Afscheid van de landbouw

     Ik heb nu al verschillende stukjes en kortjes aan onze landbouw gewijd, de neerslag van wat lezen en nadenken over een kwestie die in normale tijden mijn hart niet beroert. Nu weet ik ongeveer wat ik wil weten, want mijn nieuwsgierigheid kent grenzen. Ik heb voor mijzelf een aantal rudimentaire antwoorden gevonden waar ik tevreden mee ben. Tijd om afscheid te nemen, met nog snel enkele bedenkingen. 

De landbouwpolitiek van De Standaard
     Gisteren heb ik mij opgewonden over een stuk in De Standaard (14 januari) waarin eenzijdig een linkse expert aan het woord kwam over de ‘winsten van de voedingsbedrijven’. De dag erna volgde een nieuw stuk, van dezelfde auteur, dat bijna op een rechtzetting leek. Daarin kwamen andere specialisten aan het woord: Christophe Vermeulen, van de federatie van aardappelhandel en -industrie en Mark Wulfrancke van het Algemeen Boerensyndicaat. Veel van wat deze specialisten zeggen, had de leek eigenlijk al kunnen raden: dat de inval in Oekraïne tot schokgolven in de markt leidde, dat die schokgolven verschilden sector per sector – afhankelijk bijvoorbeeld van de omstandigheid of er met langlopende dan wel kortlopende contracten wordt gewerkt –, dat de winststijging ook te maken heeft met innovatie en schaalvergroting, dat de buitenlandse markt vaak een grotere rol speelt dan de binnenlandse, en dat precies in de sectoren waar de industrie veel winst maakt, ook de boeren het goed doen. 

Landbouw en vrije markt
      Onze landbouw is zo georganiseerd is dat ze vaak (1) de concurrentie niet aan kan met buitenlandse landbouwproducten en (2) de zwakke schakel vormt in de binnenlandse economische keten. Meer vrije markt en minder staatstussenkomst zou, bij gelijkblijvende ecologische wetgeving, tot sanering dwingen, met gedeeltelijk andere producten tot gevolg, en andere technologieën, andere eigendomsvormen, andere verdienmodellen, andere relaties tussen de verschillende actoren, en ten slotte schommelende winsten, redelijke lonen en een goede prijs-kwaliteitverhouding*.
     Als het in andere sectoren kan, waarom zou het in de landbouw niet kunnen?

Voedselzekerheid
      ‘Voedselzekerheid kun je niet louter aan de vrije markt overlaten,’ schrijft Lieven Sioen in De Standaard. Ach so! En waarom niet  eigenlijk? Ik vermoed dat Sioen vooral denkt aan het belang van voedsel om te kunnen overleven. Dat zou een rare redenering zijn. Als de vrije markt de efficiëntste manier is om producten te produceren en te verdelen – áls dat dus zo is – dan geldt dat zowel voor televisiereeksen als voor voedingsproducten, zoals de wet van de zwaartekracht geldt voor vogelveren en rotsblokken. Ik zou zeggen: hoe belangrijker en levensnoodzakelijker een sector is, hoe groter de noodzaak om de zaak efficiënt aan te pakken.
     Ik las ooit iets over de consumptie van kippenvlees in Manhattan**, een plek op aarde waar weinig kippen worden gekweekt. Toch wensen de inwoners van Manhattan op tijd en stond chicken chow mein, coq-au-vin, of kippensoep op of in hun bord. Duizenden mensen werken samen om tegemoet te komen aan die wensen, van vrachtwagenchauffeurs tot restaurantuitbaters, supermarkt managers en kippenkwekers in Arkansas. Dat lukt allemaal zonder dat de overheid het moet plannen***. En de uitkomst is dat de hoeveelheid kippenvlees die Manhattan binnenkomt precies genoeg is, niet te veel, niet te weinig, op enkele procenten na, om de gemiddelde bewoner zijn zestig pond kippenvlees per jaar te leveren. Als er tijdelijk schaarste is aan kippenvlees, kan de restauranthouder de prijs wat opslaan, zodat de klanten liever kalfsvlees bestellen. Of misschien verkoopt hij zijn kippenvlees gedurende een korte tijd met verlies om zijn klanten te vriend te houden.
     Ik wil de mogelijkheid overwegen om gelijk welke sector – gezondheid, onderwijs, treinverkeer, defensie, energie, voedselvoorziening –  aan de vrije markt te onttrekken en het efficiëntieverlies voor lief te nemen, maar het levensbelang van een product of dienst vind ik als argument onvoldoende.
     Of toch ongeveer. Er kunnen situaties ontstaan waarin de voedselzekerheid wegvalt en een ongelijke verdeling van voedsel kan leiden tot de hongerdood van velen. Dat komt niet door de vrije markt maar bijvoorbeeld door oorlogen of natuurrampen. Dan is het moreel verantwoord om de vrije voedselmarkt tijdelijk te vervangen door een systeem van voedselbonnen, met alle gevolgen van dien, zoals verminderde productie, zwarte markt, en bureaucratische one-size-fits-all regelingen. Wat dat laatste betekent, werd duidelijk tijdens de Tweede Wereldoorlog. Gezinnen met veel opgeschoten jongens waren de klos, want elk gezinslid kreeg evenveel bonnen en die opgeschoten jongens hadden honger voor drie.
     Nu het woord ‘oorlog’ is gevallen, nog een woord over de voedselonafhankelijkheid. Mocht Europa in een oorlogssituatie terechtkomen, dan kunnen we alleen hopen dat de verschillenden landen de wil en de mogelijkheid hebben om hun onderlinge voedselhandel verder te zetten. Als de handel verstoord raakt, komt de ravitaillering in het gedrang. Een land, maar ook een provincie, streek of stad zonder landbouw, zal het moeilijk hebben. Maar je kunt in die dingen ook té vooruitziend zijn. Een staat die zijn hele landbouw afstemt op plaatselijke autarkie om een mogelijke oorlogssituatie het hoofd te bieden, doet een beetje denken aan een prepper die zijn bunker volstouwt met conserven. Het is niet irrationeel, maar het is niet noodzakelijk proportioneel. Wel kan een staat twee keer nadenken voor ze de landbouwgrond op kunstmatige manier beperkt ten voordele van natuurdomeinen.  

Franse landbouw
     Op Knack.be zie ik een rare kop verschijnen. ‘Eerlijke prijzen voor landbouwproducten: hoe Frankrijk de weg kan wijzen.’ Ik neem het mijzelf kwalijk dat ik daarom moet lachen. Ik kan het stuk beter eens lezen. Maar zo komt er van mijn voornemen om afscheid te nemen van de landbouw weer niets terecht.

* Deze schets is geen idyllisch toekomstbeeld. Zulke veranderingen zijn vaak pijnlijk voor degenen die er het dichtst bij betrokken zijn. Mogelijke nadelen op sociologisch en politiek gebied, heb ik in een vorig stukje aangehaald. Zie hier.

** Zie William D. Eggers & John O’Leary (2009), If we Can Put a Man on the Moon ... Getting Big Things Done in Government, hoofdstuk 7, blz. 209-210. 

*** De overheid legt natuurlijk algemene regels op in verband met ecologie, volksgezondheid en dierenwelzijn, maar aangezien die voor iedereen in gelijke mate gelde, verstoren ze de vrije markt niet, althans niet binnen de sector.