Elchardus over Oekraïne en 'bodybags'

     Binnen de EU bestaat er een consensus min één (Hongarije) om Oekraïne te laten toetreden tot de Unie, en om een toekomstig vredesbestand te laten bewaken door Europese troepen. Dissidente opiniemakers verzetten zich tegen een dergelijke oplossing. Men noemt ze soms Putinverstehers, maar ik zie ze eerder als pseudorealisten*. Ze lijken uit te gaan van de meestal verzwegen stelling dat Rusland het liefst de EU met rust wil laten, maar dat de EU uit is op de vernietiging van Rusland. Dat laatste is dan weer de uitgesproken stelling van Russische zijde: minister van Buitenlandse Zaken Lavrov, die beweert dat Macron, net als Napoleon en Hitler, een inval op Rusland voorbereidt.
     Een veel interessantere dissidente stem komt van Marc Elchardus. Die gaat niet uit van de goede wil van de Russen en de kwade wil van Europa, maar van de nuchtere realiteit. Een vredesbestand is niet mogelijk zonder wederzijdste toegevingen. Rusland zal nooit het veroverde gebied prijsgeven, noch toestaan dat Oekraïne lid wordt van de Navo of van de EU. In West-Europa is slechts een klein deel van de bevolking bereid om zijn leven te geven voor de verdediging van het eigen land, laat staan van dat van het verre Oekraïne.
      Daarom stelt Elchardus een ander compromis voor: een neutraal Oekraïne 

Een neutraal Oekraïne, zoals Finland dat was na de Tweede Wereldoorlog. Niet ontwapend zoals Poetin wenst, daarentegen hyperbewapend als een bijzonder stekelig stekelvarken. Een neutraal Oekraïne dat door een gezamenlijke inspanning van Oekraïne en de Europese landen bewapend wordt met de meest effectieve defensieve wapensystemen, en dat de garantie krijgt te kunnen rekenen op de economie en de wapenindustrie van de Europese landen als zijn neutraliteit wordt bedreigd. Dat veronderstelt dat we niet enkel budget vrijmaken, maar onze defensie-industrie stimuleren en op dat doel afstemmen. Het zou ook betekenen dat Oekraïne niet toetreedt tot de EU. Dat lidmaatschap is ten gevolge van de defensieverplichtingen voorzien in het Verdrag van Lissabon, niet compatibel met neutraliteit.

     Dit lijkt op het eerste gezicht een realistisch voorstel met alleen voordelen. Het is een oplossing die in het verleden gewerkt heeft – met Finland. De garantie voor Oekraïne wordt niet gegarandeerd door een papieren Verdrag van Lissabon, maar door wapens. En we moeten geen 200.000 Europese soldaten naar Oekraïne sturen die riskeren te worden meegesleurd in een – zij het plaatselijke – oorlog. Toch heeft het voorstel iets van een gemakkelijkheidsoplossing, vooral in zijn motivatie. Ik zet enkele bezwaren op een rijtje.
      Elchardus stelt terecht dat vrede maar mogelijk zal zijn als er wederzijdse toegevingen komen. Het is duidelijk wat in dit voorstel de toegevingen van Oekraïne zijn: afstand van gebied, afzien van Navo-lidmaatschap, niet-toetreding tot de EU. En wat zijn de toegevingen van Rusland? Afzien van de ‘demilitarisering van Oekraïne.’ Ik zondig hier misschien tegen de noodzakelijke nuchterheid, maar dat Rusland zelfs eerst eens ‘demilitariseert’.
     Ook terecht is de verwijzing van Elchardus naar het pacifisme van West-Europa, een continent zonder groot reservoir aan testosteronrijke jongemannen – en de testosteronrijke jongemannen die het heeft zijn opgegroeid in in een wereld waar veiligheid en vrede vanzelfsprekend zijn. Europa is geen continent dat kan omgaan met bodybags die terugkeren van het Oekraïense slagveld.
      Aan de andere kant heeft ook Rusland een oudere bevolking. De oorlog wordt niet gevoerd door dienstplichtigen, maar door betaalde soldaten van achtergebleven gebieden – en Noord-Koreanen. Poetin heeft zijn stedelijke bevolking keer op keer moeten verzekeren dat er géén algemene mobilisatie kwam. Ook de Russen van vandaag zijn niet erg bereid om hun kinderen op te offeren. ‘The Russians love their children too.’ ’t Is onvoldoende om voor Europa een eeuwige vrede te garanderen, maar het is toch iets.
     En trouwens, een Europese vredesmacht in Oekraïne zou evenmin een beroep moeten doen op ‘onze’ kinderen, maar alleen op beroepssoldaten. Ik ken zo’n beroepssoldaat die een groot voorstander is van de pacifistische lijn in Oekraïne. ‘Wil jij je zoon naar dat land sturen?’ vraagt hij uitdagend. Maar hij voegt eraan toe: ‘Voor mij is het geen probleem. Het is mijn beroep. Ik heb ervoor gekozen.’
     Daar komt nog bij. Elchardus schrijft: 

Het aantal militairen nodig om effectief af te schrikken en bij een schending te riposteren, situeert zich al snel tussen de honderd- en tweehonderdduizend. Het risico is reëel dat de Europese landen veel jonge mensen naar het slagveld moeten sturen en dat moeten blijven doen, ook als de bodybags terugkeren.

