Absolute vrije meningsuiting

Vrije woord
     Vrije meningsuiting is de slechtst mogelijke benaming voor dat zo belangrijke recht. Het verwarrende woord is ‘mening’. Als leraar had ik de grootste moeite om mijn leerlingen het verschil tussen ‘feit’ en ‘mening’ uit te leggen, vooral ook omdat ik dat zelf niet goed begreep. In discussies op FB leerde ik snel de basisregel: ‘wat ik beweer zijn feiten, wat u beweert is een mening.’ Soms werden feiten zelfs ‘objectieve feiten’ genoemd. Ook wordt er gezegd dat ‘u recht hebt op uw eigen mening maar niet op uw eigen feiten.’ Of dat iets wat u zegt geen mening is, maar iets anders. ‘Een leugen is geen mening.’ ‘Een belediging is geen mening.’  ‘Haat is geen mening.’ En uiteraard: ‘Racisme is geen mening maar een misdaad.’ Ja, zo kennen we er nog een paar. ‘Communisme is geen mening maar landsverraad. Leve McCarthy!’
     Hoeveel beter is dat in het Engels en het Frans geregeld: freedom of speech, liberté d’expression. In het Nederlands kun je wel zeggen ‘vrijheid van expressie’ of ‘uitingsvrijheid’, maar heel goed ligt dat toch niet in de mond. Het beste lijkt mij nog te spreken van ‘het vrije woord’, als dat grammaticaal enigszins mogelijk is in de zin. 

De Amerikaanse grondwet en de vrije meningsuiting
     Hugo Black (1886-1971) ken ik eigenlijk alleen omdat Karel van het Reve hem twee keer vermeldt, en wel twee keer op dezelfde manier. ‘Ik ben een aanhanger van Hugo Black,’ schrijft hij. De ene keer dient de zin als inleiding van een stuk, en de andere keer als slot, en twee keer gaat het erom dat Karel, net als Hugo Black, een voorstander is van absolute vrije meningsuiting*, dus ook voor – ik zeg maar iets – racisten, islamisten en communisten, en voor klimaatalarmisten, klimaatontkenners, vaccinweigeraars, homeopathie-adepten, wolvenknuffelaars, neo-nazis en neo-liberalen. Ook van mij mogen die trouwens allemaal vrij hun zegje doen.
     Er is echter een belangrijk verschil tussen Karel en ik aan de ene kant en Hugo Black aan de andere kant. Die laatste had zitting in het Amerikaanse Hooggerechtshof. Zijn redenen om de absolute vrije meningsuiting te verdedigen waren louter gebaseerd op een letterlijke lezing van de grondwet. Black was een grote tegenstander van activistische rechtspraak. De politieke organen moeten de wetten maken, en de rechters moeten die wetten interpreteren, en wel zo letterlijk mogelijk. En die Amerikaanse grondwet garandeerde nu eenmaal vrije meningsuiting. Dat wisten de andere rechters van het Hooggerechtshof ook, maar ze waren sneller dan Black geneigd om die grondwet aan te passen aan de moderne tijden. Toen die moderne tijden het McCarthyisme meebrachten, zagen ze er geen been in dat hier en daar een communist werd veroordeeld of opgesloten alleen maar omdat hij propaganda voor zijn leer had gemaakt. Black ging daar niet mee akkoord en had de Amerikaanse grondwet aan zijn kant. Het is alleen jammer dat ik die grondwet niet kan inroepen als er bij ons gediscussieerd wordt over wetten die racistische of negationistische uitspraken verbieden.
     Ook de argumenten van Karel kan ik vandaag nog moeilijk gebruiken. Karel schrijft dat wetten tegen het antisemitisme vandaag geen zin hebben omdat de kans klein is dat zulke geschriften tot iets Heel Ergs zullen leiden, een nieuw Auschwitz bijvoorbeeld. Maar vandaag bestaan er sensitivity-mensen en die hebben een heel andere opvatting van wat Heel Erg is. Ik lees op de eerste pagina van de krant een uitspraak van toneelactrice Musi Mwankumi. ‘Het deed pijn om Black Venus te lezen,’ zegt ze. 
     Dat de actrice pijn geleden heeft is natuurlijk best mogelijk, en ze vraagt nergens om het boek te verbieden, integendeel, ze wil er de confrontatie mee aangaan. Dat is een uitstekend idee. Het vervelende is echter dat de pijn waar Mwankumi van spreekt voor de sensitivity-mensen het nieuwe Heel Erg vormt. Die lui beseffen wel dat het boek van Jef Geeraerts niet tot een nieuwe golf van neokoloniaal seksueel misbruik zal leiden, maar de pijn bij het lezen van zo’n boek, of de pijn van te weten dat zo’n boek bestáát, die pijn moet voor hen de wereld uit.
    Ook het tweede argument van Karel heeft vandaag aan kracht ingeboet. Hij haalt aan dat het niet veel zin heeft om antisemtische vlugschriften te verbieden als je tegelijk het antisemitisme in de literaire meesterwerken ongemoeid laat. Helaas, Karel kon 30 geleden niet voorzien dat er ooit sensitivity readers zouden bestaan die zijn scrupules aangaande de literaire meesterwerken niet zouden delen, die Dahl zouden aanpassen, die Dante zouden censureren en die de boeken van Hemingway van een trigger warning zouden voorzien**. 

* Black keerde zich tegen elke inhoudelijke beperking op de meningsuiting, maar had geen bezwaar tegen wetten en regelingen in verband met handelingen in dat verband. Een staat mocht van hem een wet maken tegen het verbranden van de vlag, maar niet tegen een artikel waarin vlagverbranding wordt aangeprezen. Zoals van mijn klimaatalarmisten mogen zeggen en schrijven wat ze willen, maar ze moeten niet beginnen met autostrades te bezetten. 

** Een trigger warning is natuurlijk geen censuur, maar aangezien er weinig mensen echt voorstander zijn van absolute vrije meningsuiting, is het gevaar voor een hellend vlak nogal groot.