Mijn zonnige vakantie aan de Rode Zee werd overschaduwd door het nieuws van de Oekraïne-deal, zekere uitspraken van Trump, en de hevige discussies erover op de sociale media.
1. Verdeelde commentaren
In mijn eigen FB-bubbel waren de meningen verdeeld, en niet altijd langs voorspelbare scheidingslijnen. Als Oekraïne-sympathisant vanop veilige afstand vond ik het niet fijn om de commentaren te lezen die met enthousiasme de Russische versie van het conflict overnamen. Ook betrof het een probleem dat ik niet zomaar kon relativeren. Toen de discussies over de corona-maatregelen in volle hevigheid woedden, kon ik makkelijk mijn kalmte bewaren. Het probleem was er een van beperkte duur dacht ik, de maatregelen zouden ten hoogste één of twee jaar duren. Maar het nieuwe Russische expansionisme kan iets van de lange termijn zijn dat heel Europa op een of andere manier aanbelangt.
2. Neutraliteit
Er zijn heel wat conflicten waarin je als burger en als FB-gebruiker een neutraal standpunt kunt innemen, omdat je niet goed op de hoogte bent van alles, of omdat de situatie je te dubbelzinnig voorkomt, of omdat je het moe bent om altijd maar standpunten in te nemen. Maar in het geval van Oekraïne is algehele neutraliteit moeilijk. Er zijn niveaus van neutraliteit die met elkaar in tegenspraak zijn. Je kunt bijvoorbeeld neutraal staan tegenover Poetin en Zelensky, maar dan sta je waarschijnlijk niet neutraal in de discussie over militaire steun aan Oekraïne. Je bent dan immers tégen die steun.
3. Realpolitik en morele reflexen
In buitenlandse politiek ben ik voorstander van 80 procent Realpolitik en 20 procent moraal. ‘Wantrouw je morele reflexen,’ waarschuwt Geraard Goossens op zijn FB-pagina, en hij heeft gelijk. Maar bij de inval in Oekraïne, kan ik een morele reflex van sympathie voor het slachtoffer niet helemaal wegcijferen. Die oorlog kan nog veel méér zijn, maar het is óók een kwestie van agressor tegen slachtoffer. En het Russische aanvalsleger is niet het slachtoffer. Oekraïne is het slachtoffer. Soms is het eenvoudig.
4. ‘Alles wat eraan voorafging’
En als het eenvoudig is, kun je het ook moeilijk maken.
De anti-Zelensky mensen halen aan dat de Russische aanval op Oekraïne, op 24 februari 2022, niet los mag worden gezien van ‘alles wat eraan voorafging.’ Daarbij wordt vaak Jeffey D. Sachs aangehaald als onafhankelijk expert. In een van de aangehaalde artikels somt Sachs niet minder dan 40 – veertig – cruciale datums op, van 31 januari tot 1990 tot 13 juli 2023, die bewijzen dat het Westen bereid was om Oekraïne in de Nato op te nemen. Het gaat om gesprekken, telefoontjes, conferenties, topontmoetingen, verklaringen – alles binnen de sfeer van de diplomatie.
Het meeste van wat Sachs schrijft, kan worden gecontroleerd. Het is niet dat hij feiten verzint. Hoogstens kun je zeggen dat hij ze interpreteert en selecteert, en dat hij alles weglaat wat zijn thesis tegenspreekt. Zo verzwijgt hij dat de massaprotesten in Oekraïne in 2014 niet draaiden om lidmaatschap van de Nato, maar om de economische Associatie-overeenkomst met de EU, een idee dat ik, als ik een Oekraïner was geweest, enthousiast had omarmd. Al was het alleen om de te verwachten financiële steun.
En vooral: die 40 datums van Sachs – met de tienduizenden woorden waarnaar verwezen wordt – verzinken in het niets vergeleken bij die ene dag, nu 3 jaar geleden – met de tienduizenden soldaten, tanks, kruisraketten en bombardementen.
5. Poetin vs. Zelensky
Er zijn allerlei nadelen aan om de oorlog te personaliseren tot een conflict tussen Poetin en Zelensky. Poetin heeft het eeuwig leven niet – denk aan die foto met het dekentje –, en als wijzelf ooit op een dramatischer manier met het Russische expansionisme te maken krijgen, zal dat wellicht niet meer onder hetzelfde leiderschap gebeuren. Ook mogen we aannemen dat de buitenlandse politiek niet alleen door de persoonlijkheid van een autocraat bepaald wordt, of dat nu Poetin of Trump is.
