Milan Kundera, en andere kortjes

Milan Kundera
     Er is geen precies moment waarop ik van mijn communistische geloof ben gevallen. Zoiets gebeurt langzaam, met  kleine schokjes. Af en toe is er een grotere schok. Een daarvan herinner ik mij nog goed. Het moet begin de jaren 90 geweest zijn en ik kreeg een nummer van het Nieuw Wereldtijdschrift in handen. Misschien had mijn vrouw het van de uitgeverij waar ze werkte meegenomen. Ik las daarin een verhaal van zekere Milan Kundera ‘Eduard en God’. Het verhaal had niet zoveel met het communisme te maken, maar het speelde zich wel af in een communistisch land. De toestanden die beschreven werden waren treurig en lachwekkend. Het was echter vooral de toon van het verhaal dat op mij een diepe indruk maakte. De vanzelfsprekendheid, de desillusie zonder fanatisme, de wrange ironie … 

Mythologie
     Als kind al had ik gemerkt dat er twee Tarzans waren: Johnny Weismuller en Lex Barker. Later merkte ik dat er meer dan één Jezus was en meer dan een Hamlet. In Yes Minister vraagt een cultuurdraagster aan minister Jim Hacker welk toneelstuk hij onlangs nog gezien heeft. Jim moet even nadenken en flapt er dan uit: ‘Dat zou Hamlet moeten zijn.’ – ‘Wiens Hamlet?’ – ‘Die van Shakespeare.’
      Je zou een mooie mythologie kunnen opstellen door alle fictieve helden in kaart te brengen die door meerdere acteurs werden gespeeld, van James Bond tot Willy Wonka. Je zou daar ook een oefening in vergelijken aan kunnen koppelen. Neem nu mijn lievelingsheld: Philip Marlowe. Bogaert was snedig, Mitchum vermoeid, Boothe cynisch, Garner naïef, Gould slungelig, Neeson potig.

De tv-bladzijden in De Standaard
     De tv-bladzijden in De Standaard bieden mij precies wat ik nodig heb. Ik zie in een oogopslag welke films waar worden uitgezonden omdat de titels in het rood zijn afgedrukt, ook die bij de zenders die het met de kleine lettertjes moeten stellen. Vandaag kan ik kiezen uit 13 films, waarvan ik er vijf al eerder heb gezien heb en de acht andere mij niet aanspreken. Hannah and her Sisters van Woody Allen krijgt in het overzicht als beoordeling drie sterretjes van de vijf. Dat is wat magertjes. In de commentaarkolom lees ik nochtans: ‘De film wordt gezien als een van de beste van Woody Allen en had een blijvende impact op de Amerikaanse cinema.’ Kijken of opnemen? 

Asiel-matrix
     De Nederlandse regering is, net zoals de vorige Belgische, gevallen over de migratie-kwestie. In De Standaard lees ik een mooie samenvatting van de partijstandpunten: VVD is tegen asielmigratie en voor arbeidsmigratie, CDA is tegen allebei, CU is voor asielmigratie en tegen arbeidsmigratie, D66 is voor allebei. Je kunt het mooi in een matrix weergeven. Mijn standpunt ligt tussen die van VVD en CDA.

Globalisering en nationaal-kapitalisme
     In de NRC munt Hubert Smeets de term ‘nationaal-kapitalisme’ voor de huidige anti-globaliseringstrend. Dat is een goed woord. Voor de meeste kiezers staat globalisering gelijk aan migratie en aan Europese regelingen die die mogelijk maken. Dat is een misverstand. De globalisering van de goederen- en investeringsmarkten kan best samengaan met een migratiestop. Sterker nog: internationale vrijhandel is tot op zekere hoogte een alternatief voor migratie. Daarover zijn ultraliberalen zoals Hoppe en sociaal-democraten zoals Paul Collier het eens.

