Elon Musk, zijn bonus en de herverdeling

 

      De bekende techmiljardair Elon Musk heeft enige tijd geleden een boek geschreven over zichzelf. Mocht ik over een onbeperkte hoeveelheid tijd beschikken, zou ik dat boek zeker lezen. Als kind las ik stripverhalen over de jonge Superman –  Superboy – en die Superboy had een machine – een soort capsule – waarin hij de tijd stil kon zetten. Dat was handig voor als hij zich moest voorbereiden op een examen. Dan kon hij een aantal studiedagen extra inlassen. Ik denk af en toe aan die capsule en hoe handig die zou zijn, op voorwaarde natuurlijk dat je er niet veroudert terwijl de tijd stilstaat.
     Maar het boek van Elon Musk heb ik dus niet gelezen en ik ben bijgevolg geen Musk-kenner. Dat is vervelend want ik kom zijn naam dagelijks tegen in de krant en op de sociale media. Laatst nog in een reactie van een FB-vriend:

Er zijn nogal wat dingen in de wereld die ik niet snap, maar wat wellicht onsnapbaar is, is hoe naar rechts neigende mensen denken dat iemand als Elon Musk voor hén opkomt, terwijl hij voor zichzelf een bonus van 53 miljard euro eiste voor één jaar werk. Dat is 3.6 miljoen Belgische leeflonen.

     Ik begrijp dat wél, van die naar rechts neigende mensen. Die geloven dat een ondernemer best voor zijn eigen belang kan zorgen, en tegelijk hén een dienst kan bewijzen door hen van gloeilampen, auto’s, computers, mobieltjes, frisdrank en gratis sociale media te voorzien.
     Mijn FB-vriend ziet dat anders. Hij begrijpt, geloof ik, het ‘opkomen’ voor iemand als een onderdeel van een zero-sum game, waarbij wat de ene krijgt, wordt afgenomen van de andere. Als je het zo bekijkt is de bonus die Elon Musk incasseert inderdaad geld dat op een of andere manier eigenlijk toekwam aan mensen die het beter konden gebruiken, de Amerikaanse leefloners bijvoorbeeld, waarvan sommigen, als ze naar rechts neigden, voor Musks miljardairsvriend Trump hebben gestemd, en dus ‘tegen hun eigen belangen’. ’t Is een redenering die mij ooit heeft aangesproken, maar die mij nu heel vreemd voorkomt.
     Desalniettemin en nu even onder ons:  die bonus van Musk is écht wel heel hoog. Ik dacht eerst dat mijn FB-vriend zich vergiste, en dat Musk een bonus van 53 miljoen had geëist. Miljoen-miljard, de vergissing is zo gemaakt. Maar nee, ik heb het opgezocht het is 53 of 56 miljard dollar, en dat is zo’n obsceen bedrag dat het zelfs in een libertair als ik het herverdelingsinstinct wakker maakt. Ik heb er daarom maar een en ander over gelezen. En ik heb mijn herverdelingsinstinct nu weer onder controle.
     Om te beginnen gaat het natuurlijk niet om een jaarbonus. Veelzeggender is echter de vaststelling dat mijn FB-vriend zijn berekeningen mag overdoen. De bonus waar hij zo zwaar aan tilde bedraagt ondertussen 101 miljard, in plaats van 53 miljard. Hij mag er dus nóg zwaarder aan tillen. De bonus heeft nu de waarde van niet 3,6 maar van 6,9 miljoen Belgische leeflonen, want die stijgen minder snel. Maar juist de snelle stijging van 56 miljard naar 101 miljard dollar plaatst een vraagteken bij de herverdelingsgedachte: er wordt nóch 56 miljard, nóch 101 miljard gestort op de rekening van Musk. Hij kan dat geld dus eigenlijk niet doorstorten op de rekeningen van de leefloners. Het gaat om aandelen.
     Het zit zo. Musk is stichter-ceo van Tesla – een zogenaamde founder – en bezit 13 procent van de aandelen. In 2018 besloot de raad van bestuur en de meerderheid van de aandeelhouders dat hij als bonus nog eens een extra 10 procent aandelen zou ontvangen als hij erin slaagde om in minder dan 10 jaar tijd de marktwaarde van Tesla te vertienvoudigen. Velen dachten dat zo’n plan te ambitieus was, en dat Tesla klappen zou krijgen als de grote automerken zich met de elektrificatie gingen moeien. Ik dacht dat ook.
      Maar tegen de verwachtingen in kon Musk zijn belofte houden. Zijn aandelenpakket kan nu, volgens de afspraak, stijgen van 13 naar 23 procent. Daar gaat het om. Ik zal daar – in tegenstelling tot zekere rechter uit Delaware – geen protest tegen aantekenen. Met zijn 23 procent zal Musk nog strakker het beleid van het bedrijf kunnen bepalen dan hij nu reeds doet. Is dat erg? Toch niet voor mij, of voor de Amerikaanse en Belgische leefloners. Misschien stuurt Musk alsnog het Tesla-bedrijf door verkeerde beslissingen naar de afgrond, maar dan zal ook zijn aandelenpakket op dat moment in elkaar storten. Ook daar zouden ikzelf noch de leefloners voor- noch nadeel van ondervinden. Het zou alleen de ongelijkheidscijfers in de VS een heel klein beetje doen dalen en de ranking van de allerrijksten ter wereld wat door elkaar schudden, twee perspectieven die mij niet zo bezig houden. 

