Links en rechts in het theater

Dit stukje gaat niet over cour en jardin, mocht je dat soms denken, of over andere manieren om aan te duiden waar een acteur zich op het podium bevindt. Het gaat over het politieke ‘links’ en ‘rechts’.

     Dus. Vanmorgen zag ik hier op de Zeedijk de bekende Vlaamse acteur Peter Van den Eede voorbij-joggen. ‘Dat zie je ook niet in Fermettegem,’ zou ex-Vlaamse Bouwmeester Leo Van Broeck in zo’n geval gezegd hebben*. Zelf vond ik  het vooral leuk omdat ik Peter gisteren nog aan het werk had gezien in het toneelstuk De nieuwe man. 
     ’t Was een mooi stuk. Goed geacteerd, vinnige dialogen, absurde toestanden en, als het moest, Grote Gevoelens. Ook de verhaallijn was aanvaardbaar. Een gewezen stel geliefden, Peter en Natali, ontmoeten elkaar na twintig jaar – misschien is het toeval, misschien ook niet – op een vliegveld in Rome. Ze drinken een koffie en spreken over de goeie ouwe tijd, en over wat er toen mis is gegaan. Ze kennen elkaars eigenaardigheden nog en doen daar allerlei leuke dingen mee.
     Dan volgt een coup de théatre zoals je die nu eenmaal in het theater ziet: Natali, die vroeger links was zoals iedereen, is ondertussen rechts geworden, en lid van Lega Nord. Peter is razend. Natali is een fasciste, heeft de kunst en de transcendentie verraden, heeft alles besmet wat op deze wereld de moeite is. De arme vrouw verdedigt zich. Ze houdt nog altijd van kunst en schoonheid, ze is géén fasciste en ze heeft niets tegen migranten als ze ‘zich aanpassen en inburgeren’. Dat laatste vind ik een goede houding, maar Peter snuift minachtend en lacht schamper.
     Natali schakelt naar een hogere versnelling. Ze staat niet alleen, zegt ze. ‘Van alle richtingen, waarin de mensen de afgelopen twintig jaar hadden kunnen veranderen zijn de meeste net als ik in deze richting veranderd.’ Dat kan best wel eens waar zijn. Ikzelf ben ook ‘in deze richting veranderd’ al is het meer dan twintig jaar geleden**. Maar als argument is de bewering waardeloos. De meeste mensen … ja, als we zo beginnen … 
    Natali beseft ook wel dat we met ‘de meeste mensen’ niet verder komen. Dus zet ze nog een tandje bij.  ‘Ik heb mij op links alleen maar slecht gevoeld … Ik vond het zo’n bevrijding eindelijk inconsequent te mogen zijn … op rechts moogt ge ten minste liegen en bedriegen … op rechts moogt ge alles.’
     Die woorden worden door de auteurs van het stuk in de mond van Natali gelegd, die zelf rechts zou moeten zijn, maar die hier toch een erg linkse kijk op rechts verwoordt: rechts is de vrijheid om alles wat slecht is op de wereld te omarmen. Hier doet De nieuwe man denken aan het monumentale toneelstuk Angels in America. Daar heb je de aan AIDS lijdende advocaat-politicus Roy Cohn die houdt van stevige uitspraken. ‘I’m not a homosexual. I am a heterosexual who fucks around with guys.’ Hij is rechts omdat hij houdt van de smerige realiteit, niet van de mooie dromen. En dan mag je zelf ook smerig zijn, vindt hij. ‘Was it legal? Fuck legal! Am I a nice man? Fuck nice!’ Kortom: rechts is smeerlapperij. 
     Ik heb geen bezwaar tegen die linkse kijk op rechts. Ieder zijn mening. Het is alleen wat raar als ze in het theater door een rechts personage wordt naar voren gebracht. Je krijgt dan een acteur die op scène verschijnt en uitroept: kijk eens hoe slecht ik ben! Het heeft iets melodramatisch. Maar veel toneel is melodrama natuurlijk. Shakespeare kon er ook wat van. Richard III komt op en begint meteen grijnslachend op te scheppen over zijn verdorven karakter en zijn boosaardige plannen. De slechte Roy Cohn en Natali bevinden zich hier in – hoe zal ik het zeggen – goed gezelschap. 
     Toch vind ik dat Natali haar voorbeelden van slechtheid beter had kunnen kiezen. ‘Rechts heeft de vrijheid om inconsequent te zijn,’ zegt zij. Ik zou denken dat het meestal omgekeerd is. Het zijn eerder de hoge principes van links die de aanhangers wel eens tot inconsequentie verleiden. We spreken dan van kaviaarsocialisten en saloncommunisten.
     Of neem die andere aanklacht. ‘Op rechts moogt ge liegen en bedriegen’. Misschien had ze beter alleen over dat ‘bedriegen’ gesproken. Dat liegen vind ik een beetje link. Ik zal niet beweren dat linkse mensen in het algemeen en linkse politici in het bijzonder een groter of kleiner aantal leugens vertellen dan hun rechtse evenknieën. Ik heb daar geen onderzoek naar gedaan. Maar ik heb wel altijd de indruk gehad dat links wat minder in de feiten geïnteresseerd is en wat meer in gemoraliseer over feiten. Minder in hoe de zaken ervoor staan, en meer in hoe de zaken ervoor zouden moeten staan. Misschien ga je dan makkelijker liegen tegen jezelf. 
     Of niet. Of omgekeerd. Dat is het leuke van theater. Je kunt een personage van alles laten zeggen zonder er eerst onderzoek naar te doen. En als het moet kun je een andere personage dan iets anders laten zeggen. 

 

* Zie mijn stukje hier.

** Ik weet al lang niet meer wat ‘links’ en ‘rechts’ precies betekent. Maar laatst las ik het boekje Het politieke links en rechts. Daarin legt Frits Bienfait uit dat je niet precies moet weten wat ‘links’ of ‘rechts’ betekent om je instinctief tot één van de kampen te rekenen die volgens hem minstens tot Sophocles teruggaan. Creon noemt hij rechts en Antigone links. Ik heb altijd veel begrip gehad voor Creon – vooral die van Anouilh. Misschien ben ik minder ‘geëvolueerd’ dan ik denk.