoordelijk worden gesteld voor het wangedrag van hun kinderen – die ze goed of slecht hebben opgevoed – maar het tegenovergestelde, kinderen verantwoordelijk stellen voor het wangedrag van hun ouders, is van de gekke. ’t Is iets voor tirannen zoals Jaweh in de Bijbel die in Exodus 20:5 dreigt: ‘Ge zult u geen gesneden beeld maken … want ik, de Here, uw God, ben een na-ijverige God, die de ongerechtigheid der vaderen bezoek aan de kinderen, aan het derde en aan het vierde geslacht.’
De Bijbelse opvatting van de ‘erfzonde’ in het algemeen kan ik nog billijken als metafoor voor het ‘menselijk tekort’, maar achterkleinkinderen straffen omdat hun betovergrootvader een beeld gesneden heeft, botst minstens met mijn rechtvaardigheidsgevoel.
Dan ruil ik de Bijbel nog liever in voor een karma-godsdienst. In zo’n godsdienst word ik gestraft of beloond voor wat ikzelf in dit of een vorig leven heb gedaan of niet gedaan. Dan is er geen reden om mij door het koloniaal verleden van mijn land besmet te voelen. Waarom zou ik in een vorig leven een van die duizenden Belgische kolonialen geweest zijn? Is het statistisch niet veel waarschijnlijker dat ik de reïncarnatie ben van een van die miljoenen – volgens Hochschild en anderen – Congolese slachtoffers van Leopold II? Of verloopt reïncarnatie langs raciale en nationale lijnen? Dat zou jammer zijn. En ben ik dan de man links of rechts op de foto hierboven?
* De Standaard van 17 oktober.
**Zie daarover mijn schuldbekentenis in dit stukje.
Het is natuurlijk correct wat u schrijft voor een individu.
BeantwoordenVerwijderenWat men een land? Is het na-oorlogse Duitsland verantwoordelijk voor schade tijdens de oorlog? Ja. Dit impliceert dat veel Duitsers die na de oorlog geboren zijn mee compensatie betalen, niet individueel maar als deel van de belastingen. Die personen kunnen niet vervolgd worden voor oorligsmisdaden of wat dan ook, zij treffen geen schuld, maar moeten toch mee betalen. Toch een soort erfzonde die harde gevolgen heeft.