                                                                                    *
     Als ik zo’n stukje plaats als dat van hierboven, is het altijd bang afwachten welke reacties er zullen komen. Het meest beducht ben ik voor de opwerping dat ik Musk ‘verdedig’. Ik heb dat natuurlijk nergens gedaan, maar moet ik die lezer nu verwijten dat hij niet kan lezen? Dat zou pretentieus zijn. Die lezer zou kunnen antwoorden dat ik zélf niet kan lezen wat ik geschreven heb. En ik zou mijzelf kunnen verwijten dat ik mij niet duidelijk genoeg heb uitgedrukt. Bovendien bedoelt de lezer waarschijnlijk iets anders. Bijvoorbeeld. Die Musk is een arrogante schoft, een bullebak, een narcist, een opportunist, een cultuurbarbaar, een ontaarde vader, een oligarch, een vriend van Trump, een subsidieslurper, een cocaïnesnuiver, een van elke empathie verstoken libertair, een verrader van Oekraïne. Hij misbruikt de algoritmes van X om extreem-rechtse ideeën te verspreiden*. Hij verkwist miljarden om bevriende miljardairs de kans te geven een ruimtereis te maken. Hij stuurt aan op een sociaal bloedbad onder de Amerikaanse ambtenaren. Hij wil alle reguleringen vernietigen die een werknemer en een consument beschermen tegen de winstzucht van de miljardairs. En over al die dingen schrijft Clerick niets. Het is alsof hij zou schrijven over Hitlers architecturale smaak zonder zijn uitroeiingskampen te vermelden.
      Dat zou een mooi ad Hitlerum zijn. Ik kan hier als stukjesschrijver alleen het recht opeisen om over de architecturale smaak te schrijven van wie ik maar wil. Maar – en dat geef ik toe – als het over die van Hitler ging, en mijn mening over zijn architecturale smaak viel positief uit, dan zou ik inderdaad voor de zekerheid ook de Jodenvervolging vermelden, al was het maar in een bijzin. Dat komt onder andere omdat ik daar iets van afweet. Het boek dat Herr Hitler over zichzelf geschreven heeft, heb ik toevallig wel gelezen, en ook andere boeken over het onderwerp. Maar van het algoritme van X, de toekomst van de ruimtevaart en al die andere dingen weet ik niets af.

                                                                               * 

    Een andere lezer zou kunnen opwerpen dat ik met mijn stukje de nobele gedachte van de ‘herverdeling’ in het belachelijke trek. Die lezer heeft natuurlijk gelijk. Mijn wat gemakkelijke argument dat je aandelen niet kunt verdelen onder de leefloners zou je kunnen omzeilen. Laat ik daarom de zaak eens op een meer elementaire manier benaderen. Back to the basics.
     Kijk, je kunt vóór of tégen herverdeling zijn, je kunt beide posities met economische, politieke en morele argumenten verdedigen, je kunt de discussie voeren op een hoog abstract niveau zoals Rawls en Nozick hebben gedaan, maar je kunt niet om het gegeven heen dat sommige vormen van hervorming mogelijk zijn, en andere onmogelijk of hoogstens triviaal. Bij die laatste hoort de voor velen zo aantrekkelijke herverdeling van het bezit van de superrijken onder de allerarmsten.
      Dat is een inzicht dat ik vrij laat verworven heb, terwijl het nochtans heel eenvoudig is. Als je welvaart wilt verschuiven naar de allerarmsten, dan betekent dat dat de consumptie van de allerarmsten moet stijgen. Zo moet voor hen bijvoorbeeld betere huisvesting, gezondere maaltijden en beter openbaar vervoer voorhanden zijn. Daarvoor moeten huizen gebouwd, groenten gekweekt en bussen gefabriceerd worden. En dat kan in een herverdelingslogica alleen gebeuren door de consumptie van anderen te verminderen, door bijvoorbeeld minder dure sigaren en minder grote boten te produceren. En laat nu net die consumptie van de allerrijksten – met al hun dure sigaren en al hun dure boten – niet veel voorstellen vergeleken met hun bezit, vergeleken met de omzet van hun bedrijven en vergeleken met de noden van de samenleving, daarbij inbegrepen die van de allerarmsten.
     Wij zijn nu aan het kijken naar de boeiende AppleTV-serie WeCrashed over de opkomst en de ondergang van WeWork, een bedrijf dat op heel grote schaal kantoorruimtes verhuurde en verhuurt. De founder Adam Neumann en zijn vrouw Rebekah werken door hun obscene verspilzucht de mede-eigenaars en financiers op de zenuwen. Naast de onvermijdelijke privéjet en de luxueuze limousine met chauffeur, hebben ze meerdere mooie huizen en appartementen op gegeerde locaties, ze geven dure feesten waar bekende zangers optreden, Adam zorgt ervoor dat hij kan gaan surfen met de kampioenen in die discipline, en Rebekah, die verzot is op esoterische bestsellers, richt een elitaire school op die werkt volgens haar geëxalteerde opvoedkundige beginselen. De Neumanns geven kortom miljoenen uit.
      Maar die miljoenen stellen niets voor vergeleken met de miljarden die het bedrijf binnenhaalt én uitgeeft in het kader van haar dienstverlening. We kunnen ons voorstellen dat de miljoenen die Adam en Rebekah uitgeven herverdeeld worden, en voor de prijs van die ene school van Rebekah zouden misschien tien scholen in de achterbuurten kunnen worden gefinancierd. Maar het zou een druppel op een hete plaat zijn.
      Men denkt hierbij onwillekeurig aan het soort herverdeling dat de bolsjevieken in Rusland uitvoerden om de woningnood te lenigen. In films als Ninotchka en Doctor Zjivago zie je hoe de kastelen van de allerrijksten zijn opgesplitst in tientallen kleine wooneenheden waar daklozen een onderak vonden. Dat was sneu voor de allerrijksten en leuk voor de daklozen, maar de woningnood was bij lange na niet opgelost. Ook dat was een druppel op een hete plaat. Als veel meer mensen een dank boven hun hoofd moeten krijgen, moeten er woningen worden bijgebouwd**.
     Er is echter een herverdeling die wel ‘werkt’ en die door de sociaal-democraten zoveel mogelijk in de praktijk wordt gebracht: de herverdeling van middenklasse-inkomens in de richting van de kleinverdieners en de steuntrekkers. Of dat economisch, politiek of moreel een goed idee is, laat ik hier in het midden. Die herverdeling is ten minste mogelijk. Die herverdeling kán ten minste substantieel zijn. Het gaat niet om economische invloed of aandelen, het gaat om consumptievermogen dat van het ene deel van de bevolking wordt afgenomen en aan een ander deel wordt gegeven. Je deelt niet de miljoenen uit van Adam Neumann, maar de miljarden van de mensen die zijn kantoorruimte gebruiken, mensen die door belastingdruk verplicht zijn zich met een kleinere en minder luxueuze werkomgeving tevreden te stellen.
     Bij een herverdeling van middenklassen naar de kleinverdieners en steuntrekkers  neemt de staat appelen af van de eersten en deelt die uit aan de laatsten. De rijkdom van Elon Musk en zijn club daarentegen bestaat uit citroenen. Die kunnen niet door een herverdeling tot appelen worden omgetoverd.  

