De molenbeekse hoofddoek, en kortjes

De Molenbeekse hoofddoek
     Ik heb op het Nieuws een stukje van de Molenbeekse rel gezien. Een moslima schepen van Vooruit heeft de gewoonte om op de gemeenteraad een hoofddoek te dragen - elders ook geloof ik. Een MR-gemeenteraadslid had daartegen op Facebook geprotesteerd. De hoofddoekdragende schepen zei daarop dat wie niet tegen een hoofddoek kon, maar moest verhuizen naar een andere Brusselse gemeente. Ik heb over al die zaken een mening, maar ik houd die voor mij.
      Alleen, ik heb op het Nieuws ook gezien hoe de MR-man op de gemeenteraad beschuldigd werd van het promoten van racisme en fascisme vanwege de reacties die onder zijn Facebook-pagina verschenen waren. Iemand moet later op de vergadering gezegd hebben dat men op Facebook niet alleen verantwoordelijk is voor wat men zelf schrijft, maar ook voor de commentaren die er komen op wat men schrijft.
     Hierbij verklaar ik formeel dat ik niet verantwoordelijk ben voor de commentaren die onder mijn Facebook-posts verschijnen. Ook denk ik er niet aan om die commentaren te modereren, te censureren of te blokkeren. Teveel keuzestress

Dalilla Hermans en apostel Paulus
    Ik heb onlangs uitgelegd waarom ik van een bepaald videofilmpje van Dalilla Hermans slechts de eerste minuut bekeken heb. Dat had niets met Hermans te maken, maar met het medium. Uit die minuut die ik gezien heb, is mij bijgebleven dat Hermans slechts twee dingen in de wereld de moeite waard vind: de liefde voor haar kinderen en de strijd voor rechtvaardigheid. Een FB-vriend die het filmpje wél heeft uitgekeken schreef dat Hermans ook uitgebreid het emotionele proces beschrijft dat voorafging aan haar beslissing om het filmpje te maken.
     Liefde, rechtvaardigheid, emotie, deze drie, maar de grootste daarvan is emotie.

Vrije mening
     De nagenoeg absolute vrije meningsuiting die ik voorsta is alleen geldig ten opzichte van de staat. De overheid mag het uiten van meningen niet verbieden. Elders, voor een werknemer in een bedrijf, voor een leerling of leraar in een school, voor een journalist van een krant, of meer in het algemeen voor elke partij in een contract, kan openlijke of interne kritiek op de andere partij kan leiden tot ontslag, dat wil zeggen tot de eenzijdige opzegging van het contract. Ook kan elke club, kerk of partij een oppositioneel lid uitsluiten. Ik zou het niet anders willen. Maar ik zou zo’n ontslag of uitsluiting, geloof ik, in de meeste gevallen afkeuren.

Bondigheid
     Steven Pinker schrijft niet alleen zelf elegant, hij geeft ook uitstekend advies hoe je elegant kunt schrijven. Zo is hij een voorstander van bondigheid – hoewel zijn meeste boeken erg dik zijn. Maar hij schrijft ook artikels voor kranten en tijdschriften en soms moet hij dan van de eindredacteur - zo zijn die mensen -  zijn stuk inkorten.

It’s like, oh, damn, I have to make this shorter. And I thought I had said it perfectly. Then often when you do it, you find, you know, it really has improved in quality, having gotten rid of those needless words. And partly it’s because of mental effort. Namely, every syllable, every word is more cognitive processing by your reader. You can get the same message in quicker. That’s often less work. But it also makes it a slightly more pleasing. You have to work within the constraints of the English language, the melody, the rhythm, the music of the language. It forces you into, often into concrete language instead of woolly idioms and cliches.’ 

     Dat is allemaal waar, behalve de laatste zin. ‘Woolly idioms and cliches’ zijn vaak een manier om iets bondig te zeggen, zonder precies te zeggen wat je bedoelt. Als ik een dode metafoor laat staan, is dat meestal omdat ik de tekst niet verder wil uitbreiden met preciseringen die ik overbodig acht.

