Kleuren - feminisme - windmolens - etc.

Kleuren
      Op vrijdagmorgen 22 november 2024, tussen acht uur en halfnegen, zag alles er op Oostendse dijk heel mooi uit. De zee, het zand en de lucht toonde zich in een breed palet van kleuren, van helblauw tot roze, en van donker- en lichtbruin over geel tot vijftig tinten grijs*. Om kwart voor negen waren de meeste schakeringen verdwenen. Als troost verscheen er een flauwe regenboog.
     Mijn vrouw neemt mij vaak mee naar musea. Ik vermoed dat elke schilder wel eens wanhoop moet hebben gevoeld omdat hij de kleuren van de natuur nooit helemaal op het doek krijgt. (De foto hierboven is niet van mij en heeft niets met 22 november 2024 te maken). 

Feminisme
     Ik weet wel dat Marc Reynebeau haar ooit omschreef als een ‘gepensioneerde die vergeten is hoe dat precies werkt, die wetenschap,’ maar ik ben voor de zekerheid toch gaan luisteren toen Magda Michielsens in Mechelen haar nieuwe boek voorstelde: Even verlicht – Zes vrouwelijke filosofen en hun impact op de wereld. Ik heb het boek daarna ook in één ruk uitgelezen. 
    Michielsens vertelde op de voorstelling, en het staat ook in haar boek, dat vijf van de zes voorgestelde vrouwen zich niet als feministe presenteren: Rosa Luxemburg, Ayn Rand, Hannah Arendt, Susan Neiman en Martha Nussbaum. Badinter doet dat wel, maar de laatste tijd vooral om zich af te zetten tegen het onnozele feminisme van de woke-beweging.
     Ik moet dat aan mijn feministische vriendin Maria vertellen, dacht ik. Maar mijn tweede gedachte was, zoals altijd: wat is dat feminisme nu eigenlijk? De opvatting dat vrouwen dezelfde rechten moeten hebben als mannen? Ja, dat vind ik ook. Dat álle verschillen tussen mannen en vrouwen zijn opgedrongen door een patriarchale cultuur? Dat betwijfel ik. Dat de relaties tussen mannen en vrouwen vooral een kwestie zijn van machtsverhoudingen? Ik hoop van niet. Dat elk maatschappelijk verschijnsel vooral moet worden getoetst aan de gendergelijkheid? Maar is dat geen erg eentonige bezigheid? Ten slotte: dat mannen en vrouwen evenveel taken moeten opnemen in het huishouden? Dan zal ik toch eerst even nadenken hoe dat  takenpakket in zijn geheel kan worden beperkt.

Windmolens en grote cijfers
     Als ik één stokpaardje heb, dan is het dat van de ‘grote cijfers.’ In een stuk in Het Nieuwsblad (26/11) wordt de vraag beantwoord hoe belangrijk de windenergie nu al is voor ons land. 

Het aandeel van windenergie in ons land neemt jaar na jaar toe. In 2023 ging het volgens het monitoringsrapport van de federale energiewaakhond CREG al om 14,1 terawattuur (TWh), dat is 18,7 procent van de totale elektriciteitsproductie in ons land (77,8 TWh). Windenergie dekt daarmee het jaarlijkse verbruik van meer dan 4 miljoen Belgische gezinnen.

     Dat eerste cijfer – 18,7 % – is een groot cijfer, dat bovendien verband houdt met een nog groter cijfer: de totale elektriciteitsproductie. Hiermee weet ik alles wat ik wil weten. Het volgende verband – dat de windmolenelektriciteit het verbruik van 4 miljoen Belgische gezinnen dekt – zaait alleen verwarring. Het lijkt een groot cijfer – 4 miljoen – maar het haalt zonder reden een klein deel van de elektriciteitsproductie uit het totaal: het deel dat naar ‘de gezinnen’ gaat. En de rest gaat, veronderstel ik, naar ‘de bedrijven’ – alsof die bedrijven geen goederen en diensten verlenen aan de gezinnen.

De revolutie van Anuna De Wever
     Anuna De Wever heeft het revolutionaire licht gezien en geeft daarover interviews. De oude revolutionair Flor Vandekerckhove vindt dat hartverwarmend.

En weer voel ik vonken van hoop, doordat ik de huidige radicalisering van Anuna, richting antikapitalisme, herken als destijds de mijne. Toen ik 15 was, bond ik nog een leeuwenvlaggetje achteraan mijn fiets, mede uit verlangen naar blonde meiden die naar Diksmuide fietsten om daar de IJzerbedevaart bij te wonen (mijn vlaggetje maakte op hen helaas niet de verhoopte indruk), toen ik 18 was, vroeg ik de Witte Kaproenen om informatie — da’s evolutie hé — en toen ik 24 werd, volgde ik een marxistische vorming die me naar de antikapitalisten van de RAL/SAP leidde. Da’s dezelfde radicalisering die Anuna nu meemaakt, zij het in andere tijden, in een andere context en op een ander niveau.

     ‘Op een ander niveau’ … daar zeg je zoiets. Op het einde van de 19de eeuw oefende het revolutionaire gedachtegoed zijn aantrekkingskracht uit op intellectuele reuzen. Rond mei 1968 was de spoeling dunner. Er liepen nog wel knappe koppen rond tussen de 68’ers – in grote lijnen de generatie van Vandekerckhove en mijzelf. Maar wie toen nog – zoals ik – in de socialistische revolutie geloofde moest ook enigszins blind, naïef of fanatiek zijn. De generatie revolutionairen van Anuna ken ik niet, maar in interviews maakt ze niet zo’n beste indruk. Ik vrees dat de revolutionaire spoeling vandaag nog dunner is**.