      Hier wordt te snel overgestapt van een vredesmissie naar een slachtveld. Als Europa nu 200.000 soldaten naar Oekraïne stuurt, dan is de kans dat ze de eerste vijf jaar moeten vechten, heel, heel klein. Ook Rusland is uitgeput en heeft behoefte aan een rustpauze. Een Europese vredesmacht zou in de eerste plaats moeten voorkomen dat er kleinschalige infiltraties gebeuren (ook van Oekraïense kant trouwens), infiltraties die ‘de vlam levendig houden’ tot de volgende volgende bosbrand over de hele lijn opflakkert.
      En tenslotte. Met de weigering om een vredesmacht naar Oekraïne te sturen, wordt het probleem hoogstens verplaatst. Wat doen we als Rusland, in plaats van in Oekraïne, militaire actie onderneemt tegen een van de Baltische staten. De kans dat dat op kortere termijn gebeurt is waarschijnlijker dan een nieuwe grootschalige invasie in Oekraïne. En zo’n Baltische staat móeten we – contractueel, om het zo maar eens te zeggen – militair gaan verdedigen, als Navo-lid en als lid van de EU. Als we niet bereid zijn soldaten te sturen naar Oekraïne, waar de kans op echte confrontatie voorlopig klein is, zijn we dan bereid om soldaten te sturen naar een gebied waar de confrontatie op dat moment al uitgebroken is? Zal Europa dán bodybags kunnen verteren?
     Begrijp mij niet verkeerd, het voorstel van Elchardus heeft zijn sterke punten – en dat is een van de problemen. Poetin zal zowel materiële als symbolische overwinningen willen behalen. Zoveel mogelijk grondgebied in de wacht slepen is een materiële overwinning; een ‘neutrale’ status voor Oekraïne is een belangrijke symbolische overwinning. Het is een kwestie van eer.
     Maar als die neutrale status wordt ingevuld zoals Elchardus dat ziet – met doorgedreven bewapening van Oekraïne door het Westen – dan is de overwinning alléén symbolisch. Misschien heeft Poetin dan wel liever een vredesmacht, met naast Europese soldaten enkele eenheden uit andere continenten. Die kunnen dan tenminste ook mogelijke Oekraïense ultranationalisten tegenhouden die het bestand niet respecteren.
     De diplomatieke onderhandelingen zullen moeilijk zijn, Trump heeft al een en ander verknoeid vóór de onderhandelingen begonnen zijn, ook door het stoppen van militaire steun. Westerse diplomaten zullen meerdere oplossingen achter de hand moeten houden. Poetin is een zelfverzekerde pokerspeler en hij heeft zijn gezicht mee voor het spel. En bij poker is bluf een belangrijk element. De Europeanen zullen bij de onderhandelingen moeten bluffen, moeten doen alsof ze bodybags kan verteren, ook al is dat niet zo. De beste manier om body bags te vermijden is doen alsof die body bags je niet afschrikken. Poetin zal weten dat we doen alsof, maar hij is nú niet in de beste positie om zelf zijn kaarten op tafel te leggen. Het is beter om nú te bluffen, en dan te zorgen dat we binnen vijf of tien jaar de beste kaarten hebben.
     Ik zou maar snel met die herbewapening beginnen, al heb ik ook de de post van  Gwendolyn Rutten op X gelezen en het interview met haar in Het Laatste Nieuws. ‘We moeten de kalmte bewaren’, ‘meer wapens’ is niet de enige oplossing, er is nood aan ‘meer optimisme en minder doemdenken’, en ‘we mogen de diplomatie niet weggooien.’ Als Gwendolyn in 2019 premier was geworden, had Poetin het niet in zijn hoofd gehaald om Oekraïne binnen te vallen. Of is die sneer te goedkoop? Je wordt geloof ik een beetje onbarmartig als je een stuk van Rutten leest onmiddellijk nadat je een doordacht, origineel, beredeneerd stuk van Elchardus gelezen hebt. 
     Nou ja, misschien bedoelt Rutten wel hetzelfde als Elchardus: dat Europa geen troepen moet zenden om het vredesbestand te bewaken. Had ze dát gezegd, dat had ze tenminste iets gezegd. 

 * Over het pseudorealisme van bijvoorbeeld Tom Sauer bijvoorbeeld heb ik eerder al een stukje geschreven: zie hier.

Afscheid van de geopolitiek

 

   Ik draag sinds kort een hoorapparaat. Het grote verschil met vroeger is dat ik nu ’s morgens geritsel hoor als ik de bladzijden van de krant omsla. En die bladzijden staan dezer dagen vol met geopolitieke analyses. Op de sociale media is het van hetzelfde laken een pak. Een primair reagerende sanguinicus zoals ik kan dan moeilijk zijn gedachten tot iets anders bepalen. Wel krijg ik de indruk dat ik over die materie stilletjesaan alles heb doorgedacht waar ik met mijn beperkte achtergrond en voorzichtige natuur toe in staat ben. Ik denk dat ik wel vanzelf zal stilvallen.
      Mijn FB-vriend Geraard Goossens is wat ongeduldiger. Hij is het geopolitieke gedoe nu al beu. Hij verlangt naar Parijs-Roubaix, zodat hij kan zeggen: ‘Zwijgt, ’t is koers.’ Tegen mij kon hij geen slechter argument gebruiken.
      Toch blijf ik geloven dat, met of zonder koers, mijn oprispingen schaarser zullen worden. Ik zie mij vanaf nu vooral nog reageren op ‘metaniveau’ – zoals mijn vroegere directrice dat uitdrukte. Als ik bij mijn opponenten een non-sequitur tegenkom bijvoorbeeld, zoals een feitelijke opsomming van diplomatieke intriges als verantwoording voor de inval in Oekraïene. Of leuke tegenstrijdigheden, zoals bij degenen die in burgeroorlog in de Donbass (vóór 2022) alleen plaatselijke Oekraïense krachten aan het werk zagen, en in de Maidan-revolutie alleen CIA-agenten. 

Walter Zinzen
     De radicaal-linkse gewezen VRT-journalist Walter Zinzen deelt de mening van Trump dat de vrede in Oekraïne het snelst tot stand zal komen als zoveel mogelijk aan de Russische eisen wordt toegegeven. Hij vindt het heel verkeerd dat Europese leiders troepen willen sturen om een vredesbestand te bewaken. 

‘Dat de Russen keer op keer herhalen dat Europese soldaten op Oekraïense grond voor hen onaanvaardbaar zijn, negeren ze.’ 

      Welja, laten we vooral, in naam van de Realpolitik neem ik aan, geen enkele Russische eis negeren. Vooral niet als ze die ‘keer op keer herhalen’.
     Leuk is Zinzens vergelijking met Chamberlain, die hij graag ‘in ere wil herstellen’. Trump speelt volgens hem in Oekraïne een vergelijkbare rol als Chamberlain. ‘Maar de motieven van Chamberlain waren eerbaar, die van Trump zijn dat niet.’ Dat is wel heel snel schakelen tussen Realpolitik en moralisme.

Clichés
     Clichés kunnen een bepaalde ervaring of a priori waarheid aardig samenvatten, maar ze bieden nooit een antwoord op wat je nu juist moet dóen.
      Strength for peace is een heel aardige slagzin, en in een onzekere wereld is het een gouden regel. Maar je weet daarmee nog altijd niet hoeveel procent van je BBP naar defensie moet gaan, en nog minder hoe het moet worden besteed. Toen het Sovjetimperium uit elkaar viel en we ‘het einde van de geschiedenis’ beleefden, was het logisch om de Europese legeruitgaven te verminderen. Nu de VS zich van Europa afkeren, is het logisch om die legeruitgaven te vermeerderen – vraag mij niet met hoeveel.
     Een gevaarlijker slogan is Peace with honour. Je kunt er een conflict nodeloos lang mee rekken. En eer lijkt een wel heel irrationeel begrip om mee aan politiek te doen. Toch heeft het ook een rationele rol. De uitstraling dat een land of bondgenootschap zich, zelfs bij afwezigheid van een youth bulge, niet tot ‘lafheid zal verlagen’, heeft een effect van afschrikking en kan één van de gewichten zijn in de balans van het machtsevenwicht.
      De gevaarlijkste slogan is die van een rechtvaardige vrede. In de Oekraïense context is die onmogelijk. Een billijke vrede met een fighting chance op overleven voor West-Oekraïne is het hoogst haalbare.

Mia Doornaert
     Wie voor verregaande Oekraïense en Westerse toegevingen pleit is een Putin lover, en wie voor een grotere defensie-inspanning pleit is een oorlogshitser. Blijkens haar laatste stuk in De Standaard (6/3) behoort Doornaert tot de oorlogshitsers. Eén stukje vind ikzelf alvast snedig geformuleerd. ‘Staten zijn het terrein van het recht. Buiten hun grenzen is de wereld nog altijd het terrein van de macht.’
     ’t Is de stelling die Leopold Schwarzschild in 1945 ontwikkelde in zijn boekje Primer of the Coming World.  Mijn leerlingen moesten daar een hoofdstukje uit samenvatten, als oefening.

