Woke en de variëteiten van links

     Er is onlangs een boekje verschenen met de inslaande titel Links is niet gelijk aan woke, van Susan Neiman.  Ik heb het boekje niet gelezen – dat komt misschien nog – maar ik ga onmiddellijk akkoord met de titel … tot ik erover begin na te denken. Wat betekenen ‘links’ en ‘woke’ ook al weer? Laat ik eens proberen, voor de zoveelste keer, klaarheid te krijgen in die glibberige begrippen. Het makkelijkste is om meteen alles van buitenlandse politiek en defensie erbuiten te houden. Dan blijft er nog genoeg verwarring over tussen sociaal-politiek links, sociaal-economisch links, sociaal-cultureel links en ‘woke’. In wat volgt probeer ik een aantal thema’s, doelstellingen en middelen te groeperen, zonder te onderzoeken welke algemene filosofie of mentaliteit er aan de grondslag van ligt, noch welke sociale groepen zich erachter scharen.
     Goed. Eerst sociaal-politiek links.  Dat komt op voor gelijke rechten voor iedereen en tegen beknotting van de individuele vrijheid. Dus: gelijkheid voor de wet, scheiding van kerk en staat, algemeen stemrecht, geen censuur, vrije meningsuiting. De meeste van die doelstellingen werden in de Westerse landen gerealiseerd in de loop van de 19de eeuw en de uitzonderingen op de algemene regel werden opgeruimd in de loop van de twintigste eeuw. Het belangrijkste middel om die doelstellingen te bereiken was de scheiding der machten, en daarbij vooral een grondwet, of een ander geheel van afspraken, die de betrekkingen tussen staat en burger regelt in het voordeel van de laatste. 
     Dan sociaal-economisch links. Dat streeft een gelijkere verdeling van de welvaart na. Dus: progressieve inkomensbelasting, belastingen op winsten en vermogens, sociale uitkeringen, collectieve voorzieningen, hogere lonen voor werknemers, lagere huurprijzen voor woningen. De middelen om die grotere gelijkheid te bereiken zijn van velerlei aard:  wetten gestemd bij meerderheid tegen minderheid, fiscaal beleid, sociaal overleg, syndicale rechten en uitbreiding van de staatssector tegenover de privé-sector*. 
     Vervolgens sociaal-cultureel links. Hier wordt het wat onoverzichtelijk. We krijgen te maken met wat Frederick Crew noemt ‘left eclecticism’. Enigszins moeilijk te plaatsen thema’s die de sociaal-cultureel linkse medemens koestert zijn: klimaat, biodiversiteit, veiligheid en  gezondheid**. Ik zag laatst een film die dat mooi illustreerde: The Mother. Jennifer Lopez is een harde tante, ze smokkelt wapens, plaatst bommen, schiet iedereen overhoop die haar voor de voeten loopt, maar als ze in een helse achtervolging op een brommer springt, zet ze eerst een helm op voor de veiligheid. En als ze op hertenjacht een wolf tegenkomt, laat ze de wolf ongemoeid, want biodiverse wolven, nietwaar, kunnen geen bedreiging vormen voor de mens.
     Een ander moeilijk te plaatsen thema van sociaal-cultureel links in ons land is het belgicisme. Sociaal-cultureel links verenigt zich in Facebookgroepen als ‘Slechte Vlamingen’ en ‘Extra slechte Vlamingen’ en ‘Extra slechte Vlamingen die nog slechter zijn’. Nochtans is er geen dwingende reden waarom links anti-Vlaams zou zijn***. In andere landen zijn het vaak linkse bewegingen die streven naar regionale autonomie of onafhankelijkheid. Ook bestaat er tot op vandaag een strekking die tegelijk scoiaal-economisch links is en zich toch Vlaamsvoelend opstelt. Maar de meerderheid van links is anti-Vlaams, daar helpt geen lievemoederen aan.
     Daarnaast zijn veel sociaal-cultureel linkse thema’s wél iets makkelijker onder één noemer thuis te brengen, namelijk die van de extra bescherming van zwakkere groepen. Daarbij kan gedacht worden aan immigranten, gehandicapten, kansarmen, betrapte misdadigers (!), niet-schoolse kinderen, jongeren, ouderen, seksuele minderheden, zwakke weggebruikers, vrouwen, en mensen van kleur. Wie tot zo’n groep behoort wordt als individu eigenlijk al beschermd door de beginselen van sociaal-politiek links, maar dat wordt als onvoldoende beschouwd. Er moeten compenserende maatregelen komen om de positie van de groep als geheel te versterken. Ook moet niet alleen discriminatie van staatswege, maar ook in hoofde van individuele personen, worden beteugeld.
    De middelen om die bonte verzameling van doelstellingen te bereiken vormen een al even bont allegaartje van herfederalisering, veganisme, degrowth-economie, antidiscriminatiewetten, multicultuur, open grenzen, enzovoort. Typische werkwijzen zijn: sensibilisering, verbodsbepalingen, verplichtingen, reglementen, controles, positief discriminerende quota’s, subsidiëring van ngo’s en hulpverleners, en verder gedragssturing door nudging, premies, boetes, en fiscale begunstiging of ontmoediging.
     Ten slotte: woke. De lezer zal ondertussen begrepen hebben dat die strekking slecht past bij sociaal-politiek links, weinig te maken heeft met sociaal-economisch links, en daarentegen in het verlengde ligt van sociaal-cultureel links. Het is een radicalisering van dat laatste, en meer bepaald rond de thema’s van ras (decolonization, critical race theory, cultural appropriation, Black Lives Matter) en gender (non-binarity, transgenderism, #MeToo)****. 
     Woke heeft een sterk moraliserende inslag met goeden (de slachtoffers) en slechten (de geprivilegieerde). De theorie van de intersectionaliteit bepaalt dat je slachtoffereigenschappen kunt combineren (naast vrouw en zwart, bijvoorbeeld lesbisch, trans, oud, arm, lelijk, ongeschoold, moslim en immigrant). Zo kun je ook privileges combineren (naast man en blank, bijvoorbeeld hetero, cis, oud (hé), rijk, aantrekkelijk, hooggeschoold, katholiek en autochtoon). Die verschillen worden gezien als een vorm van onderdrukking die op een of andere manier moet worden rechtgezet.
     De woke-beweging maakt voor het bereiken van haar doelstellingen gebruik van de middelen die sociaal-cultureel links in het leven heeft geroepen en voegt er nog enkele aan toe: herschrijven van de Westerse geschiedenis, censuur (safe spaces, trigger warnings, cancel culture, sensitivity readers), heropvoeding (inclusion seminars), zichtbare diversiteit in de media (een zwarte Ann Boleyn), inclusief taalgebruik, nonbinaire toiletten, alternatieve wetenschap (zoals feministische gletsjerkunde en antiracistische wiskunde), en ten slotte excuses en terugbetalingen voor koloniaal onrecht. 