Gerard Reve en Koen Meulenaere
     De humor van Gerard Reve laat je raden naar de grens tussen ernst en ironie. De humor van Koen Meulenaere laat je raden naar de grens tussen waarheid en verzinsel. Je kunt met die twee grenzen mooie effecten bereiken. Maar als je zoals Meulenaere ook over het politieke bedrijf schrijft, vind ik dat vervelend. Wat is er waar van die financiële malversaties door met name genoemde politici waar Meulenaere over schrijft? Ik wil het weten maar heb geen zin om het zelf uit te zoeken.

The Masked Singer
     Het gebeurt dat we na het weerbericht een aankondiging zien van het programma The Masked Singer. Ik vind die kostuums het toppunt van wansmaak. Maar dan denk ik aan het oud-Griekse theater. Naar het schijnt werden daar ook extravagante kostuums gebruikt voor het koor. Tere zielen in het publiek vielen geloof ik flauw als de Eumeniden voor de scène verschenen. Als die kostuums bewaard gebleven waren, en ze tentoongesteld werden in een museum, zou ik die dan ook wansmakelijk vinden?

Say Nothing
     In een vorig stukje beschreef ik twee mooie scènes uit Say Nothing, een televisieserie die een indringend beeld ophangt van het IRA-terrorisme. Ook mooi is de volgende scène. De oudere Gery Adams heeft een geslaagde politieke carrière uitgebouwd. Hij heeft gebroken met zijn jeugdvriend Brendan Hughes, een populair maar dissident IRA-lid. Als Hughes overlijdt wordt zijn kist gedragen door gelijkgezinden. Adams baant zich een weg tussen de omstanders, stapt resoluut op de kist af, duwt een van de dragers weg en neemt zijn plaats in. ‘Don’t make a fuss!’ zegt hij zacht. De andere drager druipt af.
     En de afsluitende tekst zorgde bij ons thuis altijd weer voor hilariteit. ‘Gerry Adams has always denied being a member of the IRA or participating in any IRA-related violence.’ Daar heeft een of ander advocatenkantoor een flinke stuiver aan verdiend. Het is bijna zo hilarisch als de tekst waarmee elke aflevering van de serie Fargo begint: “This is a true story. The events depicted in this film took place in Minnesota in … At the request of the survivors, the names have been changed. Out of respect for the dead, the rest has been told exactly as it occurred.” En dan volgen de waanzinnigste toestanden.

The Playlist en het kapitalisme
     Ik hou van films en series waarin je ondernemers aan het werk ziet die een bedrijf uitbouwen. Soms gaat het over een succes, zoals in Air over de sportschoenen van Nike, soms gaat het over een mislukking, zoals The Dropout over de miraculeuze bloedanalyses die Elizabeth Holmes beloofde, soms gaat het over een aanvankelijk succes dat eindigt in een mislukking zoals Blackberry over de gelijknamige smartphone. Leuk is ook Superpumped over Uber, waarvan de uiteindelijke afloop nog altijd onzeker is aangezien het bedrijf nog altijd geen winst maakt.
     Die verhalen helpen mij om na te denken over het kapitalisme – iets wat ik graag doe. Neem nu de Zweedse Netflix-serie The Playlist. Die brengt het verhaal van de streamingdienst Spotify. De verschillende afleveringen hebben telkens een andere focus, met als opeenvolgende protagonisten de visionair, de bedrijfsleider, de advocate, de programmeur, de financier en de muzikante.
     De eerste vijf afleveringen zijn een ode aan het creativiteit van het kapitalisme, de laatste aflevering stelt kritische vragen: over het intellectueel eigendomsrecht, over uitbuiting die kan optreden bij monopolie en monopsonie. De kwestie van het intellectueel eigendomsrecht is voor mij wat te moeilijk. Over monopolies van grote bedrijven maak ik mij weinig zorgen. Theoretisch kunnen die bedrijven de klant uitbuiten door te hoge prijzen aan te rekenen en door slechte kwaliteit te leveren. Maar als ze dat doen, zullen ze snel concurrentie krijgen en hun monopolie verliezen.
     Rest nog de kwestie van het monopsonie: de marktsituatie met één koper en talrijke verkopers. Die ene koper is Spotify, die talrijke verkopers zijn de muzikanten. Door haar machtspositie kan Spotify de muzikanten uitbuiten door ze te laag te betalen voor hun muziek. En waar gaat dat geld van die uitbuiting dan naartoe? De CEO Daniel Ek bouwt een heel groot huis. De medewerkers in het bedrijf worden royaal betaald. De aandelen staan hoog. Maar in het geheel van het zakencijfer spelen dat grote huis, die royale lonen en die hoge aandelen niet zo’n grote rol. Het bedrijf is voortdurend in geldnood. De grootste uitbuiters – als dat woord hier op zijn plaats is – zijn dus de betalende en niet-betalende gebruikers van Spotify. 

* Multatuli besluit zijn jachtige beschrijving van de Javaanse dageraard met een opsomming van kleuren: ‘... en er was rood, en blauw, en geel, en zilver, en purper, en azuur in dat alles.’ Kun je veel meer zeggen? 

** Dat knappe koppen van vorige generaties zich tot het antikapitalisme bekenden is zo vreemd nog niet. Tot in de jaren 30 was de droevige waarheid over het communisme nog niet goed bekend, de economische crisis gaf een verkeerd beeld van het kapitalistisch potentieel, en de lokroep van het door communisten gestuurde antifascistisch front was om begrijpelijke redenen sterk. In de jaren 60 had je het tiersmondisme dat een oplossing scheen te bieden voor de extreme armoede in de Derde Wereld, maar dat ging al om een veel oppervlakkiger analyse. De analyse die de klimaatproblematiek verbindt met het antikapitalisme berust vooral op kreten. Heel veel intelligente mensen kunnen er niet door worden aangetrokken.