Weg wolf
     Ik ben tegen het herinvoeren van de wolf in onze streken*. Dat komt door mijn bange inborst. Als ik lees dat in Nederland een wolf onlangs een boer heeft aangevallen, slaat de angst mij om het hart. Wolvenminnaars verdedigen de wolf door te zeggen dat het maar om een hobbyboer ging, dat zijn omheining niet aan de regels voldeed, en dat de boer slechts lichte verwondingen opliep. ‘Gelet op de bijtkracht van zo’n beest,’ schrijft Sanctorum op Doorbraak, ‘was hij minstens een hand of meer kwijt geweest als die wolf dat gewild had.’ Op een of andere manier stelt mij dat niet gerust, net zoals de verzekering dat wolven ‘niet zomaar’ mensen aanvallen.
     Volgens Sanctorum wortelt mijn angst in een ver verleden:  de tijd toen de landbouwbeschaving ontstond. Dat is best mogelijk. Ook vindt hij dat de vernieuwde aanwezigheid van wolven een kans biedt om weer aansluiting te vinden met de Europees-Noorse denkwereld van plekgerichtheid, met een stuk oer-identiteit, met een hang naar vrijheid en autonomie die we kwijtgespeeld zijn door allerlei ‘beschavingsprocessen’, met waarden als zorg, kracht, vrijheidszin en authenticiteit ‘die van oudsher met de wolf verbonden zijn.’
     Ik ben, vrees ik, als het op wolven aankomt nogal symboolblind, om maar eens dat woord van Gerard Reve te gebruiken.

Blote borsten in het zwembad
     In De Standaard van 13 juli lees ik dat de Nederlandse schrijfster Stella Bergsma zich nog altijd ‘te pletter ergert’ aan wat Francois Levreau in dezelfde krant schreef over topless baden*. Zij vindt dat Levreau mensen ‘lastig valt met betweterige columns vol demagogische drogredenen.’ Maar haar eigen stukje is ook niet helemaal zuiver op de graat. Ze schrijft: ‘Ik had niet gedacht dat ik het Levreau zou moeten uitleggen, maar sociale conventies zijn onderhevig aan de tijd.’ Ze had dat inderdaad niet moeten uitleggen, want Levreau zelf schrijft: ‘De normen kunnen ook als keurslijf werken … Gelukkig zijn sociale normen niet in steen gehouwen, en kunnen ze veranderen. Soms is dat goed maar niet altijd.’
      Een voorwaarde voor goede polemiek is dat je het stuk van je vijand grondig leest voor je hem van alles kwalijk neemt.

Een democratie, één democratie
     Nog in De Standaard van 13 juli staat een stukje van Luckas Vander Taelen over het Zuhal Demir-interview in Le Soir. Hij verwijt haar dat ze niet wil toegeven dat België wel degelijk een democratisch systeem heeft, en dat ze het voorstelt alsof er in Vlaanderen een algemene volkswoede heerst tegen de unitaire staat. Maar is hier geen sprake van een misverstand?
      N-VA maakt sinds lang de ietwat subtiele analyse dat België niet uit één maar uit twee democratieën bestaat. Er zijn argumenten voor en tegen die analyse, maar één ding is zeker: ze stelt ons voor taalkundige problemen. Als je zegt: ‘België is geen democratie’ (1) kan dat betekenen: ‘België is niet een democratie’ (2) en ‘België is niet één democratie’ (3). Van die drie zinnetjes is alleen het eerste – het meest dubbelzinnige – goed Nederlands en is alleen het derde geloofwaardig. De formulering (of vertaling?) in Le Soir luidde: ‘ce n’est pas la démocratie’. Dat is niet goed. Een betere formulering is die van De Wever die ooit op 7sur7 verscheen : ‘Mais la Belgique n'est pas une démocratie. Il y en a deux.’
    En dan die volkswoede tegen ‘de politiek’. Hoe groot die is, kan ik niet beoordelen, want ik kom niet veel buitenshuis. Ik zou mijn moeder geen geladen pistool toevertrouwen als er politici in de buurt zijn, zeker niet als ze zojuist Het Nieuws heeft gezien. Maar als die algemene volkswoede reeël is, zal ze zich in eerste instantie niet vertalen in revolutionaire opstanden maar in stemmen voor Vlaams Belang en de PVDA. Ook heeft die woede vele vaders: van de belastingdruk over de migratie tot de gebrekkige bejaardenzorg. En weer volgt Demir de nogal subtiele N-VA-analyse dat die problemen, zelfs degene die nu al ‘Vlaamse materie’ zijn, gemakkelijker kunnen worden aangepakt in de context van een onafhankelijk Vlaanderen.
     Ik sluit dus niet uit dat Vander Taelen meer problemen heeft met de bewoordingen van Demir dan met de achterliggende analyse. 

     

* Over wolven: zie ook mijn stukje hier.

** Over topless in het zwembad: zie ook mijn stukje hier.