Anderzijds is het ook niet aangewezen om het Oekraïnse volk te herleiden tot Zelensky. Het Engelse volk mocht je ook niet herleiden tot Churchill, die trouwens na de oorlog onmiddellijk werd weggestemd. En daar komt bij dat Zelensky in het Westen niet bij iedereen sympathiek overkomt. Hij moet tegelijkertijd de rol van held en bedelaar spelen. Dat is geen gemakklijke combinatie. Hij moet heroïsche toespraken houden, maar ook voortdurend om meer steun vragen – en het is nooit genoeg wat hij krijgt, want het ís inderdaad nooit genoegd. Dat maakt het voor een Westerling makkelijk om zijn standpunt rond de oorlog in te kleden als ‘tegen Zelensky’ in plaats van ‘tegen Oekraïne’. En het maakt het makkelijker voor mensen als Tucker Carlson en Donald Trump om Zelensky te beledigen als ‘rat’ en ‘dictator’.
Ik zal echter zelf de personalisering aanhouden. Op die manier moet ik mijn opponenten niet verwijten dat ze ‘Russische collaborateurs’, of ‘vijanden van Oekraïne’ zijn. Als ik hen ‘anti-Zelensky’ noem, zullen ze geloof ik die kwalificatie aanvaarden.
6. Speculeren
Als het over Oekraïne gaat, zijn we veroordeeld tot speculeren, zowel over de motieven in het geding als over de mogelijke toekomstscenario’s. Neem die motieven. Een anti-Zelensky type gelooft vaak dat Poetin gedreven werd door angst voor een Westerse aanval vanuit Oekraïne, of anders door humanitaire solidariteit met de onderdrukte etnische Russen in Oost-Oekraïne. Ik geloof noch in die humanitaire solidariteit, noch in die angst voor het in zijn eigen ogen decadente Westen. Ik geloof dat Poetin met Oekraïne zijn Groot-Russisch project wilde verwezenlijken, ongeveer zoals hij dat schetste in zijn essay van 2021 ‘Over de historische eenheid van de Russen en de Oekraïners’.
Maar het lijkt mij geen discussie waar men zijn gelijk kan bewijzen.
7. Realpolitik
Realpolitik houdt in dat men
- situaties realistisch inschat, en niet inschat op basis van wensdenken
- aanvaardt dat militaire conflicten tussen landen en blokken altijd mogelijk zijn
- altijd de belangen van het eigen land of blok nastreeft
- zich in conflicten tussen andere landen of blokken ofwel neutraal opstelt, ofwel een keuze maakt waar men voordeel uit meent te halen
- aan militaire en economische macht een groter belang hecht dan aan mooie principes – dan wel die principes slechts bovenhaalt als ze in het eigen voordeel spelen.
8. Realpolitik en soft power
Realpolitik werd door Mao Zedong kernachtig samengevat toen hij zei: ‘De macht komt uit de loop van een geweer.’ Maar in de internationale arena is er méér dan alleen militaire macht. Een land kan ook zijn invloedsfeer uitbreiden door zijn cultuur te promoten, door een aantrekkelijk politiek of economisch systeem als voorbeeld in de praktijk te brengen, en door een welwillende politiek van hulp en steun.
In het verleden en was het Westen beter dan Rusland in het uitspelen van soft power. Tijdens de Koude Oorlog probeerden mensen van Oost naar West te emigreren en niet omgekeerd. Na de koude oorlog zochten de ex-communistische landen zoveel mogelijk aansluiting bij de Europese Unie en de Nato, en niet bij Rusland.
Maar er is nu een tegenbeweging aan de gang. Het multiculturalisme en de permissiviteit van het Westen zorgden voor de tegenreactie van populistisch extreemrechts. Voor die laatsten is een autoritair Rusland, met een duidelijke monoculturele strekking en waar de traditionele moslims ‘hun plaats kennen’, een aantrekkelijk alternatief. Filip De Winter van VB heeft dat eerlijk toegegeven, en er later aan toegevoegd dat hij zich in Poetin vergist had.
Door die nieuwe ideologische scheidingslijn heeft Rusland een kapitaal aan soft power verworven dat kan worden ingezet op de sociale media. Veel FB-posts die het opnemen voor Rusland, lijken mij meer geïnspireerd door anti-immigratie gevoelens dan door diepe inzichten in de geopolitieke geschiedenis.