Gezinshereniging
      De huidige regering probeert het moeilijker te maken om gezinnen van migranten te laten overkomen. Dat houdt risico’s in, want een migrant functioneert beter in een liefdevol gezin. Ook zou je kunnen zeggen dat liefde, huwelijk en gezinsleven een mensenrecht zijn. Maar die redenering moet niet noodzakelijk uitmonden in het recht om een gezin te herenigen op ons grondgebied. Niemand mag de hereniging van Romeo en Julia in de weg staan, maar dat kan in principe ook in Mantua in plaats van in Verona. Waarmee ik niet wil zeggen dat met dat principe alle ethische afwegingen van de baan zijn.

Thunberg en Gaza
      Het is gemakkelijk om smalend te doen over Greta Thunbergs metamorfose van skolstrejker naar Gaza-warrior. Iemand die Thunberg een kwaad hart toedraagt, zal zeggen dat ze op de meest modieuze trein springt die langsrijdt. Iemand die haar daarentegen graag mag zal zeggen dat ze op de verschillende actieterreinen eenzelfde ethische bevlogenheid laat blijken.
     Zelf vind ik dat boegbeelden van acties zich eigenlijk beter toeleggen op één Goede Zaak. De bedoeling is namelijk om zoveel mogelijk mensen te verzamelen. En niet iedereen die het klimaat wil redden, is ook voorstander van een Palestina van de rivier tot aan de zee. Je wil klimaatactievoerders niet afstoten omdat ze Israël genegen zijn, en je wil Palestina-actievoerders niet afstoten omdat ze toevallig die hele klimaatgeschiedenis ‘overroepen’ vinden. Stukjesschrijvers kunnen Goede Zaken als kralen aaneenrijgen, maar boegbeelden moeten wat voorzichtiger zijn. Van organisaties vind ik dat ook. Ik zie soms petities van Amnesty Internation voor het recht op abortus. Ik zou daar slechts mee beginnen als alle gewetensgevangen vrijgelaten zijn en alle folteraars na een eerlijk proces in de gevangenis zitten.
      Toch is Thunbergs metamorfose ook begrijpelijk zonder dat je haar een persoonlijke modegevoeligheid of onvoorzichtigheid moet aanwrijven. Door de acties voor het klimaat is ze ervan overtuigd geraakt dat de oorzaak van elk maatschappelijk probleem het kapitalisme is. En dan moet je dat kapitalisme bestrijden door aan de acties deel te nemen die op een bepaald moment de wind in zeilen hebben. Is dat rond het klimaat. Prima. Is dat rond Gaza? Ook goed. Alles is onderdeel van het totaalplaatje. Je zou het een totalitaire visie kunnen noemen.
     Nu vraagt de lezer zich af: wat heeft Gaza met het kapitalisme te maken? Vijftig jaar geleden had ik dat precies kunnen uitleggen. Maar ondertussen ben ik de finesses van die uitleg vergeten. 

Ozempic en monopoliekapitalisme
     Extreemlinks beweert al heel lang dat ons kapitalisme door grote monopolies beheerst wordt. Vaak wordt daarbij de omvang van een bedrijf verward met de monopoliepositie of het monopoliegedrag ervan. Ik noteer daarom vlijtig alle voorbeelden van monopolies die doorbroken worden. Laatst nog dat van Ozempic. Het bedrijf Novo Nordisk, lees ik in De Standaard (31/7)  had ‘een tijdlang monopolie op de miljardenmarkt van doeltreffende afslankmiddelen.’ Maar nu is dat monopolie doorbroken door het Amerikaanse Eli Lilly dat een gelijkaardig afslankmiddel op de markt brengt. Nu moeten we nog afwachten of de prijs van het afslankmiddel gaat dalen.  De regel is immers: monopolies: hoge prijzen; concurrentie: lage prijzen. Maar of die regel ook werkt in de geneesmiddelenmarkt durf ik niet garanderen. Met al die verzekeringen, staatsinterventies, terugbetalingen, patenten enzovoort is dat een markt sui generis.
     Zeker is dat de koers van Novo Nordisk flink gedaald. Die regel werkt al wel. Monopolies: hoge winsten; concurrentie: lage winsten - of in dit geval minstens een lagere koers.

