Tom Lanoye leest voor

 

      Ik ben gisteren naar een lezing van Tom Lanoye geweest over woke. Eigenlijk ging het over N-VA en Bart De Wever, en dat kwam goed uit want ik was enkele maanden daarvoor naar een lezing van Bart De Wever geweest, ook over woke. Dat wil zeggen, in die laatste lezing kwam het woord ‘woke’ niet voor, maar later vond ik die lezing woord voor woord terug in een boekje dat Over woke heette, en waar hier en daar een alinea over dat begrip was toegevoegd.
    Wat zal ik zeggen?
     Ik voelde mij op geen van beide lezingen op mijn plaats. Bij de Bart-lezing zat de zaal vol N-VA’ers, mensen die zelfverzekerd in het leven stonden, die iets bereikt hadden en die – ik merkte het al op de parking – in grote auto’s reden. Nu waren mijn vrouw en ik ook met een grote auto naar de lezing gekomen, maar die grote auto paste bij ons minder dan bij de andere aanwezigen. Bij de Tom-lezing zat de zaal dan weer vol met het soort mensen dat ik vroeger op betogingen tegen het lijf liep. Velen waren sjofel gekleed. Ik herkende Ida Dequeecker, die mooi oud en mooi grijs geworden is, Eric Corijn, die in elk geval meer van zijn haren behouden heeft dan ik, en L.V., die in zijn studententijd al bijna geen haar meer had.
    Bij het buitenkomen stootte L.V. mij plagend aan en zei: ‘Ik denk dat je nu zodra je thuis bent, een stukje gaat schrijven over wat Tom Lanoye gezegd heeft.’ Ik was daar nog zo zeker niet van. Tom had in zijn lezing veel oude koeien uit de sloot gehaald die mij niet erg interesseren: de electorale politiek van N-VA, de politieke opvattingen van Hendrik Conscience, de waarheid over Jan Breydel en de Brugse Metten. Andere onderwerpen interesseerden mij wel, maar ik heb daar vroeger al over geschreven – en ik wil mijzelf niet te vaak herhalen.
     Ik heb Lanoye altijd een goed schrijver gevonden – Slagerszoon, Kartonnen dozen, Gespleten en gescheten, Ten oorlog, Wie is bang*– maar zijn polemieken vind ik vandaag heel wat minder grappig dan in de tijd dat ik over politiek ongeveer hetzelfde dacht als hij. ’t Is jammer, maar de politiek bepaalt mee wat we grappig vinden. Als Bart De Wever voor een publiek van sympathisanten de naam ‘Marc Reynebeau’ enigszins sarcastisch uitspreekt, begint de zaal te lachen. Lanoye viel zo’n succes ook te beurt, en wel herhaaldelijk. Bij de mededeling dat Theo Francken enkele jaren staatsecretaris van Asiel, Migratie en Administratieve Vereenvoudiging was geweest, lachte de zaal zich een breuk.
     Als optreden vond ik Lanoyes lezing wat tegenvallen. Dat komt misschien omdat ik er heel wat van verwacht had, en ook omdat ik nu al een hele week voorstellingen bijwoon van Theater Aan Zee, met professionele acteurs. Wel heb ik één keer hard gelachen toen Lanoye het over Star Trek had. De Wever maakte zich in zijn lezing zorgen over het ondergangsdenken en gebruikte daarbij de sciencefiction als voorbeeld. Nu tonen de sciencefictionfilms ons altijd een sombere toekomst, terwijl vroeger een reeks als Star Trek uitblonk in heroïsch optimisme. ‘To boldly go,’ citeerde De Wever, ‘where no man has ever gone before.’ En Lanoye ging dat nu parodiëren. ‘To bóóóldly go’ … hij herhaalde het een tiental keer, heel luid, en trok daarbij een komisch gezicht. Het was kostelijk.
     En inhoudelijk? Tja, het was het soort lezing dat ik niet kan ‘fileren’ met mijn gewone trukendoos. Het heeft geen zin om te wijzen op gebrekkige redeneringen in wat als satirisch vuurwerk bedoeld is. Satire moet niet redeneren. Het heeft evenmin zin om te wijzen op overdrijvingen, speculaties, intentieprocessen, valse vergelijkingen en andere manipulatietechnieken, als de spreker zelf toegeeft dat het hem vooral om ‘retoriek’ te doen is.  Lanoye moet van mij ook niet spreken als een referent op een wetenschappelijk congres. Hij mag gerust spreken in de stijl van Hendrik V in Shakespeares stuk. Dat recht heeft hij verworven met zijn mooie vertaling van die toespraken.
     Eén ding blijft mij echter bezighouden. Lanoye gaat ervan uit dat we bedreigd worden door ‘opkomend fascisme’ en de ‘grote vraag’ voor hem is ‘hoe de middenpartijen zullen reageren.’ Zullen die middenpartijen zich verzetten, of zullen ze zelf het programma van de ‘fascisten’ gedeeltelijk overnemen ‘om toch maar de macht te behouden.’ Goed. Dat is één manier om de zaak te bekijken. Maar waarom neemt hij in zijn lezing dan niet de beste kandidaat voor het fascisme in het vizier, dat wil zeggen het Vlaams Belang**?
     Als Lanoye liever tegen Bart De Wever tekeer gaat dan tegen Tom van Grieken, is dat zijn zaak. Misschien vindt hij De Wever gevaarlijker, een beetje zoals de Duitse communisten het ‘sociaalfascisme’ van de sozi’s*** gevaarlijker vonden dan het gewone fascisme van de nazi’s. Of misschien vindt hij dat De Wever zijn ‘ware aard’ beter verbergt dan Van Grieken en dat hij dus ‘ontmaskerd’ moet worden. Maar waarom zou hij De Wever moeten ‘ontmaskeren’ voor een publiek dat op twee of drie luisteraars na al volledig op de hoogte is van de ‘ware aard’ van De Wever?
     Het moet iets emotioneels zijn. Je merkt het bij veel linksen die hun haatspraak liever tegen De Wever dan tegen Van Grieken richten. Helemaal begrijpen doe ik het niet, maar ik voel het wel een beetje aan.

     

* Alles moet weg heb ik ook gelezen, maar dat boek kon mij minder boeien. Misschien ligt Lanoye mij minder als romanschrijver.

** Ik vind Vlaams Belang geen goede kandidaat voor het fascisme, maar het is een betere dan N-VA, zoals N-VA een betere kandidaat is dan Open-Vld.

*** Er waren natuurlijk veel redenen waarom de communisten zo’n afkeer hadden voor de sociaal-democraten: ruzies uit het verleden, politieke concurrentie, inschatting van de politieke toekomst. Maar een belangrijke reden moet ook geweest zijn de haat voor de ‘burgerlijkheid’ van de sociaaldemocratie.