Elchardus over Oekraïne en 'bodybags'

     Binnen de EU bestaat er een consensus min één (Hongarije) om Oekraïne te laten toetreden tot de Unie, en om een toekomstig vredesbestand te laten bewaken door Europese troepen. Dissidente opiniemakers verzetten zich tegen een dergelijke oplossing. Men noemt ze soms Putinverstehers, maar ik zie ze eerder als pseudorealisten*. Ze lijken uit te gaan van de meestal verzwegen stelling dat Rusland het liefst de EU met rust wil laten, maar dat de EU uit is op de vernietiging van Rusland. Dat laatste is dan weer de uitgesproken stelling van Russische zijde: minister van Buitenlandse Zaken Lavrov, die beweert dat Macron, net als Napoleon en Hitler, een inval op Rusland voorbereidt.
     Een veel interessantere dissidente stem komt van Marc Elchardus. Die gaat niet uit van de goede wil van de Russen en de kwade wil van Europa, maar van de nuchtere realiteit. Een vredesbestand is niet mogelijk zonder wederzijdste toegevingen. Rusland zal nooit het veroverde gebied prijsgeven, noch toestaan dat Oekraïne lid wordt van de Navo of van de EU. In West-Europa is slechts een klein deel van de bevolking bereid om zijn leven te geven voor de verdediging van het eigen land, laat staan van dat van het verre Oekraïne.
      Daarom stelt Elchardus een ander compromis voor: een neutraal Oekraïne 

Een neutraal Oekraïne, zoals Finland dat was na de Tweede Wereldoorlog. Niet ontwapend zoals Poetin wenst, daarentegen hyperbewapend als een bijzonder stekelig stekelvarken. Een neutraal Oekraïne dat door een gezamenlijke inspanning van Oekraïne en de Europese landen bewapend wordt met de meest effectieve defensieve wapensystemen, en dat de garantie krijgt te kunnen rekenen op de economie en de wapenindustrie van de Europese landen als zijn neutraliteit wordt bedreigd. Dat veronderstelt dat we niet enkel budget vrijmaken, maar onze defensie-industrie stimuleren en op dat doel afstemmen. Het zou ook betekenen dat Oekraïne niet toetreedt tot de EU. Dat lidmaatschap is ten gevolge van de defensieverplichtingen voorzien in het Verdrag van Lissabon, niet compatibel met neutraliteit.

     Dit lijkt op het eerste gezicht een realistisch voorstel met alleen voordelen. Het is een oplossing die in het verleden gewerkt heeft – met Finland. De garantie voor Oekraïne wordt niet gegarandeerd door een papieren Verdrag van Lissabon, maar door wapens. En we moeten geen 200.000 Europese soldaten naar Oekraïne sturen die riskeren te worden meegesleurd in een – zij het plaatselijke – oorlog. Toch heeft het voorstel iets van een gemakkelijkheidsoplossing, vooral in zijn motivatie. Ik zet enkele bezwaren op een rijtje.
      Elchardus stelt terecht dat vrede maar mogelijk zal zijn als er wederzijdse toegevingen komen. Het is duidelijk wat in dit voorstel de toegevingen van Oekraïne zijn: afstand van gebied, afzien van Navo-lidmaatschap, niet-toetreding tot de EU. En wat zijn de toegevingen van Rusland? Afzien van de ‘demilitarisering van Oekraïne.’ Ik zondig hier misschien tegen de noodzakelijke nuchterheid, maar dat Rusland zelfs eerst eens ‘demilitariseert’.
     Ook terecht is de verwijzing van Elchardus naar het pacifisme van West-Europa, een continent zonder groot reservoir aan testosteronrijke jongemannen – en de testosteronrijke jongemannen dié het heeft zijn opgegroeid in in een wereld waar veiligheid en vrede vanzelfsprekend zijn. Europa is geen continent dat kan omgaan met bodybags die terugkeren van het Oekraïense slagveld.
      Aan de andere kant heeft ook Rusland een oudere bevolking. De oorlog wordt niet gevoerd door dienstplichtigen, maar door betaalde soldaten van achtergebleven gebieden – en Noord-Koreanen. Poetin heeft zijn stedelijke bevolking keer op keer moeten verzekeren dat er géén algemene mobilisatie kwam. Ook de Russen van vandaag zijn niet erg bereid om hun kinderen op te offeren. ‘The Russians love their children too.’ ’t Is onvoldoende om voor Europa een eeuwige vrede te garanderen, maar het is toch iets.
     En trouwens, een Europese vredesmacht in Oekraïne zou evenmin een beroep moeten doen op ‘onze’ kinderen, maar alleen op beroepssoldaten. Ik ken zo’n beroepssoldaat die zelf een groot voorstander is van de pacifistische lijn in Oekraïne. ‘Wil jij je zoon naar dat land sturen?’ vraagt hij uitdagend. Maar hij voegt eraan toe: ‘Voor mij is het geen probleem. Het is mijn beroep. Ik heb ervoor gekozen.’
     Daar komt nog iets bij. Elchardus schrijft: 

Het aantal militairen nodig om effectief af te schrikken en bij een schending te riposteren, situeert zich al snel tussen de honderd- en tweehonderdduizend. Het risico is reëel dat de Europese landen veel jonge mensen naar het slagveld moeten sturen en dat moeten blijven doen, ook als de bodybags terugkeren.