                                                                                         *

     Kan de bovenstaande redenering worden ingebracht tegen herverdelingsvoorstellen zoals de miljonairstaks van de PVDA? Slechts gedeeltelijk. Die ‘taks’ houdt in dat een gezin met een vermogen vanaf 5 miljoen euro daar 2 procent belasting op betaalt. Een gezin met een vermogen vanaf 10 miljoen euro betaalt 3 procent. Het ene gezin betaalt dus, naast andere belastingen, minstens 100.000 euro per jaar, en het andere gezin minstens 300.000 euro, tot hun beider vermogen onder de belastbare grens is gezakt.
      Je zou kunnen zeggen dat daar in die gezinnen geen boterham, of geen toast kaviaar, minder voor moet worden gegeten. Maar daar ligt precies de knoop. Als er middelen moeten vrijkomen voor de consumptie van de kleinverdieners – denk aan de gezonde voeding en het openbaar vervoer – , dan kan dat maar als de rijken van hun kant inleveren op hún consumptie, hun dure sigaren, hun dure feesten en hun dure limousines. Dan moeten de gezinnen-met-5-miljoen 100.000 euro per jaar minder gaan uitgeven, anders heeft de hele operatie geen zin.
       Persoonlijk ken ik maar één gezin waarvan ik mag vermoeden dat het meer dan 5 miljoen bezit. Het zou mij sterk verwonderen als dat gezin überhaupt 100.000 euro per jaar uitgeeft, anders zou het nooit 5 miljoen bij elkaar hebben gespaard. Hoe zou het dan voor 100.000 euro minder kunnen consumeren? Het gezin zal zijn spaargeld moeten aanspreken dat het anders zo vlijtig investeert.
     Ik beweer niet dat de miljonairstaks van enkele procenten even onmogelijk of absurd is als de gelijke verdeling van de aandelen van Elon Musk. Je kunt met een miljonairstaks misschien jaarlijks 4 of 8 miljard euro verzamelen, en op de Belgische begroting zou dat mooi meegenomen. Maar dan verlaten we de elementaire manier waarop ik de herverdeling hier wou benaderen. Dan wordt de disussie technisch, met verschillende berekeningswijzen, voor- en nadelen van een vermogenskadaster, mogelijke kapitaalvlucht, repercussies op het investeringsklimaat, ervaringen in het buitenland, enzovoort. De geïnteresseerde lezer vindt het uitgewerkte PVDA-voorstel hier en een summiere bespreking hier.

 

 

*  Stephen Pinker tweette daarover:  ‘I keep hearing that since Musk took over, X has become a sewer of right-wing trolls and bigots. I'm not a typical Xer, but FWIW I've seen no evidence of that in my feed.’ – Same here. 

** Een beter voorbeeld is een landbouwhervorming in een feodale maatschappij. Als de grond van de landheren verdeeld wordt onder de boeren die het land bewerken, krijg je een een vrij rechtstreekse overdracht van consumptievermogen van de eerste groep naar de tweede. Ook hier zal overigens de middenklasse van landheren moeten worden aangesproken om een breed effect te bereiken.