9. Realpolitik en internationale regels
Een van de mooiste doelstellingen van Realpolitik is het behoud van de vrede. Dat is helemaal een kwestie van eigenbelang, want bij een oorlog verliest in zekere zin iedereen – ook de zogenaamde overwinnaar. Eén regel is eigenlijk al voldoende om die vrede te bewaren: geen enkel land mag een ander land aanvallen; de soevereine grenzen van elk land mogen niet worden overschreden. Als iedereen zich aan die regel houdt, is er nooit meer oorlog.
Helaas, ook als je jezelf aan die regel houdt, mag je er nooit op rekenen dat anderen dat ook gaan doen. Er zijn altijd redenen om soevereine grenzen te schenden: een dictator afzetten die zijn volk onderdrukt, een burgeroorlog beëindigen, een mooie kans benutten op een preemptive strike, een oude imperiale droom verwezenlijken.
10. Geruststellende zekerheid en angst
Er kunnen twee motieven zijn om Poetin zijn zin te geven als het over Oekraïne gaat. Het eerste is dat je er gerust in bent dat Poetin ons wel zal gerust laten. ‘Wij moeten niet bang zijn van de Russen.’ Het andere motief is hieraan tegenovergesteld. ‘Als we Poetin zijn zin niet geven zal hij boos worden, op ons, en zal hij misschien kernwapens gebruiken. We moeten dus wel bang zijn van de Russen.’ Ik vraag mij af of er onder de anti-Zelenskisten mensen zijn die de twee motieven combineren: de zekerheid dat Poetin niets tegen ons zal ondernemen en de angst dat hij het wel zou kunnen doen.
11. Poetins mogelijke ambities
Aangezien we niet onder de hersenpan van Poetin kunnen kijken, kan ik alleen speculeren over zijn verdere plannen. Maar niet elke speculatie is even plausibel. Van welke territoria kunnen we aannemen dat Poetin ze in de Russische invloedssfeer wil brengen, als onderdeel van Rusland, of als autoritaire vazalstaat naar het voorbeeld van Wit-Rusland? We kunnen een onderscheid maken tussen volgende gebieden
- Het veroverde deel van Oekraïne
- Het nog niet veroverde deel van de Donbass
- Volledig Oekraïne
- Georgië, Moldavië, Kazachstan, Armenië, Azerbeidzjan …
- Letland, Estland, Litouwen
- Polen
- Andere Slavische broedervolkeren
- Andere ex-Oostbloklanden
- West-Europa.
Vanaf (5) neemt de waarschijnlijkheid van de ambitie af, en het risico voor Poetin toe. De Baltische staten zijn immers lid van de Nato. Met een rechtstreekse aanval riskeert hij dus een open oorlog met Europa en de VS. Maar als hij eerst begint met subversie en destabilisering, en ziet dat er weinig Nato-solidariteit op gang komt, – wie wil er nu zijn zoon sturen om te sterven op een sneeuwvlakte in Letland? – dan kan Poetin het wel wagen.
Bij Polen wordt het weer moeilijker want ook zonder Nato-steun heeft dat land een sterk leger. Maar als de Polen er alleen voor staan, waarom niet? Dan heeft Poetin eindelijk een ‘veilige grens’ te pakken. En Tsjechië en Slovakije kunnen er nog wel bij.
Zal hij daarna op zijn lauweren rusten? Misschien wel. Wat zou hij immers met West-Europa beginnen? Hij is tenslotte geen communist die wereldwijd een heilsleer wil verspreiden, maar een Groot-Rus en een Panslavist, en het is niet eens zeker of hij in dié ideologieën wel gelóóft. Misschien laat hij West-Europa, en Engeland en Frankrijk met hun kernwapens, wel gerust. En misschien ook niet.
12. Een sterke Europese defensie.
Het doel van een sterke Europese defensie is niét om Rusland militair te verslaan. Het is om Rusland militair te kúnnen verslaan en dat met zo’n duidelijk overwicht dat de tegenpartij de lust tot vechten verliest. Het doel is niét om onze zonen en kleinzonen naar Oekraïne, of Letland of Polen of het vroegere IJzeren Gordijn te sturen om te gaan vechten. Het doel is om er voor te zorgen dat onze kinderen of kleinkinderen niét moeten gaan vechten in Oekraïne, of Letland, of Polen, of aan het vroegere IJzeren Gordijn.
Of dat doel haalbaar is, weet ik niet. De Europese economie kan een veel grotere militaire macht opbouwen dan de Russische – groot genoeg om Poetin van militaire avonturen te doen afzien. Maar dan moet een deel van onze welvaartsuitgaven naar defensie worden overgeheveld.