   Als ik het zo bekijk ben ik in een Vlaamse context 80 procent politiek-links, 40 procent sociaal-economisch links, 20 procent sociaal-cultureel links, en 5 procent woke. 

* De marxistische en Keynsiaanse variant van sociaal-economisch links houden ook voor dat staatstussenkomst in de economie niet alleen voor een betere herverdeling zorgt, maar ook de economische groei bevordert, en die groei beter afstemt op de ‘ware’ noden van de bevolking.

 

** Die linkse trends lijken ontstaan te zijn als protest tegen het economische establishment (Big Oil, tabaksindustrie, autoconstructeurs, agrobusiness, voedselproducenten) maar gaven ze na verloop van tijd zelf aanleiding geven tot het ontstaan van een nieuwsoortig establishment met eigen machtige lobbys. Wellicht hanteren de sociaal-cultureel linksen hier een variant van dr. Spocks maxime dat ‘the life quality of the many outweighs the greed of the few.’.

 

*** Redenen voor het anti-Vlaamse karakter van sociaal-cultureel links zijn van velerleid aard: ideologisch, het cosmopolitisme; historisch, de link tussen Vlaams-nationalisme en collaboratie; partijpolitiek, het linkse overwicht in Wallonië; sociaal-economisch, de financiële solidariteit met het armere Wallonië. Wie dat wil kan een tegenstrijdigheid zien tussen het ontkennen van een Vlaamse identiteit en het erkennen van de culturele identiteit van migrantengemeenschappen. 

(En natuurlijk bestaat er ook een rechts, een centrumrechts en een traditionalistisch belgicisme).

 

****  Ook woke kan tegenstrijdigheden bevatten. De nonbinariteit houdt in dat een individu niet vastgeketend is aan zijn biologisch geslacht maar zelf kan bepalen waar het zich bevindt tussen de polen mannelijk-vrouwelijk. Anderzijds houdt intersectionaliteit in dat een individu als gepriviligieerde of als slachtoffer wel vastgeketend is aan een bepaalde kijk op de werkelijkheid.