Trump en ... de rechtstaat, Lenin, Harari

 Trump en de rechtstaat
    De Standaard publiceert een groot interview met Grondwetspecialiste Kime Lane Scheppele (3/5). Ze denkt dat de VS met Trump kunnen afglijden naar een dictatuur, zeker als Trump een derde ambtstermijn zou opnemen. Ondertussen loopt het nu al mis. Uitspraken van rechtbanken worden ‘aanvaard’ maar niet uitgevoerd, ambtenaren worden ontslagen zonder dat de wettelijke procedures worden gevolgd, buitenlanders met een verblijfsvergunning worden het land uitgezet vanwege politieke acties, een Amerikaanse diplomaat die kritisch schrijft over Trump verliest zijn veiligheidsmachtiging, de afschaffing van USAID zal leiden tot massale kindersterfte.
     Kijk, dat doe ik nu altijd. Ik zie zo’n groot stuk staan over Trump waarin de Grote Vragen van Democratie en Rechtstaat worden besproken, en ik ga meteen op zoek naar de concrete maatregelen. Die Grote Vragen interesseren mij maar ik weet ondertussen dat ik mij nooit goed genoeg zal kunnen oriënteren in de kwestie van de checks and balances van het Amerikaanse systeem. Vroeger dacht ik dat de oplossing eenvoudig was: meer rechters, minder politici. Maar dat was zonder de opkomst van het juridisch activisme gerekend.
     Een ding weet ik zeker. Toen Trump schreef: ‘Wie het land dient, kan de wet niet schenden’ zei hij iets dat fundamenteel tegen de liberale politieke filosofie ingaat. Veel presidenten vóór hem, zullen op een onbewaakt moment hetzelfde hebben gedacht – Andrew Jackson, F.D. Roosevelt – maar dat Trump het zo openlijk zegt, is zorgwekkend.

Trump en Lenin
     Toen ik op de opiniepagina’s van De Standaard (3/5) die kop zag Trump is de Lenin van nu, dacht ik: dat wordt niets. Een sensationele kop met een flutartikel eronder. Ik had het verkeerd voor. Het is juist een heel interessante vergelijking die cultuurhistoricus Eelco Runia maakt. Ik geloof nooit dat een mogelijke Trump-revolutie zo breed en diep kan gaan als die van Lenin (of die van Hitler), maar de gelijkenis tussen de improviserende, chaos veroorzakende zigzagbewegingen van Trump in 2025, en die van Lenin in 1917, is niét triviaal.
     Nu zou je denken: Trump is een opportunist die niet weet wat hij wil, behalve dat hij aanbeden wil worden, en Lenin was een ideologische scherpslijper die maar al te goed wist wat hij wou. Maar dat beeld van Lenin klopt niet. Hij heeft heel zijn leven nagedacht over hoe hij met zijn partij een socialistische revolutie kon uitvoeren, maar hij had noch in 1917, noch in de jaren erna een idee hoe dat socialisme eruit moest zien. Hij gooide in Staat en revolutie snel een schets op papier van een soort anarcho-syndicalistische maatschappij. Maar wat hij daarna deed – één-partijstaat,  oorlogscommunisme, bureaucratie, Nieuwe Economische Politiek, enzovoort – had met die schets nauwelijks iets te maken.
      Het enige wat Lenin op voorhand zeker wist, was dat zijn partij in naam van de arbeiders de  macht moest grijpen en houden, en dat ze zich door geen enkele scrupule, regel, traditie of wet moest laten intomen. Maar wat ze met die macht moest doen, zou men pas dag na dag bepalen, op grond van de ‘concrete analyse van de concrete situatie’. Wel had Lenin een vrij precies idee van welke vijanden hij wou uitschakelen: adel, fabriekseigenaars, grootgrondbezitters, rijke boeren, hoge ambtenaren, rechters, priesters, en verder alle politieke tegenstanders van zijn partij.
      Ook bij Trump zie je dat hij zijn politiek dag na dag bepaalt. De slogan Make America Great Again is even vaag als die van Lenins Opbouw van het socialisme. Maar Trump lijkt, net als Lenin, wel een precies idee te hebben van welke  vijanden hij wil uitschakelen: de Deep State, de woke universiteiten, de links-liberale pers, de Democraten en ten slotte de weerspannige Republikeinen. Dat hij daarbij geen last heeft van scrupules weet iedereen. Maar of hij ook succesvol alle regels, tradities en wetten uit de weg zal kunnen ruimen is een andere vraag. Dát zal hij in elk geval niet op de manier van Lenin kunnen doen. 

Yuval Harari over Trump
     Ik heb indertijd dat boek Sapiens van Yuval Harari gelezen zonder er warm of koud van te worden, en ik heb nu hetzelfde met zijn recente stuk over Trumps visie op de wereld. (DSW 3/5). Begrijp mij goed: er staat in dat stuk niets wat ik verkeerd vind. Trump gelooft niet in de liberale wereldorde, maar alleen in macht. Zo is dat. Harari toont aan dat zo’n visie geen stabiele wereld garandeert. Natuurlijk niet. Kleinere landen kunnen worden opgeslokt door grotere landen, er komt een niet te stuiten wapenwedloop, en vroeg of laat komt er een conflict omdat een van de blokken zich sterker waant dan de andere. Dat is allemaal waar.
     Wat Harari niet vermeldt, is dat Poetin en Xi ongeveer dezelfde visie hebben op de wereld. En dat is niet als whataboutery bedoeld. Wat ik bedoel is het volgende: het heeft niet veel zin dat Trump of Zelenski  of om het even wie ‘belang hechten aan gerechtigheid, moraliteit en internationale wetgeving’.  Zolang Poetin en Xi dat ook niet doen, komt het vooral op macht aan. Ik weet niet of Trump ooit militair Canada of Groenland zal binnenvallen. Maar Rusland is Oekraïne binnengevallen, en China zal Taiwan binnenvallen.
     Ondertussen heeft Harari gelijk op één punt. Het protectionisme van Trump en zijn beperkte visie op de internationale economie als nulsomspel hebben de internationale samenwerking nog moeilijker gemaakt dan ze al was. Trump heeft het economisch globalisme verzwakt dat de laatste 40 jaar voor zoveel welvaart heeft gezorgd. Maar economische samenwerking helemaal los zien van het geopolitieke machtsspel, dat gaat ook niet. Met tegenzin moet ik hier Jonathan Holslag gelijk geven.