13. Een sterke Europese defensie (2)
Sommigen geloven dat een sterk Europese leger het oorlogsgevaar doet toenemen. De ene gelooft dat Europa dat leger zou gebruiken om Rusland aan te vallen. Een andere gelooft dat een sterk Europees leger als gevolg zou hebben dat Poetin boos wordt en ons aanvalt. Nog een andere vreest dat Europa met een sterk leger meer geneigd zou zijn om bondgenoten – Letland, Polen – te gaan helpen als ze aangevallen worden.
Dat laatste is natuurlijk waar. Maar dan zou het meest logische alternatief zijn om het eigen leger zo zwak mogelijk te houden dat het zeker niemand kan helpen. Misschien is zelfs beter om het helemaal af te schaffen. Iemand?
14. Een sterke Europese defensie (3)
Bij een vergelijking van de militaire kracht van Europa en Rusland, is het niet de huidige stand van zaken die doorslaggevend is. Het gaat om de inspanningen die men in de toekomst bereid is te doen. Duitsland was een nog goeddeels ontwapend land in 1933 toen Hitler aan de macht kwam. Zes jaar waren genoeg om de situatie helemaal om te gooien.
15. Trump.
Met de wansmakelijke show die Trump verleden week heeft opgevoerd, weten we nu nog altijd niet waar hij werkelijk op aanstuurt. Toen hij voor de verkiezingen zei dat hij het Oekraïense probleem in één dag zou oplossen, voorspelde dat niet veel goeds, want de gemakkelijkste manier om het. probleem op te lossen was om Poetin zijn zin te geven en de Oekraïeners, door stopzetting van de steun, te verplichten om toe te geven. Zij recente diplomatieke openingszet – dat Oekraïne gebiedsafstand moest aanvaarden én alle hoop op Nato-lidmaatschap moest opgeven – was ook verontrustend. Ik had gehoopt op een deal van gebiedsafstand in ruil voor Nato-lidmaatschap. En nu heeft hij ook nog enkele crapuleuze uitspraken gedaan over Zelensky en wil hij met Poetin onderhandelen zonder Oekraïne erbij te betrekken.
Voor Amerika zijn er aan een Oekraïense deal belangrijke geopolitieke consequenties. Toegeven aan Poetin kan een methode zijn om hem los te weken van China (en Iran), maar kan anderzijds kan China erdoor aangemoedigd worden om zelf tegen Taiwan in actie te komen. Dat moet tegen elkaar afgewogen worden. Maar ik ben er niet zeker van of Trump wel aan geopolitiek denkt. Het is makkelijker om onder de hersenpan van Poetin te kijken dan onder die van Trump. Voorlopig moeten we het beste hopen.
16. Democratie
Fukuyama ziet in de oorlog in Oekraïne een strijd tussen democratie en autocratie. Dat Trump gemene zaak met Poetin maakt, is volgens hem een kwalijke zaak. Uiteindelijk blijven er in de werel dan maar drie autocratische blokken meer over: het Rusland van Poetin, het China van Xi en het Amerika van Trump.
Dit verdient nuancering. Geraard Goossens schreef op FB: ‘De troepen van Poetin vielen Oekraïne niet binnen omdat ze de democratie wilden bestrijden ... Het is een oorlog die wordt gevoerd in de geest van het imperium tegen het idee van de natiestaat.’
Inderdaad. Het doel van Poetin is niet in de eerste plaats om de democratie in Oekraïne af te schaffen, en het doel van de Oekraïners is niet in de eerste plaats om de democratie te verdedigen. Ze verdedigen gewoon hun land en hun kansen op welvaart. Maar Poetin kan een vijandige bevolking in Oekraïne niet onder controle krijgen zónder de democratie af te schaffen. Terwijl een Oekraïne dat zich in het Westen wil integreren er alle belang bij heeft om de democratische processen wél te respecteren.
17. Machtsblokken
De laatste decennia leek het of de tijd van de machtsblokken voorbij was. Maar nu zijn ze terug: Amerika, Rusland, China. Als de Europeanen dat willen, kan Europa ook zo’n blok worden. De kans is klein dat de Europeanen dat willen. Europeanen hebben te weinig zelfvertrouwen. De ene Europeaan zet een hoge borst op, de tweede steekt als zwaktebod een moraliserend vingertje op, en een derde lacht als een volleerde cynicus de twee anderen uit.
* Over het essay van Poetin, zie hier
** Ik ben de enige niet die voor wie Trumps Oekraïne-politiek een raadsel is. In deze video geeft Mearsheimer – erg geliefd onder de anti-Zelenkisten – toe dat hij geen flauw idee heeft wat Trump met Oekraïne van plan is, maar dat het zeker niet op geostrategische Realpolitik lijkt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten