Milde vaccinatiedwang

     Ik ben een verklaard tegenstander van verplichte vaccinatie (zie hier). Maar als het over milde dwangmiddelen gaat, ben ik van mijn kant ook bereid om mild te zijn, zonder daarom ‘mee te stappen in het verhaal’. Het voordeel van de milde dwangmiddelen is dat ze het zelfbeschikkingsrecht op het eigen lichaam enigszins respecteren. Ze kunnen in vier soorten  worden onderverdeeld.

     De eerste soort is die welke nu al wordt toegepast met de coronapasjes. Marc Van Ranst heeft altijd onomwonden verklaard dat het doel van die pasjes was om mensen tot vaccinatie aan te zetten*. Je krijgt een beloning voor gewenst gedrag, in casu vaccinatie of, anders bekeken, een straf voor ongewenst gedrag, in casu vaccinatieweigering. In het ene geval mag je op reis of op café, in het andere geval mag het niet. Het voordeel is dat het systeem gewerkt heeft. Vraag zo’n jonge feestvierder waarom hij zich heeft laten vaccineren, en hij antwoordt: ‘om mijn vrijheid terug te hebben.’ Daartegenover staat het gevaar dat zo’n stelsel van straf en beloning wordt uitgebreid tot andere vormen van gewenst en ongewenst sociaal gedrag, met de bijhorende controle die erbij hoort. Wie wil weten wat dat inhoudt kan op googelen met de zoektermen ‘social credit’ en ‘China’. Maar is het gevaar voor een hellend vlak in die materie dan zo reëel? Als je de vraag zou stellen aan Jim Hacker van Yes Minister, zou hij antwoorden: ‘This is not the way we do things in this country.’ Maar zou jij Jim Hacker vertrouwen?
     De tweede soort ‘zachte dwang’ is die van een virusheffing, zoals dat werd bepleit door de economen Geert Bijnens en Herman Van Trappen in De Tijd. Zij stellen voor om de schade te berekenen die niet-gevaccineerden aanbrengen door zelf in het ziekenhuis te komen, door anderen (iets makkelijker) te besmetten, door de kans op lockdown te verhogen, door de overheid met crisismanagement op te zadelen, en door enkele nog moeilijker te berekenen kwesties in rekening te brengen zoals de politieke stilstand, het ongemak van mondmaskers en van alléén winkelen**, enzovoort. ‘Voor de goede orde,’ schrijven Geert en Herman, ‘het hoeft niet tot op de euro nauwkeurig te zijn.’ Nee, natuurlijk niet. De auteurs weten best hoe moeilijk het is om zulke economische berekeningen ‘op de euro nauwkeurig’ te maken. Maar als je die onnauwkeurigheid vermenigvuldigt met de onzekerheden van de biostatistiek, waar we ondertussen alles van weten, dan is het zeer de vraag of het product van die onzekerheden ook maar de juiste ordegrootte van de schade benadert.
    Een derde soort zachte dwang - geen échte dwang misschien - vertrekt van de verzekeringslogica. In zo’n regeling worden  ongevaccineerden bij hospitalisatie ofwel niet terugbetaald door de ziekteverzekering, ofwel moeten ze een extra premie betalen om het extra risico dat ze lopen te dekken. Ook hier rijzen verschillende bezwaren. Hoever moet dat principe worden doorgetrokken naar andere risicovol gedrag zoals roken, drinken, ongezond eten, te weinig sport of te veel sport? Is dat, net als de virusheffing, geen asociale maatregel die de armen zwaarder treft dan de rijken? Mijn eigen bezwaar is dat het delicaat is om de staatslogica van de sociale zekerheid en de marktlogica van de verzekeringswezen door elkaar te husselen. Ik ben voorstander van zoveel mogelijk marktlogica, maar de twee zonder veel overleg in één potje koken levert niet altijd het beste gerecht op. Je krijgt niet noodzakelijk het beste van de twee werelden. Het kan ook omgekeerd. Ik heb daar vroeger iets over geschreven (hier).

     Het vierde voorstel, het zachtste, kwam van Patrick Loobuyck, die als moraalfilosoof goed beseft hoe zwaar het beginsel van zelfbeschikking over eigen lichaam wel weegt. Hij stelt voor om iedereen te verplichten, op straffe van boete, om zich naar het vaccinatiecentrum te begeven, waar hij alsnog kan weigeren om het vaccin te laten zetten. Heel principiële vaccinweigeraars zul je op die manier niet over de streep krijgen. Als ze welstellend zijn, kunnen ze de boete betalen en in het andere geval gaan ze even langs bij het vaccinatiecentrum, tekenen het register en keren dan weer huiswaarts. Hier is dus geen vaccinatiewinst. Maar Loobuyck gaat ervan uit dat het aantal echt principiële vaccinweigeraars wel eens kleiner zou kunen zijn dan het totale aantal ongevaccineerden. Hij kan daar best gelijk in hebben. Aan de andere kant blijft wat hij voorstelt een dwangmaatregel, vanuit een logica die de sluizen kan openzetten naar het hellend vlak van andere dwangmaatregelen. 

     Of gebruik ik nu een gemengde metafoor? Ik herinner mij vaag uit het vak Werkelijkheidsondericht van de lagere school dat het Hellend Vlak van Ronquières bedoeld was als alternatief voor sluizen. 

     

* De coronapasjes moeten niet beschouwd worden als een dwangmiddel. Je kunt ze ook zien als een voorzorgsmaatregel, maar dan alleen bij een 3 G-beleid waarbij Genezen en (negatief) Getest dezelfde voordelen opleveren als Gevaccineerd. (Zie hier)

** Dat zijn de zogenaamde opportuniteitskosten. Maar waar beginnen en eindigen die? Is de ergeneris die velen voelen bij het zien van gesluierde vrouwen op straat ook een opportuniteitskost? Moet dan een hoofddoekenheffing worden ingevoerd? Of zou geen enkele politicus ooit zo ver durven gaan om zoiets voor te stellen? Ik meen mij nochtans te herinneren ...