Kortjes - sociaaleconomisch.

  Maximumprijzen vastleggen
     Kamala Harris, die zich anders op de vlakte houdt, heeft de aandacht getrokken met haar aanbeveling voor door de federale regering opgelegde maximumprijzen, om superwinsten tegen te gaan. Ik word dan achterdochtig. Als je maximumprijzen oplegt voor bepaalde producten, worden de winstperspectieven in die sector slechter, zal men er minder in investeren, worden er minder van die producten gemaakt, en worden de producten schaarser. Je krijgt rijen voor de winkels zoals in de Sovjet-Unie destijds.
     Gelukkig heeft de markt een eigen mechanisme om hoge prijzen te doen dalen. Als je voor een product hoge prijzen kunt vragen, worden er superwinsten gemaakt, gaan er meer producenten zich op dat product toeleggen om ook superwinsten te maken, worden er steeds meer exemplaren van dat product gemaakt, wordt het aanbod groter en … daalt de prijs. Die uitleg kreeg ik indertijd op de basiscursussen economie die Amada-PVDA voor haar leden organiseerde. Ze werden vaak gegeven door de vorige week overleden Jo Cottenier, een van de knapste koppen van de partijleiding.
     Dat die prijzen zouden dalen vond ik raar, want ik zag daar nooit voorbeelden van. Maar toen kwamen de computers. Ik heb de tijd nog gekend dat een computer onder de 5000 euro een onbereikbaar ideaal was. Die prijs is ondertussen flink gedaald.  En hoe zit dat dan met prijzen die we alleen weten stijgen, zoals van brood bijvoorbeeld? Tja, wellicht worden in die sectoren geen superwinsten gemaakt en liggen de kostprijs en de verkoopprijs redelijk dicht bij elkaar. Bij stijgende kosten, stijgt de prijs. En dan is er nog de inflatie, maar dat is een ander verhaal.

Economische crisissen
     Ik heb bij die economielessen van Cottenier niet altijd even goed opgelet. Hij legde uit hoe de economische crisissen onder het kapitalisme tot stand kwamen. Ik onthield dat de kapitalisten ontzettend veel produceerden, maar dat ze hun arbeiders te weinig betaalden, waardoor de producten niet verkocht geraakten. Maar die uitleg kon niet kloppen. In een stationair draaiende economie wordt de opbrengst netjes verdeeld onder (1) investeringen, (2) consumptie van de kapitalisten en (3) consumptie van de arbeiders. De eerste twee kunnen we ‘winst’ noemen en de derde ‘lonen’. Maar hoeveel er nu precies naar (1), (2) of (3) gaat, de rekening klopt. Er is geen ‘algemene’ overproductie.
     Een geleerde van de marxistische school zal terecht antwoorden dat de economie niet stationair draait. En een geleerde van de Oostenrijkse school zal hem bijvallen. Maar ook dat is een ander verhaal.

Burgers en bedrijven
     Toen De Wever de ene supernota na de andere produceerde hoorde je bij Vooruit dat er teveel voordelen in stonden voor de ‘bedrijven’ en te weinig voor de ‘burgers’. Alsof de bedrijven en de burgers tegengestelde, of zelfs maar ándere belangen hebben. Alles wat ik als burger bezit en consumeer komt van bedrijven – grote en kleine. Hier valt niets te ‘herverdelen’. Als men met alle geweld wil ‘herverdelen’ – ik ben daar géén voorstander van – moet men niet kijken naar de bedrijven, maar naar de rijken, de hoge inkomens, de grote vermogens.
     Dat die rijken vaak bedrijfsleiders zijn, of eigenaren van bedrijven, dat is alweer een ander verhaal.

Win-win en nulsom
        Liberalen zien de ideale economie als een win-win spel met groeiende welvaart voor iedereen, socialisten zien de ideale economie als een nulsom spel, waarbij een gegeven welvaart moet worden ‘herverdeeld’ volgens het principe dat de winst van de ene, het verlies van de andere uitmaakt.
     Liberalen en socialisten hebben allebei gelijk. Als je een auto koopt, is er een win-win situatie. De klant heeft liever een auto in zijn garage dan 30.000 euro op zak, en de verkoper heeft liever 30.000 euro op zijn rekening dan een extra auto in zijn etalage. Ze winnen allebei bij de ruil.
    Maar er is een marge. Bij het onderhandelen ontstaat er immers naast de win-win ook een nulsom situatie. Als de klant 1000 euro kan afdingen, is dat een verlies voor de verkoper en een winst voor de klant. Maar het blijft in zijn geheel genomen win-win. De verkoper heeft nog altijd liever 29.000 euro op zijn rekening dan een auto die hij niet nodig heeft. Hij heeft nog altijd gewonnen, ondanks zijn ‘verlies’.
     De economie is vooral win-win. De liberalen hebben méér gelijk. De socialisten hebben gelijk in de marge.

Kapitalisme, socialisme
     Wat vandaag voor ‘kapitalisme’ of ‘socialisme’ doorgaat is in werkelijkheid een hybride vorm van de twee. Om te weten wat de systemen echt waard zijn zou je ze moeten doordenken in hun consequente vorm*. Een min of meer consequente vorm van socialisme hadden we in de Sovjet-Unie. Een min of meer consequente vorm van kapitalisme hadden we bij ons in de 19de eeuw. Wat kiezen we: Brezjnev of ‘toestanden à la Daens’?
     Om eerlijk te zijn zouden we bij Brezjnev de dictatuur even moeten wegdenken en de zaken louter economisch bekijken. Ook dan was het geen succes. En bij het 19de-eeuwse kapitalisme zouden we even het lage niveau van de toenmalige productie moeten wegdenken.
     Dat wegdenken is niet zo makkelijk*.

Kapitalisme, socialisme, democratie
     Ik schreef hierboven dat je bij het Brezjnev-Rusland moest proberen de dictatuur weg te denken. Maar de vraag is of dat mogelijk is. De geschiedenis laat zien dat integraal economisch socialisme altijd met een dictatuur wordt opgelegd of in stand gehouden. Hayek heeft in Road to Serfdom redelijk overtuigend aangetoond dat een geplande economie uiteindelijk onmogelijk is zonder dictatuur.
     Maar Hayek geeft in Law, Legislation, Liberty toe dat ook de vrije-markteconomie op gespannen voet staat met de majority rule. Een vrije-markteconomie leidt tot ongelijke inkomens en vermogens. Er is altijd een kans dat de 99 procent ‘armsten’ de 1 procent rijksten ‘democratisch’ onteigenen. En volgens dezelfde logica kunnen ook de 55 procent ‘armsten’ het inkomen of vermogen van de 45 procent ‘rijksten’ confisqueren. Je kunt hoogstens een grondwettelijke grendel voorzien waardoor bijvoorbeeld een meerderheid van 66 procent vereist is om tot onteigening over te gaan.

Maximumprijzen (2)
     De kwestie van maximumprijzen is natuurlijk veel moeilijker dan ik het hierboven liet uitschijnen. In handboeken economie begint het al met begrippen als ‘prijselasticiteit’ en ‘onvolmaakt werkende markten’. Een iets gedetailleerder, maar misschien ook controversiëler uitleg vond ik in een bericht dat een zekere Robert Sterling op X heeft gepost.  Ik neem dat hier ongewijzigd over: 

 People need to stop overreacting about Kamala’s plan to reduce food inflation, as if it would lead to communism, mass starvation, and the end of America. I worked in M&A in the food industry. Here’s a step-by-step summary of what would actually happen:

1. The government announces that grocery retailers aren’t allowed to raise prices.
2.  Grocery stores, which operate on 1-2% net margins, can’t survive if their suppliers raise prices. So the government announces that food producers (Kraft Heinz, ConAgra, Tyson, Hormel, et. al.) also aren’t allowed to raise prices.
3.  Not all grocery stores are created equal. Stores in lower-income areas make less money than those in higher-income areas, as the former disproportionately sell lower-margin prepackaged foods (“center of the store”) instead of higher-margin fresh products like meat (“perimeter of the store”). Because stores in lower-income areas aren’t able to cover overhead (remember, even if their wholesale costs are fixed, their labor, utilities, insurance, and other operating expenses aren’t fixed… yet), grocery chains start to shut them down. Food deserts in rural areas and in low-income urban areas alike become worse. 
4.  Meanwhile, margins for food producers are also quickly eroding. Their primary costs (ingredients, energy, and labor) aren’t fixed, and their shrinking gross profits leave less cash flow available to cover overhead, maintain facilities, and reinvest in additional production capacity.
5.  Grocery chains, which have finite shelf space, start to repurpose their stores (those they didn’t have to shut down, I should say) to sell more non-price-controlled items—everything from nutrition supplements to kitchenware to apparel—and less price-controlled food products. Your local Kroger or Safeway starts to look and feel more like a Walmart.
6.  Food producers stop making products with lower margins. Grocery chain start competing with each other to secure inventory. Since they can’t compete by offering stronger prices (remember, producers aren’t allowed to raise prices here, and, even if they could, grocery chains no longer have the gross profit to bear price increases), they compete on things like payment terms.
7.  Small grocery chains start to shut down entirely, or get sold to larger chains like Kroger. In addition to not being able to cover fixed costs, a major reason for this is because they can no longer reliably secure delivery of products, due to producers prioritizing sales to larger customers, which are able to leverage their stronger balance sheets to offer superior payment terms.
8.  Smaller food producers—which typically sell via distributors, rather than directly to grocery chains—start to go out of business. Because these producers have an additional step their value chains, and because they have lower volumes over which to spread their fixed costs, their cost structure is inherently disadvantaged compared to major food producers. When grocery stores aren’t able to raise prices, cutting product costs becomes all the more important, and deprioritizing purchases from smaller producers is an easy way to do so.
9.  As supply chains break down, lines start to form outside grocery stores every morning. Cities assign police officers to patrol store parking lots, and food producers draft contingency plans to assign armed escorts to delivery trucks.
10.  The federal government announces a program to issue block grants for states to purchase and operate shuttered grocery stores. The USDA also seizes closed-down production facilities.
11.  The government announces that prices for all key food costs—corn, wheat, cattle, energy, etc.—are also now fixed, to stop “profiteers” from gouging the now-government-operated food industry.
12.  Shockingly, the government struggles to operate one of the most complex industries on the planet. The entire food supply chain starts imploding. 
13.  Communism, mass starvation, and the end of America quickly ensue. Hey wait a second.

* Een mooi staaltje van het consequent doordenken van de zuivere kapitalistische en de zuivere socialistische logica, vinden we in Mises, Human Action.