Ach … wereldoorlog III …
     Ach, oorlog … oorlog … Als we de oorlogshitsers niet te veel aan het woord laten, hopen sommigen, zal het nog wel meevallen. Toch even een tweet meegeven van de Chinese ambassade in de VS. ‘If war is what the U.S. wants, be it a tariff war, a trade war or any other type of war, we’re ready to fight till the end. – March 4, 2025.’

Vredesoptimisme
     Al bij al ben ik nu, op mijn 69^ste, optimistischer over de vrede in de wereld dan toen ik 21 was. Midden de jaren 70 was ik lid van Amada-PVDA. Die partij was communistisch van strekking, maar ook erg tegen de Sovjet-Unie die het communisme ‘verraden’ had en ‘sociaal-imperialistisch’ geworden was.
      Het was binnen de partij een geloofspunt dat een Russische aanvalsoorlog onvermijdelijk geworden was. Met de gemeenteraadsverkiezingen was onze belangrijkste eis dat er in elke gemeente een atoomschuilkelder zou worden gebouwd. Ik herinner mij een celvergadering waarop een dissident lid de mening verkondigde dat een Russische aanval weliswaar héél, héél waarschijnlijk was – hij leerde ondertussen Russisch – maar dat de oorlog nu ook weer niet onvermijdelijk was. Wij, de andere celleden, praatten op hem in. Néé, néé, niet heel, heel waarschijnlijk. Onvermijdelijk! Had de kameraad het laatste nummer van Pékin Information niet gelezen?
     Nu zie ik het rooskleuriger in. Een reeks militaire conflicten tussen de VS en China acht ik waarschijnlijk. Ik heb zoiets bij Mearsheimer gelezen. Dat die oorlog escaleert tot een grote oorlog op leven en dood, dat is al wat minder waarschijnlijk. Dat in zo’n oorlog ook Europa wordt meegezogen, bijvoorbeeld omdat er dan een Chinees-Russisch bondgenootschap bestaat, is nog minder waarschijnlijk – alhoewel mogelijk. Dat die oorlog buiten onze wil start door een op ons gepleegde agressie, is alweer minder waarschijnlijk want tegen dan kan er een sterke Europese defensie bestaan. En dat ikzelf voor die oorlog wordt opgeroepen, acht ik helemaal uitgesloten. Het zou iets zijn voor mijn zoon, die zich dan tot oorlogschirurg zal moeten bijscholen, zoals Hawkeye en Trapper in M.A.S.H.
     In 1976 was dat allemaal anders. Toen stuurde de partij mij naar het regiment para-commando, zodat ik later mijn mannetje zou kunnen staan in de komende ‘volksoorlog’ tegen de sociaal-imperialisten.

Grondstoffen
       In mijn jonge jaren legde ik de oorlog in Vietnam uit als een Amerikaanse poging om goedkoop aan bauxiet te geraken. Later begreep ik dat de zaken ingewikkelder in elkaar zaten. Ik heb vaak moeten lachen met de neiging om militaire conflicten te herleiden tot een strijd om grondstoffen. Je kunt over het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog lezen in De slaapwandelaars. Daar staat heel weinig in over grondstoffen. De VS heeft oorlog gevoerd in Irak om Sadam Hoessein te verdrijven. De petroleumcontracten zijn daarna niet naar Amerikaanse firma’s gegaan. Dat was geen ramp. De Amerikanen kochten en verkochten, zoals iedereen, petroleum aan marktvoorwaarden. Leve de globale economie.
     Maar de globale economie lijkt voorlopig opgeschort. En er bestaat een reeks grondstoffen die zeldzaam zijn, en die essentieel zijn in een hoogtechnologische economie. In een wereld van rivaliserende machtsblokken is het even belangrijk om ervoor te zorgen dat je eigen blok die grondstoffen krijgt, als dat een ander blok ze niet krijgt. Je moet denken aan het universum van Dune, waar gevochten wordt om de controle over de voorraden spice die je alleen vindt op de woestijnplaneet Arrakis. In elk geval, als het op grondstoffen aankomt heeft een mogelijk EU-machtsblok een slechte startpositie.
     Ondertussen wil het er bij mij nog altijd niet in dat de oorlog in Oekraïne wezenlijk een oorlog om grondstoffen is.

De aard van het Oekraïense conflict
     En als het in Oekraïne niet in de eerste plaats om grondstoffen gaat, waar gaat het dan wel over? Eén FB-vriend ziet de oorlog in Oekraïne als ‘een internationaal conflict tussen de Navo en Rusland’. Een andere FB-vriend, de reeds vermelde Geraard Goossens, ziet een oorlog ‘die wordt gevoerd in de geest van het imperium tegen het idee van de natiestaat.’ De twee omschrijvingen hoeven elkaar niet uit te sluiten, maar ik vind de tweede beter omdat ze meer recht doet aan het Oekraïnse perspectief, én aan de ongelijksoortige drijfveren van respectievelijk Rusland en de Navo.
     Het eenvoudigste perspectief is dat van de Oekraïners: die vechten als nationalisten voor de integriteit en de toekomstmogelijkheden van hun land. Bij Rusland is er een revival van panslavisme, naast de wens om zich geostrategisch sterker op te stellen tegen het Westen.
      Bij de Navo ligt het ingewikkelder. Ik zou een onderscheid maken tussen de EU en de VS. Bij de EU speelt een mengeling van humanitair interventionisme, een zekere folie des grandeurs, en de angst dat het Russische ambities verder zou reiken dan Oekraïne. Bij de Verenigde Staten onder Biden speelde hetzelfde humanitair interventionisme gemengd met een residuele reflex van de Amerikanen om zich met Europese zaken te moeien. De talrijke artikels en toespraken van Jeffrey D. Sachs die nu op de sociale media verspreid worden, doen niet veel meer dan die residuele reflex met een reeks weinig zwaarwegende feiten illustreren. 

Het einde van het atlantisme?
     Trump wordt door velen beschouwd als de doodgraver van het atlantisme. ‘De VS zijn nu de vijand van het Westen,’ schreef Martin Wolf van de Financial Times. Maar de groeiende Amerikaanse desinteresse voor Europa was al even aan de gang vóór Trump op het toneel verscheen. Zulke verschuivingen worden in laatste instantie niet bepaald door de Democratische of Republikeinse signatuur van de president. G-G, een Amerikaan met veel ervaring in de diplomatie en een gewezen Republikein – nu Democraat, vertelde mij vijftien jaar geleden al: ‘Europe is in for a lot of trouble in the future, possibly even a war, and you will be on your own. This time there will be no cavalry coming across the ocean to save you.’
     Dit betekent niet dat het atlantisme geen toekomst heeft. Dat Europa voordeel haalt uit zo’n bondgenootschap is duidelijk, maar ook de VS kan in de toekomst geostrategisch belang hebben samenwerking, op voorwaarde dat Europa iets te bieden heeft. De EU heeft op dit ogenblik niet zoveel te bieden, maar dat kan veranderen. Voorwaarden daarvoor zijn: een geïntegreerde en gedereguleerde markt, een sterke en geïntegreerde defensie, een strikt immigratiebeleid en een eensgezind buitenlands beleid afgestemd op Realpolitik. Onder die voorwaarden kan een nieuw bondgenootschap ontstaan tussen liberaal-democratische vrije-markt blokken. De kans is groot dat die liberale democratie zowel in de VS als in de EU een aantal populistische trekken zal vertonen, maar het verschil met de autocratische blokken van Rusland en China zal altijd groot zal blijven.

 

26 notities over Trump, geopolitiek, etc ...

      Op het VTM-nieuws werd herhaaldelijk gezegd dat Zelensky nu ‘door het stof ging’ voor Trump. Ik vind dat geen mooie uitdrukking. Maar verder heeft Zelensky gelijk. Ego opzij zetten. Aanvaarden wat je niet kunt veranderen. Trump een bestand laten afspreken met Poetin. En zelf: West-Oekraïne heropbouwen, aansluiten bij de EU, corruptie bestrijden, leger versterken met Europese hulp, bevriende vredesmacht uitnodigen om bestand te bewaken. 
    Hieronder heb ik nog wat notities verzameld over het buitenlandse beleid van Trump. Ik probeer mijzelf niet te vaak te herhalen, me te houden aan wat plausibel lijkt, en geen gespecialiseerde kennis voor te wenden die ik niet heb.

1. Het schoolrapport van Trump
     Een gezonde buitenlandse politiek bestaat uit 20 procent moreel fatsoen en 80 procent slim nationaal egoïsme. Iedereen heeft tijdens de televisieruzie met Zelensky gezien dat Trump catastrofaal gezakt is voor zijn eerste examen. Ik denk dat hij voor het tweede examen niet veel beter scoort.

2. Zonder elevisiecamera’s
     Zou de bespreking tussen Trump en Zelensky anders verlopen zijn als er geen televisiecamera’s bij waren? Ik betwijfel het. Misschien had Zelensky zich onder vier ogen realistischer opgestelde over een territoriaal compromis, maar Trump zie ik achter vier deuren in dezelfde rol van bullebak spelen.

3. Vooropgezette mening
     Hoe je de ruzie tussen Trump-Vance en Zelenski bekijkt, hangt grotendeels af van hoe je op voorhand dacht over de oorlog en de ruziënde protagonisten. Je had al een vooropgezette mening, en die werd nu bevestigd. Zelenkisten zagen twee bullebakken, Trump en Vance, die een spelletje bad cop/bad cop speelden, anti-Zelenkisten zagen een ondankbare hond die zijn gastheer provoceerde, en neutralisten zagen iets van allebei
.      Zouden er eigenlijk mensen zijn die door de televisie-ruzie van mening veranderd zijn? Ik las een interessant commentaartje van een zekere Michael Cyssel Wee op Facebook. Dié was van mening veranderd. Vóór de televisie-ruzie had hij begrip voor Trumps aanpak; nu denkt hij dat Trump een kinderlijke visie heeft op geopolitiek*. 

4. JD Vance
     Zoals veel conservatief-liberalen had ik een positief vooroordeel jegens JD Vance. Wat hij daar in Munich zei bijvoorbeeld, was niet allemáál onzin. Hij is loyaal aan Trump, maar als hij later zelf president wil worden is dat de enige manier om daar te geraken. Wie aan politiek doet, moet zijn handen durven vuil maken.
      Maar de smerige manier waarop hij uitviel tegen Zelensky zal ik niet snel vergeten. En nu lees ik op Doorbraak een interview met politicoloog Patrick Deneen die verklaart dat Vance als uiteindelijke doel heeft zowel het progressieve als het conservatieve liberalisme in de VS uit te roeien. Oei.

5. Trump als de anti-Biden
     Het was bijna zielig hoe Trump in zijn gesprek met Zelensky voor de ogen van de hele wereld bleef doorzeuren over Biden. Trumps voornaamste drijfveer lijkt erin te bestaan om zoveel mogelijk het tegenovergestelde van Biden te doen. Maar hij had dat inzake Oekraïne op twee manieren kunnen doen. Biden gaf militaire steun aan het land. Trump wil die steun nu opzeggen. Maar hij had ook die kunnen verviervoudigen om zo Poetin tot een heel ánder vredesakkoord te brengen, met weliswaar territoriale toegevingen van Oekraïne, maar ook met sterke veiligheidsgaranties.

6. Telefoontjes
     De televisieopname van Trump en Zelensky was natuurlijk belangwekkend, maar nog belangwekkender zou een audio-opname zijn van een telefoongesprek tussen Trump en Poetin. Ik durf wedden dat het de helft van de tijd over Biden gaat. ‘Hahaha, wat was Biden een dommerik, hé Vladimir?’ ‘Je hebt gelijk, Donald, het was een demente idioot. En zijn zoon was corrupt.’ ‘Blij, dat je dat zegt, Vladimir. In mijn eigen land zijn er nog altijd idioten die dat niet willen geloven. De media …’ ‘Dat probleem heb ik niet, Donald. Maar Biden was een stomme sukkel. En slecht. Hoe die de verkiezingen van jou gestolen heeft!’ ‘Precies Vladimir, was dat niet gebeurd, dan had je Oekraïne nooit moeten binnenvallen. ’t Is allemaal de schuld van Biden.’ 

7. Hitler en Hácha
     Even moest ik bij het gesprek tussen Trump en Zelensky denken aan dat van Hitler en de Tsjecho-Slovaakse president Emil Hácha in 1939. Daar zijn helaas geen beelden van, maar we weten goed wat er gebeurd is. Hitler ging als een razende te keer om Hácha te laten instemmen met de bezetting van Bohemen en Moravië. Hácha viel flauw, vermoedelijk door een hartaanval, en toen hij weer bij kwam, tekende hij de deal.
      In de vergelijking komt Trump er goed uit. Hij dreigde niet dat hij Kiëv zou bombarderen, alleen dat hij zijn steun zou intrekken. Ook Zelensky komt er goed uit. Hij viel niet flauw en bood weerwerk.

8. Geruststellende woorden
     Als Trump vindt dat Europa helemaal alleen de veiligheid van Oekraïne moet garanderen, zonder de VS, dan is dat zo. ’t Is jammer, want Poetin is niet zo bang van een Europese veiligheidsgarantie. Hij gelooft dat die vooral bij woorden zal blijven. Die Amerikanen, denkt hij, die durven er nogal eens op uit te trekken, ‘from the Halls of Montezuma to the shores of Tripoli.’
      Maar dat was vóór Trump. Het enige dat Oekraïne van déze Amerikaanse administratie kan verwachten zijn blijkbaar geruststellende woorden. Trump heeft van Poetin de belofte gekregen dat West-Oekraïne, zonder de Donbass, zal worden gerustgelaten. ‘They’re not coming back,’ zei hij tegen Zelensky. Je vraag je af: als hij dat zo zeker is, waarom wil hij dan geen garantie op militaire steun geven voor het geval dat Poetin zijn belofte niet nakomt?

9. Zakenman-pacifist
     Trump sprak herhaaldelijk over de talloze nutteloze slachtoffers die dagelijks vielen aan de twee kanten. Hij is, geloof ik, een echte pacifist, maar dan in de slechtste zin van het woord. Oorlog beschouwt hij als ‘bad for business’. Dat is de goeie kant van zijn pacifisme. De slechte kant is dat hij verondertelt dat de hele wereld zo denkt. Maar de Oekraïeners denken niet zo. En wat veel erger is: Poetin denkt niet zo. En wie zegt dat Xi Jinping zo denkt?

10. Rustpauze-pacifist
     Sinds zijn mislukte opmars naar Kiëv, zit Poetin vast in een stellingenoorlog. Zolang Oekraïne door het Westen gesteund wordt, kan hij die niet winnen – ook al maakt hij soms ten koste van grote verliezen enkele kilometers winst. Hij heeft dus, net als Oekraïne, alle belang bij een vredesbestand. Dát is de aard van zijn zeer tijdelijke pacifisme.      Maar Poetin wil vooral een heel bepaald sóórt vredesbestand: een dat hem de beste kansen heeft om, na een rustpauze, geheel Oekraïne in handen te krijgen. Hij heeft geduldig drie jaar gewacht tot Trump weer president werd. Hij gokte erop dat Trump, in tegenstelling tot hijzelf, geen geduld zou hebben, en om het even welk vredesbestand zou aanvaarden, als het maar snel ging.

11. Appeasement
        De diplomatie van het Westen – ik zal dat begrip nog niet meteen begraven – moet erop gericht zijn om een Derde Wereldoorlog op middellange termijn te vermijden. Een van de methodes is appeasement: een tegenstander gedeeltelijk zijn zin geven in ruil voor een vredesakkoord.
     Die politiek heeft een slechte naam omdat die zo slecht gewerkt heeft met Hitler. Men gaf hem Sudentenland in ruil voor de belofte dat hij geen verdere oorlog zou voeren. Achteraf gezien heeft Hitler zich niet aan het akkoord gehouden, maar dat kon men in 1938 niet weten. Wat men wel kon weten is dat Hitler een onbetrouwbare ploert was, zoals men vandaag kan weten dat Poetin een onbetrouwbare ploert is.
     Een Oekraïens territoriaal compromis is een vorm van appeasement. Het is zoals Trump het noemt een deal. En bij zo’n deal, is de kans groot dat Poetin het bestand gebruikt als adempauze, om zijn militaire macht te versterken. Maar de appeasement kan door Oekraïne en Europa op dezelfde manier worden gebruikt: als adempauze om militaire macht op te bouwen. Dan moet dat niet noodzakelijk in een katastrofe eindigen. Het kan ook tot wederzijdse afschrikking en vrede leiden.

12. Isolationisme
     In de persconferentie met Zelensky refereerde Trump aan de presidenten Washington en Lincoln. Hij zei al lachend dat hij een veel betere president was dan die twee, en maakte daarbij een relativerend grapje dat er nu weer mensen zouden zijn die die uitspraak au sérieux zouden nemen. Maar de president waar hij het meeste op gelijkt is James Monroe, die voorstelde om de buitenlandse politiek volledig af te stemmen op het eigen continent. Vergelijk dat met Trumps interesse voor Canada, Mexico, Panama en Groenland, en zijn desinteresse voor Europa (– en Taiwan?)
     Het isolationisme als Amerikaanse buitenlandse politiek is al verschillende keren uitgeprobeerd, en het werd telkens onder druk van de omstandigheden weer verlaten. Zelensky verwees daarnaar toen hij zei dat de VS zich nu wel beschermd voelen door een ‘nice big ocean’ maar dat ze die toch zullen moeten oversteken mocht Rusland zijn expansie verderzetten. 

13. Simplistisch
       Trump, zoals wel meer politici, spreekt in simplistische slagzinnen. Daar is niets mis mee, dat is politiek. De vraag is nu: zit daar iets meer achter, achter dat simplisme? Is het een onderdeel van een sluwe lange-termijnstrategie? Zijn die slagzinnen een beknopte samenvatting van een subtiele redenering die de president zelf of zijn slimme medewerkers hebben uitgedacht? We moeten er in het geval van Trump rekening mee houden achter dat simplisme niets meer steekt dan wat we zien. Wraakzucht, zelfoverschatting, gevoeligheid voor vleierij, kortzichtig cynisme,  en een real estate-visie op de wereld. 

14. De Navo en wishful thinking
     Sommige commentatoren beweren dat de Navo nu defintief begraven is. Anderen beweren dat de Navo nog lang niet dood is. Aan beide kanten wordt een grote rol gespeeld door wishfull thinking. Mijn eigen wens is dat de Navo blijft voortbestaan, maar dat is geen garantie dat dat ook gebeurt.

     15. Artikel 5
      Trump heeft geen belang bij het ‘opblazen van de Navo’. De Navo garandeert dat de Europeanen hun wapens grotendeels bestellen in de VS. Waar hij volgens velen van af wil is artikel 5, dat hem verplicht om een aangevallen bondgenoot ter hulp te schieten.
      Een dergelijke bepaling houdt inderdaad een risico in. Het was zo’n bepaling waardoor Engeland en Frankrijk verplicht waren om Hitler de oorlog te verklaren nadat die Polen was binnengevallen. Maar zónder die bepaling was de oorlog tussen West-Europa en Duitsland er ook gekomen.
      De meeste historici zullen je vertellen dat de Sovjet-Unie door artikel 5 werd afgeschrikt van militaire avonturen in Europa. Door artikel 5 werd de Koude Oorlog geen Warme Oorlog. En in een milde bui wil ik eraan toevoegen dat ook het ook het vergelijkbare ‘artikel 5’ van het Warschau-pakt dezelfde rol heeft gespeeld

16. Committed
     Het hoopvolste dat Trump tijdens de televisie-ruzie heeft gezegd, was dat hij committed bleef jegens Polen en de Baltische staten. Hopelijk begrijpt hij toch iets van de gevaren waardoor die landen bedreigd worden. Begrijpen zou al iets zijn. Of het hem iets kan schelen is weer iets anders.

17. Koloniale grondstoffendeal
     Ik heb geen mening over de grondstoffendeal tussen Oekraïne en de VS. Ik heb begrepen dat de VS de deal niet aan gewone marktvoorwaarden willen afsluiten, maar dat er een extra winst moest inzitten als een soort terugbetaling voor de hulp die ze aan Oekraïne hebben gegeven. Een buitenlandse mogendheid die  grondstoffen exploiteert aan bijzondere voorwaarden, dat riekt naar kolonialisme. De Oekraïense schrijver Andrej Koerkov schrijft daarover: ‘Trump wil ons land degraderen tot een kolonie van de VS. En toch. Als dat de keuze is, dan leven de Oekraïners nog liever in een Amerikaanse kolonie dan in een Russische.’
     Dan rijst de vraag: Kan de grondstoffendeal beletten dat Oekraïne tegelijk een Amerikaanse en een Russische kolonie wordt? Trump zegt dat het loutere feit van Amerikaanse bedrijvigheid in West-Oekraïne ‘some guarantee’ inhoudt tegen verdere Russische agressie. De redenering is dat Rusland geen aanval zou wagen op West-Oekraïne als daar Amerikaanse firma’s aan het werk zijn. Maar dat is een heel zwakke garantie. Het volstaat dat Poetin ervoor zorgt dat bij een eventuele aanval geen Amerikaanse installaties getroffen worden.  

18. De nieuwe 19de eeuw
      Men verwijt Trump dat hij redeneert in 19-eeuwse termen van machtsblokken, invloedssferen en grondstoffen. Dat verwijt is naast de kwestie. Joren Vermeersch schrijft in De Standaard (3 maart) dat we ons geostrategisch weer in de 19de eeuw bevinden. De tijd van economische globalisering is voorbij, de tijd dat landsgrenzen niet van tel waren, dat men grondstoffen kocht en verkocht aan marktprijzen, en dat schepen en vliegtuigen ongehinderd elke plaats van de wereld konden bereiken. De nieuwe wereld is de oude wereld, met ‘imperialisme, en met gewapende competitie om grondstoffen, handelsroutes en land.’
     Ik hoop dat de globalisering ooit terugkomt, maar ik maak mij geen illusies over de onmiddellijke toekomst. Zolang China en Rusland imperialisme boven globalisme verkiezen, moet de rest van de wereld daar conclusies uit trekken. Naar het zich laat aanzien trekt Trump die conclusies hoogst onvolledig. Hij leeft in zijn fantasiewereld. Hij denkt dat hij die kan samenstellen uit de kenmerken die hij leuk vindt. Hij ondermijnt het globalisme van de laatste dertig jaar met zijn protectionisme en zijn tarieven, maar hij lijkt de militaire gevolgen niet ernstig te nemen. Ik kan niet in zijn hoofd kijken, maar geostrategisch leeft Trump volgens mij niet genoeg in de 19de eeuw.
     En even terzijde: is de hele Oekraïense oorlog eigenlijk iets anders dan een conflict tussen 19de-eeuws nationalisme en 19de-eeuws streven naar een Groot Rijk?  

19. Bondgenootschappen
    Michaël Ignatieff vat de geopolitieke visie van Trump als volgt samen: ‘Een wereld die herverkaveld is in invloedssferen: een Chinese in Oost-Azië, een Russische in Eurazië en een Amerikaanse in het westelijk halfrond, van Groenland tot Chili**’ waarbij de ‘Amerikaanse belangen herleid zijn tot een harde, verdedigbare kern.’
     Bij Ignatieffs stelling laat zich het volgende opmerken. Ten eerste: in tegenstelling tot wat ik in de vorige paragraaf veronderstelde, zou Trump hier wel met militaire verdedigbaarheid rekening houden. Ten tweede: er wordt van uitgegaan dat geheel Europa uiteindelijk een onderdeel wordt van de Russische invloedssfeer, wat voorbarig is. Ten derde: als er drie machtsblokken zijn, vergelijkbaar met Orwells wereld in 1984, dan mag je een dynamiek verwachten van oorlog en wisselende bondgenootschappen. 

20. Bondgenootschappen (2)
     De Trumpiaanse diplomatie bestaat volgens sommigen uit het doorbreken van het bondgenootschap Rusland-China, met als uiteindelijke doel om een bondgenootschap VS-Rusland te vormen dat het hoofd kan bieden aan China. Dit lijkt op het eerste gezicht op Realpolitik. Maar zelfs binnen de Realpolitik moet rekening wordedn gehouden met waarden, ideologieën en instituties. China en Rusland hebben territoriaal tegenstrijdige belangen maar hebben hun autoritaire systeem gemeen. Dat schept een band. De VS en Europa hebben, als Trump zijn tarieven vergeet, economisch gelijklopende belangen, en ze delen in grote lijnen de waarden van een liberaal-democratische markteconomie.
      Ik wil daar niet over moraliseren, maar ‘t is één van de redenen om het transatlantisme niet te snel af te schrijven. 

21. China-VS-Rusland-Europa
     Een militair conflict tussen de VS en China is waarschijnlijker dan een tussen West-Europa en Rusland. Daar zijn de meeste experten het over eens. De vraag is nu of Europa in zo’n Amerikaans-Chinees conflict kan worden meegesleurd. Die kans is het grootst als er op dat moment een bondgenootschap bestaat tussen China en een toekomstig Groot-Rusland-met-vazalstaten. De toestand zou dan vergelijkbaar zijn met het bondgenootschap dat in de Tweede Wereldoorlog bestond tussen Duitsland en Japan. Die twee landen kwamen overeen om elk in hun eigen omgeving de hegemonie na te streven. In het nieuwe scenario zou China dan Zuid-Oost-Azië veroveren, en Groot-Rusland zou het stuk van Europa veroverendat het dan nog niet onder controle heeft.

22. Taiwan
     Zoals iedereen denk ik dat de Amerikaanse aandacht zich van Europa naar Azië verplaatst. Geostrategisch is dat een normale evolutie. Een aantal comentatoren concludeerden daaruit dat Trump tegenover Poetin wel eens een ferme positie kon innemen over Oekraïne, om duidelijk te maken dat de VS ook een ferme positie zal innemen als China een poging doet om Taiwan militair te annexeren. Die commentatoren waren fout.
    Vandaag stel ik mij een heel andere vraag. Is iemand als Trump wel bereid om Taiwan te verdedigen? Staat hij wel open voor geostrategische redeneringen? Of gelooft hij dat de toekomstige strijd tussen de machtsblokken alleen met tarieven zal worden uitgevochten? Dat is een kortzichtige redenering, want juist een tarievenoorlog kan een echte oorlog dichterbij brengen. Bastiat schreef: «Si les marchandises ne traversent pas les frontières, les soldats le feront».

23. Nieuw Europees evenwicht
     In De Standaard van 5 maart staat een slecht uitgewerkt, maar bijzonder informatief interview met Velina Tchakarova, gewezen directeur van het Oostenrijkse Instituut voor Europese en Veiligheidsvraagstukken. Moskou wil volgens haar ‘laten zien wie militaire spierballen heeft en wie ze wil gebruiken. ‘Moskou denkt alleen in termen van militaire middelen,’ voegt ze eraan toe.
     Niet alles wat Tchakarova zegt, is reden tot alarm. Rusland wil weliswaar heel Oekraïne veroveren, zegt ze, maar dat is een plan voor binnen ‘acht, tien, twaalf jaar.’ Acht, tien, twaalf jaar, dat biedt Europa meer ademruimte dan ik had gehoopt. Ook is Rusland ‘niet van plan om Frankrijk en Duitsland’ aan te vallen. Fijn, dan zal ons land ook wel gespaard blijven. En verder gelooft Tchakarova dat Rusland bereid zal zijn haar de bevroren tegoeden te gebruiken voor de Oekraïense wederopbouw.
     In die wederopbouw met Russisch geld ben ik echter niet helemaal gerust. Kan Rusland daar geen economische invloed uithalen? En over het ‘nieuwe evenwicht’ dat Rusland in Europa nastreeft, ben ik nog minder gerust. Volgens Tchakarova wil Rusland ‘de terugtrekking van de Navo naar de grenzen van 1997’. Met dan aan de andere kant een nieuw soort Warschau-pakt, neem ik aan.
      Je kunt nu zeggen dat het eerste Warschau-pakt ons uiteindelijk met rust heeft gelaten. ‘Frankrijk en Duitsland’ werden niet binnengevallen, en ons land ook niet. Maar dát was in een tijd van een ondubbelzinnig Amerikaans engagement tegenover Europa. 

24. Welke defensie?
     Het extra geld voor defensie zou gaan naar meer personeel, betere training, meer munitie, meer F-35’s, betere luchtafweerraketten, en een extra fregat. Zelf ken ik daar niets van maar ik hoop vooral op beveiliging van computersystemen, defensieve en offensieve AI, en drones-drones-drones.

25. Radicaal-links
     De radicaal-linkse Ludo De Witte is ontgoocheld. Hij schrijft dat er ‘progressieve mensen zijn die nu voluit Zelensky omarmen en de facto Theo Francken beginnen achterna te lopen.’  Met dat laatste bedoelt hij dat er progressieve mensen zijn die het belang van een sterke defensie inzien.
     De radicaal-linkse PVDA-sympathisant professor Dumolyn pakt het op zijn FB-pagina anders aan. Hij reikt de hand aan die progressieve mensen die meer defensie willen. Geen pacifisme! Militaire weerbaarheid, ook en vooral tegen de VS! Algemene legerdienst! Een volksleger! Nationalisering van de wapenindustrie, onder democratische controle.
      Dat is de meer de oude stijl, waar ik nostalgisch bij word. 

26. Salami-taktiek
     Een essentieel element van collectieve veiligheid is de bereidheid om te riposteren op een provocatie. Anders kan een vijand zijn interventies geleidelijk aan opvoeren tot het te laat is om nog te reageren. Oud-kolonel Roger Housen vertelde op het VTM-nieuws van 4 maart zijn nachtmerrie scenario: 20.000 Russische soldaten die zich aan een toeristisch uitstapje wagen even over de grens van Letland. Moet je dan reageren? Het dilemma wordt prachtig uitgelegd in de eerste aflevering van Yes Prime Minister***.

 

* Voor de tekst van Michael Cyssel Wee: zie hier.

** Hoe zo'n eengemaakt Amerikaans continent er moet uitzien met een muur tussen de VS en Mexico, begrijp ik niet goed.

*** Voor de aflevering van Yes Prime Minister. Zie hier, vanaf 7:03.

 

Trump, Zelensky en WO III

      De televisieruzie* tussen Trump, Vance en Zelensky heeft op mij een grote indruk gemaakt. De zaak houdt mij al dagen bezig. Emotioneel overheerst de droefheid. Trumps zo vaak aangekondigde oplossing-in-een-dag bleek er in te bestaan om al Poetins eisen te aanvaarden en Oekraïne onder druk te zetten om hetzelfde te doen. Ik had altijd gevreesd dat dát Trumps agenda was; ik had altijd gehoopt dat hij een andere had.
     Daarnaast heb ik mij zoals velen geërgerd aan de brutaliteit van Trump, maar daar zijn we aan gewend. Na een lange tirade van Trump, vraagt Zelensky: ‘Can I answer?’ En Trump snauwt: ‘No, no. You’ve done a lot of talking.’ Ik veronderstel dat we allemaal wel eens met dat soort bullebak-in-een-machtspositie te maken hebben gehad.
     Ook voelde ik medelijden met Zelensky. Zodra Trump, hierbij geholpen door Vance, beslist had om van de persconferentie een soort verkiezingsdebat te maken, was het duidelijk dat de Oekraïense president niet kón winnen. Het was een duel met ongelijke wapens. Trump is een TV-entertainer, hij speelde op eigen terrein, hij mocht zeggen wat hij wou, en hij had een geduchte wingman in de persoon van Vance. Zelensky daarentegen spreekt slecht Engels, hij bevond zich op vreemde bodem, hij moest op zijn woorden letten, en hij stond er alleen voor.
      Maar dát was niet zijn grootste handicap. Zijn grootste handicap was zijn directe en emotionele betrokkenheid bij het gespreksonderwerp. Voor Trump en Vance daarentegen is het allemaal ver-van-mijn-bed. Vance had tijdens de verkiezingscampagne verklaard. ‘I don’t really care what happens to Ukraine one way or the other.’** Ik ken dat verschil tussen directe betrokkenheid en ver-van-mijn-bed heel goed. Toen ik nog leraar was, kon ik op vergaderingen met de directie redelijk goed en vriendelijk ruzie maken over algemene kwesties. Maar als er op de vakgroep Nederlands beslissingen werden genomen die een bedreiging inhielden voor mijn eigen manier van lesgeven, verkrampte ik. Ik kon dan alleen nog kiezen tussen somber stilzwijgen en boze verwijten.
     Zo’n debat als dat van Trump en Zelensky kan ik niet  aankijken zonder mijn aandacht eenzijdig te richten op de fouten van mijn kampioen – in dit geval Zelensky. Hij had niet mogen meegaan in de diplomatie-voor-de-camera’s, hij had Trump slechts twee keer mogen tegenspreken en geen tien keer, hij had de discipline moeten hebben om zich op voorhand enkele uren in Trumps mindset te verplaatsen, hij had op voorhand een aantal diplomatieke formules moeten instuderen, hij had moeten oefenen met een debat coach of een sparring sparring, hij had geen radicale uitspraken mogen doen over het verwerpen van een territoriaal compromis, hij had niet op het onbestaande sentiment van Trump mogen inwerken door hem gruwelfoto’s te laten zien, hij had niets positiefs mogen suggereren over Biden en Europa, hij had Vance niet mogen vragen of hij al in Oekraïne geweest was, enzovoort. Ik was voortdurend tegen het scherm aan het roepen: ‘Zelensky, wat doe je nu? Bijt op je tong, gast!’ Een beetje zoals ik vanop de zijlijn van het voetbalveld riep: ‘Jan, wat doe je nu?’ 

*

     Maar met al die emoties kom ik nergens. Laat ik de zaak daarom eens nuchter bekijken. De mislukking van de bijeenkomst werd niet veroorzaakt door de brutaliteit van Trump en de onhandigheid van Zelensky. En zelfs niet door de frustraties van de beide heren. Zelenski was gefrustreerd toen hij hoorde hoe Trump ongeveer alles leek te geloven wat Poetin hem vertelde. Trump was gefrustreerd dat Zelenski hem onvoldoende loofde als de Grote Dealmaker. De mislukking werd niet alleen veroorzaakt door karaktereigenschappen en frustraties, maar door een niet te overbruggen kloof in doelstellingen. Zelensky en Trump wilden allebei een grondstoffendeal, maar Zelenski wou er een mét garanties tegen Russische agressie, en Trump wou er één zonder. Trump had de deal niet écht nodig; voor Zelenski waren de garanties van levensbelang.
     De verschillende kijk van Trump en Zelenski op de grondstoffendeal hangt samen met hun verschillende kijk op de oorlog. Oppervlakkig gezien ziet dat verschil er zo uit. Trump concentreert zich op de toekomst, op een pragmatische aanpak en op een onmiddellijke oplossing. Zelenski concentreert zich op het verleden, op een rechtvaardige regeling en op een duurzame vrede.
      Maar dat is slechts de oppervlakte. Mocht het niets meer dan dat zijn, dan koos ik gezien mijn sympathie voor Realpolitik misschien partij voor Trump. Maar het is veel meer dan dat, zeker als we het als Europeanen bekijken. Het gaat om … het voorkomen van Wereldoorlog III. Ik citeer enkele cruciale, lichtjes aangepaste fragmenten uit het debat:

Trump: (tegen Zelenski): 

• ‘You’re gambling with World War Three.’
• (tegen CNN-journalist, over de mogelijke Russische agressie in de toekomst): I don’t thing that’s going to happen. If [I thought] that were going to happen, I wouldn’t make a deal.
• (tegen een andere journalist, over de mogelijkheid dat Poetin een vredesbestand zou breken): ‘They broke it with Biden, because Biden, they didn’t respect him. They didn’t respect Biden. They respect me.