Gelukkig zijn
    Ik lees een interview met de sopraan Ana Naqe in De Standaard (14/8). Ze is geboren in Albanië en emigreerde op haar achttiende naar ons land, waar ze een nieuw samengesteld gezin vormt met Michaël De Cock van de KVS. Over haar geboorteland zegt ze het volgende.

 Het regime was absoluut niet vrij, maar voor mij was het mijn leven. Ik vroeg niets anders, want ik kende niets anders. Ik had een gelukkige kindertijd, ook al moest ik om vijf uur opstaan om aan te schuiven voor brood of melk omdat er niet genoeg te eten was. Maar je hebt niet veel nodig om gelukkig te zijn.

     Ik moet denken aan die andere Albanese, Lea Ypi, die ook al zo’n gelukkige kindertijd had onder de dictatuur. Ik houd zulke anekdotische gegevens in het achterhoofd als ik bij Maarten Boudry of Steven Pinker van die statistieken tegenkom die geluk meten en vergelijken.

* Zie over de Albanese jeugd van Lea Ypi, mijn stukje hier.

Loobuyck en het multiculturalisme (4)

     Loobuyck bespreekt in zijn boek over Wij en Zij twee soorten polarisatie. De eerste betreft de ideologische diversiteit, de tweede de multiculturele samenleving. De twee kwesties hebben allebei met wij-zij en met tribalisme te maken, maar zijn ook verschillend. Bij ideologische polarisatie heb je tot op zekere hoogte je stam zelf gekozen: links of rechts, progressief of conservatief. Bij multiculturele polarisatie heb je twee lagen. Enerzijds heb je het volk, het geloof of de cultuur waarbinnen je geboren niét gekozen. Anderzijds kun je ideologisch weer een kamp kiezen aangaande de manier waarop met culturele diversiteit moet worden omgegaan.
      Als Loobuyck het over ideologische diversiteit heeft (hoofdstuk 3 en 4), kan ik het grotendeels met hem eens zijn. Wij bevinden ons dan op het meta-niveau. We plaatsen óns boven de ideeënstrijd. Het gaat niet om de inhoud van de ideeën, maar over de manier waarop over die inhoud kan worden gediscussieerd. Misschien is Loobuyck progressief, en ikzelf conservatief, maar dat doet op dat moment niet ter zake.
      In de passages over nationalisme versus multiculturalisme (voornamelijk hoofdstuk 2) gaat het échter wel over de inhoud. Op elke bladzijde voel ik dat Loobuyck in het kamp zit dat niet het mijne is. En aangezien het gelijk van beide kampen een kwestie van proporties is, en Loobuyck voorzichtig blijft, voel ik mij bij het lezen van die stukken weliswaar ongemakkelijk, maar ik krijg niet veel kansen om in de tegenaanval te gaan.
      Je zou het meningsverschil tussen Loobuyck en mij zo kunnen samenvatten. Ik denk dat het ‘rootisme’ van de niet-westerse migranten– de neiging om hun identiteit te bepalen op grond van hun biologische, culturele en religieuze afkomst – het belangrijkste obstakel is voor de integratie. Loobuyck schijnt daar anders over te denken. Volgens hem is vooral het ‘antirootisme’ van de westerse bevolking, het zogenaamde ‘cultureel racisme’, het grootste probleem. Het is een onmogelijke, onvruchtbare en onvermijdelijke discussie.
     Loobuyck wil – dat geeft hij zelf aan – zoveel mogelijk zijn eigen ideologie op de achtergrond te houden. Hij loopt niet hoog op met extremisten die ongebreideld wij-zij-denken hanteren, maar hij probeert onbevooroordeeld te spreken over gematigde multiculturalisten en gematigde nationalisten, zodat geen van beide kampen zich beledigd moet voelen. Maar hij slaagt niet helemaal in zijn opzet. Neem bijvoorbeeld de alinea waarin hij spreekt over ‘nativistisch nationalisme’.

Dat is een discours dat een strikt onderscheid maakt tussen de cultuur van autochtonen (natives) en die van nieuwkomers, die als een bedreiging wordt gezien. Radicaal- en extreemrechtse populistische en identitaire politieke partijen en bewegingen maken gretig gebruik van het nativistisch nationalistisch vertoog, maar het sijpelt ook door in het mainstream discours van gematigde politici en opiniemakers. Dat voedt de polarisatie in de samenleving en creëert een ‘wij versus zij’-mentaliteit … Deze nativistische visie op nationalisme gaat hand in hand met het idee van assimilatie, waarbij het overnemen van de dominante culturele gewoontes wordt gezien als een teken van goed burgerschap, patriottisme en betrokkenheid bij de natie. Degenen die zich weigeren aan te passen kunnen te maken krijgen met publieke veroordeling, discriminatie, sociale uitsluiting en zelfs het verlies van bepaalde rechten. Denk aan de herhaalde publieke discussies over hoofddoeken en boerkini’s, waarbij moslimvrouwen die hun religieuze overtuigingen uitdrukken, vaak worden geconfronteerd met sociale stigmatisering en beperkingen op hun godsdienstvrijheid. Omgekeerd worden degenen die zich wel aanpassen, geprezen als voorbeelden van geslaagde integratie.

       Hier is veel waar ik mij als gematigde conservatief het hoofd aan kan stoten. ‘Nativistisch nationalisme’ is om te beginnen een scheldwoord. Als dat nativistisch nationalisme inderdaad aanwezig is in het ‘mainstream discours van gematigde politici en opiniemakers, dan zou ik daar best wel eens enkele voorbeelden van willen zien.’ Als ik heel, heel lang nadenk, dan kom ik uit op CD&V-politicus Hendrik Bogaert die acht jaar geleden een boekje schreef waarin hij een verbod op hoofddoeken bepleitte*. Ik concludeer hieruit dat Loobuyck het begrip ‘nativistisch nationalisme’ veel ruimer afbakent dan ik dat zou doen.
     De rest van de Loobuycks redenering is gericht tegen ‘assimilatie’ zijnde ‘het overnemen van de dominante culturele gewoonten.’ Wat is daar mis mee? ‘Degenen die zich wel aanpassen worden geprezen als voorbeelden van geslaagde integratie.’ Welja, ik vind dat die mensen best geprezen mogen worden, al is het misschien tactvol om dat niet te nadrukkelijk te doen. Maar ik zou het minstens inwendig toejuichen als steeds minder moslima’s een hoofddoek of een boerkini dragen. Hoofddoeken en boerkini’s kunnen inderdaad, zoals Loobuyck schrijft, een religieuze overtuiging uitdrukken, maar ze kunnen ook iets anders uitdrukken. En als het stigmatiseren van hoofddoeken de samenleving zorgt voor polarisatie, dan geldt dat ook voor het dragen ervan.
    Natuurlijk kan er met assimilatie van alles fout lopen. Er kan ‘sociale stigmatisering’ en zelfs dwang worden ingezet. Ik heb het zelf ook lang een kwalijke term gevonden. In de slogantaal van mijn jeugd: integratie ja, assimilatie nee. Maar de lectuur van Paul Collier** heeft mij van mijn negatief oordeel over assimilatie afgeholpen. 

 

* Of men zou kunnen denken aan Georges-Louis Bouchez die vindt dat een schepen van Molenbeek in haar uitvoerende  functie geen hoofddoek mag dragen. Het is niet duidelijk of Bouchez vindt dat zoiets ongepast is dan wel wettelijk of reglementair verboden moet worden. Maar dan nog is zijn uitspraak geen voorbeeld van naturisme, maar veeleer van een wat ver doorgedreven laïcité.

** Over Paul Collier: zie hier.