      Hier wordt te snel overgestapt van een vredesmissie naar een slachtveld. Als Europa nu 200.000 soldaten naar Oekraïne stuurt, dan is de kans dat ze de eerste vijf jaar moeten vechten, heel, heel klein. Ook Rusland is uitgeput en heeft behoefte aan een rustpauze. Een Europese vredesmacht zou in de eerste plaats moeten voorkomen dat er kleinschalige infiltraties gebeuren (ook van Oekraïense kant trouwens), infiltraties die ‘de vlam levendig houden’ tot de volgende volgende bosbrand over de hele lijn heropflakkert, wat uiteindelijk in het voordeel van Rusland is.
      En tenslotte. Met de weigering om een vredesmacht naar Oekraïne te sturen, wordt het probleem hoogstens verplaatst. Wat doen we als Rusland, in plaats van in Oekraïne, militaire actie onderneemt tegen een van de Baltische staten. De kans dat dat op kortere termijn gebeurt is waarschijnlijker dan een nieuwe grootschalige invasie in Oekraïne. En zo’n Baltische staat móeten we – contractueel, om het zo maar eens te zeggen – militair gaan verdedigen, als Navo-lid en als lid van de EU. Als we niet bereid zijn soldaten te sturen naar Oekraïne, waar de kans op echte confrontatie voorlopig klein is, zijn we dan bereid om soldaten te sturen naar een gebied waar de confrontatie op dat moment al uitgebroken is? Zal Europa dán bodybags kunnen verteren?
     Begrijp mij niet verkeerd, het voorstel van Elchardus heeft zijn sterke punten – en dat is een van de problemen. Poetin zal zowel materiële als symbolische overwinningen willen behalen. Zoveel mogelijk grondgebied in de wacht slepen is een materiële overwinning; een ‘neutrale’ status voor Oekraïne is een belangrijke symbolische overwinning. Het is een kwestie van eer.
     Maar als die neutrale status wordt ingevuld zoals Elchardus dat ziet – met doorgedreven bewapening van Oekraïne door het Westen – dan is de overwinning alléén symbolisch. Misschien heeft Poetin dan wel liever een vredesmacht, met naast Europese soldaten enkele eenheden uit andere continenten. Die kunnen dan tenminste ook mogelijke Oekraïense ultranationalisten tegenhouden die het bestand niet respecteren.
     De diplomatieke onderhandelingen zullen moeilijk zijn, Trump heeft al een en ander verknoeid vóór de onderhandelingen begonnen zijn, ook door het stoppen van militaire steun. Westerse diplomaten zullen meerdere oplossingen achter de hand moeten houden. Poetin is een zelfverzekerde pokerspeler en hij heeft zijn gezicht mee voor het spel. En bij poker is bluf een belangrijk element. De Europeanen zullen bij de onderhandelingen moeten bluffen, moeten doen alsof ze bodybags kan verteren, ook al is dat niet zo. De beste manier om body bags te vermijden is doen alsof die body bags je niet afschrikken. Poetin zal weten dat we doen alsof, maar hij is nú niet in de beste positie om zelf zijn kaarten op tafel te leggen. Het is beter om nú te bluffen, en dan te zorgen dat we binnen vijf of tien jaar de beste kaarten hebben.
     Ik zou maar snel met die herbewapening beginnen, al heb ik ook de de post van  Gwendolyn Rutten op X gelezen en het interview met haar in Het Laatste Nieuws. ‘We moeten de kalmte bewaren’, ‘meer wapens’ is niet de enige oplossing, er is nood aan ‘meer optimisme en minder doemdenken’, en ‘we mogen de diplomatie niet weggooien.’ Als Gwendolyn in 2019 premier was geworden, had Poetin het niet in zijn hoofd gehaald om Oekraïne binnen te vallen. Of is die sneer te goedkoop? Je wordt geloof ik een beetje onbarmartig als je een stuk van Rutten leest onmiddellijk nadat je een doordacht, origineel, beredeneerd stuk van Elchardus gelezen hebt. 
     Nou ja, misschien bedoelt Rutten wel hetzelfde als Elchardus: dat Europa geen troepen moet zenden om het vredesbestand te bewaken. Had ze dát gezegd, dat had ze tenminste iets gezegd. 

 * Over het pseudorealisme van bijvoorbeeld Tom Sauer bijvoorbeeld heb ik eerder al een stukje geschreven: zie hier.