Zelenski: 

• ‘We really defend Europe today … If we don’t stand firm, Russia will go further to Baltics and to Poland, by the way, but first to the Baltics. It’s understandable for them, because they’ve been republics of the USSR, and Putin wants to bring them back to his empire … and when goes there, you will have to fight, you American soldiers, it doesn’t matter if you have an ocean or not, your soldiers will have to fight.***

      Ik ga even uit van de vermetele veronderstelling dat de twee heren - politici - menen wat ze zeggen. Dan zien we hier twee tegenovergestelde meningen over een mogelijke Derde Wereldoorlog. Trump ziet een onmiddellijk gevaar. Als hij niet zelf de kans krijgt om een Oekraïne-compromis te bewerkstelligen, zal Poetin bereid zijn een Derde Wereldoorlog te riskeren, liever dan zich uit Oekraïne terug te trekken. Maar dezelfde Poetin zal zich braaf aan een afgesloten compromis houden uit respect voor Trump. Dat is driemaal fout. Het is tegenstrijdig om te geloven dat Poetin een Wereldoorlog zou riskeren om de Donbass te krijgen, maar niet om heel Oekraïne in te palmen. Het getuigt van zelfoverschatting als Trump denkt dat hij door Poetin ‘gerespecteerd’ wordt. En het staat haaks op de militaire realiteit dat Rusland op dit moment in staat zou zijn om een Derde Wereldoorlog zelfs maar te beginnen.
    Zelenski van zijn kant ziet het gevaar voor een wereldoorlog op langere termijn. Poetin heeft een stappenplan. Eerst zijn positie consolideren in Oost-Oekraïne, zonder veiligheidsgaranties voor West-Oekraïne. Dan gebruik maken van een rustpauze om zijn militaire macht verder uit te bouwen. Dan de verovering van West-Oekraïne. Dan de verovering van het vroegere Sovjet-imperium.
      Mogen we hopen dat de Russische ambities daar eindigen? In zekere zin wil Poetin zijn troepen niet laten paraderen op de Grote Markt van Brussel of langs de grachten van Amsterdam. Hij wil West-Europa niet ‘bezetten’. Maar Napoleon wilde Rusland en Engeland ook niet ‘bezetten’. Zoals Hitler eigenlijk ook niet zo geïnteresseerd was in het ‘bezetten’ van België, Nederland en de rest van West-Europa. Hij had eigenlijk liever Engeland te vriend gehouden om zich helemaal te wijden aan zijn ‘Drang nach Osten’. De hele Blitzkrieg was in de eerste plaats een voorzorgsmaatregel om niet in de rug aangevallen te worden tegen zijn Russische veldtocht.
     Het is een vergelijkbare Russische ‘voorzorgsmaatregel’ die Europa in een Wereldoorlog kan betrekken. Veel oorlogen ontstaan als reactie op een ‘perceived threat’. Als Poetin of zijn opvolger plannen maken om het Russische rijk of het Sovjet-imperium te herstellen, dan móet hij er wel rekening mee houden dat Europa zou kúnnen tussenkomen om de aangevallen landen te steunen, of dat gevaar nu reëel is of niet. Dan is de verleiding groot om die mogelijke bron van steun op voorhand uit te schakelen. Dat zou in zo’n geval niet met ‘boots on the ground’ zijn, maar met drones, cyberaanvallen en strategische bombardementen. Die verleiding is des te groter, als de militaire macht van Europa op dat moment zo zwak is dat er geen krachtige reactie moet worden verwacht****. 
     Ondertussen heeft Trump ook een deel van het gelijk. Er moet inderdaad zo snel mogelijk een vredesbestand komen in Oekraïne alleen al om het dagelijkse bloedvergieten te stoppen. Hij heeft gelijk dat er een compromis moet komen waarbij Oekraïne een deel van haar territorium opgeeft – ook Zelensky zal wel begrijpen dat het niet anders kan – al mag hij dat voor de camera’s niet toegeven. En Trump heeft misschien zelfs gelijk dat zo’n compromis best afgerond wordt zonder formele betrokkenheid van de Oekraïense leiders. Dan moeten ze hun akkoord niet geven aan het vernederende territoriumverlies.
     Maar één ding is nóg belangrijker: dat West-Oekraïne garanties krijgt tegen een nieuwe aanval binnen een paar jaar. Waar die garanties uit bestaan, dat moeten de diplomaten uitmaken, maar het minimum is dat een Europese vredesmacht ter plekke het bestand handhaaft. Ik kan ongeveer raden welke bezwaren Poetin tegen zo’n vredesmacht heeft. Maar er staat te veel op het spel. Geheel Oekraïne inlijven is in de panslavische ideologie van Poetin de eerste logische stap in zijn expansionistisch avontuur – het is bij dié stap dat hij moet worden gestopt*****.
     Trump noemde Zelensky iemand die ‘speelt’ met Wereldoorlog III. In werkelijkheid is het Poetin die speelt en hij is een een veel betere speler dan Trump. Zo’n speler mag niet te véél winnen. Er is niets dat hem meer aanvuurt dan een ‘winning streak’ – eerst Oost-Oekraïne, dan West-Oekraïne, enzovoort.
     Ik wil, uit voorzichtigheid, geen ‘vernederde’ Poetin. Maar ik wil zeker geen Poetin in een ‘winning mood’. 

* Het volledige gesprek kan hier worden bekeken. Een volledige – zij het niet altijd nauwkeurige – transcriptie staat hier.

** Ik vind het waarschijnlijk dat Europa in een oorlog betrokken wordt als niet tijdig een versterkte defensie wordt uitgebouwd. Of de VS daarbij betrokken worden, hangt van veel factoren af, zoals de ontwikkeling van de Amerikaans-Chinese rivaliteit.

*** Bron: ‘JD Vance gets his long-awaited moment to admonish Ukraine’s Zelenskyy’. AP News. February 28, 2025. Retrieved March 1, 2025.‘JD Vance gets his long-awaited moment to admonish Ukraine’s Zelenskyy’. AP News. February 28, 2025. Retrieved March 1, 2025.

.**** Minister Van Peteghem vat het krachtig samen: ‘Liever nu de Navo-doelen halen dan straks oorlog met Poetin.’

***** Of de verovering van West-Oekraïne ook chronologische de eerste stap is, weet ik natuurlijk niet. Een eerste hoofdstuk met militaire provocaties in de Baltische staten ligt misschien meer voor de hand.