Anouk Aimée, en andere kortjes

Een held.
    Vorige week is filmactrice Anouk Aimée overleden en twee dagen later overleed filmacteur Donald Sutherland. Anouk had een van die gezichten die ik nooit herkende. Als ik de naam niet had gelezen op de reclame-affiche of tijdens de opening credits, dan wist ik niet dat ze meespeelde. Bij Donald was het omgekeerd. Ik zou hem herkend hebben, ook met een valse neus en een pruik op zijn hoofd. Ik kende zijn naam nadat ik hem gezien had in Klute (1971). Zijn gezicht kende ik al langer. Het was dat van de gek in The Dirty Dozen (1967) en Kelly’s Hero’s (1970). De acteur had met Sean Connery gemeen dat hij door het verouderen een overweldigende présence kreeg, waarmee hij zelfs een flutfilm naar een hoger en waardiger niveau tilde. 
      Maar nu een andere vraag: hebben die twee, Anouk en Donald, nog samen in een film gespeeld? Van één film weet ik het zeker omdat ik die gezien heb: Bethune –  The Making of a Hero (1990). De film gaat over de excentrieke Canadese arts Norman Bethune (1890-1939), die vond dat er veel fout liep in de maatschappij. Naar aanleiding van een medisch congres bezocht hij Moskou, en hij stelde vast dat alles daar anders verliep dan hij gewoon was. Dan moest het wel goed zijn. Hij werd dus communist, en trok in 1937 naar China om als arts het Rode Leger – allez, het Achtste Routeleger – van Mao te ondersteunen. Hij overleed twee jaar later, en Mao hield toen een korte lofrede over het internationalisme en de ‘totale toewijding’ en ‘volkomen onbaatzuchtigheid’ van dokter Bethune. ‘Iedere communist moet van hem leren,’ zei Mao.
     Mao’s lofrede werd een van de ‘drie meest gelezen artikels’. ‘Leve de drie meest gelezen artikels!’ kon je tijdens de Culturele Revolutie lezen op Chinese muurkranten en spandoeken. Honderden miljoenen Chinezen hebben die drie korte teksten honderden keren moeten lezen, citeren, en gebruiken voor kritiek en zelfkritiek. Zelf herinner ik mij ook nog redelijk goed wat in die drie teksten staat. Communisten moeten hun stinkende best doen voor de revolutie, nooit opgeven, er nooit de kantjes vanaf lopen, en nooit klagen. Van de film herinner ik mij alleen de scène waarin Bethune les moet geven over de voortplanting – aan toekomstige verpleegsters geloof ik –  en zijn broek uittrekt om zijn genitaliën te tonen. 

Fonds de commerce
          Ik schreef laatst een stukje over de fonds-de-commerce redenering die je wel eens aantreft bij geleerde politicologen. Ik heb het woord toen verkeerd gespeld, met het Nederlandse ‘fonds’ voor ogen. Maar voor de redenering zelf blijft mij intrigeren: de gedachte dat een politieke partij een kernthema heeft, dat ze zich daaraan moet houden, en dat ze over de kernthema’s van andere partijen beter kan zwijgen.
      Een van de moeilijkheden lijkt mij dat een kernthema altijd kan worden gekaapt door een extreme partij. Toen N-VA de regering verliet in verband met een migratie-kwestie werd het thema gekaapt door Vlaams Belang. Toen CD&V moeilijk ging doen rond stikstof, werd het thema gekaapt, alweer door Vlaams Belang. Nog een voorbeeld. Caroline Genez heeft herhaaldelijk haar steun betuigd aan de Palestijnse zaak. Dat thema heeft in Antwerpen niet haar partij, maar de PVDA veel stemmen opgeleverd. Hadden N-VA, CD&V en Caroline Gennez zich koest moeten houden aangaande migratie, boeren en Gaza om de extremisten geen munitie te verschaffen? Ik weet het oprecht niet. Maar zouden de politicologen het wel weten?

Snel
     ‘Ha,’ zei mijn broer laatst tegen mijn vader (102), ‘dag van de ouderenmishandeling. Ik zal je vandaag maar niet slaan zeker.’ ‘Zeg dat tegen je moeder,’ antwoordde mijn vader, met de snelheid van iemand die met Howard Hawks-komedies is opgevoed.  

Fietshelmen
        Als ik op straat die jongeren zie met hun fietshelmen, zucht ik wel eens:  ‘Wat een geluk dat ik in mijn jeugd zo’n helm niet heb moeten dragen.’ Een rare gedachte eigenlijk, want toen ik opgroeide bestonden er geen fietshelmen. Dat ik iets niet moest dragen dat niet bestond, kon dus onmogelijk bijdragen tot mijn geluk. Ik wist niet beter. En dat ik nú geen fietshelm draag, is dat alweer weer iets waar ik niet speciaal gelukkig van word. Ik vergelijk mij als vrije bejaarde niet met die jongeren die naar hun ouders moeten luisteren.
     Het enige waar ik eigenlijk gelukkig van word is dat ik nu af ten toe kan zuchten: ‘Wat een geluk dat ik in mijn jeugd zo’n helm niet heb moeten dragen.’

AI
     Ik zou liegen als ik beweerde dat het doemdenken rond AI mij uit mijn slaap houdt. Maar ik word toch een beetje onrustig als ik lees wat Arthur Goemans schrijft in De Standaard. ‘De architecten van de AI-revolutie … stellen dat het naïef is om te denken dat we als mens in staat zijn om superintelligentie te controleren … Intussen slagen de AI-systemen er volgens verschillende studies wel steeds beter in hun makers te begrijpen en te misleiden.’
     Zal de mensheid verdrongen worden door de Machines? Bij films als The Matrix en The Terminator supporter ik, zonder al te veel fanatisme, voor de wat wilde, chaotische, onvoorspelbare mensheid, maar dat die mensheid aan het einde van die films de bovenhand haalt, vind ik altijd ongeloofwaardig.
       De idee dat de Machines het binnenkort zouden overnemen, vind ik griezelig, maar dat de mensheid op heel, heel lange termijn zou vervangen worden door een ‘hypercomplex en multidimensionaal neuraal net’ lijkt mij een onvermijdelijke en niet eens zo kwalijke evolutie. Bewustzijn is bewustzijn, of het nu van mensen of machines is. Beter bewustzijn van machines dan niets.
      Toen ik een jaar of zestien was heb ik het Asimov-verhaal ‘De laatste vraag’ gelezen. De mensheid stelt daarin tienduizenden jaren lang de vraag aan een steeds krachtiger wordende computer hoe de wet van de entropie kan worden omgekeerd. Uiteindelijk gaat de mensheid op in de megacomputer, en nadat ruimte en tijd opgehouden zijn te bestaan, wordt de vraag door de computer correct beantwoord.
     Misschien heeft Asimov mijn kijk op de wereld wel meer beïnvloed dan Lenin, Popper, Schopenhauer, Hayek en Nozick. 

Toxisch leiderschap
     Op dat Standaard-artikel over het ‘psychologisch geweld’ dat Anne Teresa De Keersmaeker in haar dansgezelschap zou uitoefenen, reageerden mijn vrouw en ik heel verschillend.
     ‘Toxisch leiderschap, toxisch leiderschap …’ zei mijn vrouw, ‘dat is gemakkelijk gezegd. Uit ervaring weet ik één ding: het zijn nooit gemakkelijke mensen die in hun domein te top bereiken.’
      ‘Heb je erop gelet,’ zei ik, ‘dat ze op de foto geweldig lijkt op een elf uit Lord of the Rings?’