Bedenkingen bij Loobuyck - Deel 1

     Wat staat er in Patrick Loobuycks nieuwste boek In de ban van Wij en Zij. Een pleidooi voor combinatiedenken? Ik heb het aan ChatGPT en Grok gevraagd, en ook de achterflap geconsulteerd. De samenvatting van Grok vond ik de beste.  

In zijn boek In de ban van Wij en Zij onderzoekt moraalfilosoof Patrick Loobuyck het diepgewortelde wij-zij-denken dat menselijk gedrag stuurt. Mensen maken instinctief onderscheid tussen wie bij 'ons' hoort en wie 'zij' zijn, wat dagelijks zichtbaar is in acties zoals vlaggen ophangen of posts delen op sociale media. Dit tribale mechanisme versterkt groepsidentiteit, maar leidt vaak tot polarisatie en eenzijdige standpunten in publieke debatten, die Loobuyck vergelijkt met supporters bij een voetbalwedstrijd: emotioneel en vooringenomen. 

 Toch benadrukt hij ook de positieve kanten van groepsgevoel, zoals het bevorderen van sociale cohesie, actief burgerschap en betrokkenheid in diverse samenlevingen. Loobuyck introduceert 'combinatiedenken' als alternatief, een benadering die oproept om de comfortzone van wij-zij-denken te verlaten. Door meningsverschillen te omarmen en meerdere perspectieven te onderzoeken, kunnen we constructiever discussiëren en polarisatie verminderen.  

Het boek biedt de lezers stevige handvatten om met een open, nieuwsgierige houding het publieke debat te benaderen, waarbij verschillen niet worden weggevaagd, maar juist bijdragen aan samenwerking en wederzijds respect. Loobuyck, hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen, baseert zijn pleidooi op filosofische inzichten en praktische voorbeelden, wat het boek zowel toegankelijk als prikkelend maakt.

    Ik heb voor de zekerheid het boek ook zelf gelezen. Wat volgt zijn enkele losse bedenkingen over een onderwerp dat mij als opiniestukkenlezer en -schrijver interesseert. Dit is het eerste stukje van een reeks.

Denken en discussiëren
     Loobuyck presenteert zijn boek als een bezinning over hoe we denken over controversiële onderwerpen, en hoe we dat denken kunnen verbeteren. Aangezien ik mij zo’n denken alleen kan inbeelden in de vorm van discussies heb ik het boek vanuit een beperktere invalshoek gelezen:  hoe we discussiëren en hoe we we beter zouden kunnen discussiëren.

Ideologie
      Een van de redenen waarom men een ideologie aanhangt, is omdat men tot een bepaald kamp wil behoren. Maar dat is niet de enige reden – en zeker niet de enige reden waarom men precies dat kamp gekozen heeft. Je komt ook bij een ideologie terecht omdat je door aanleg, opvoeding, levenservaring, lectuur, en bezinning ervan overtuigd bent geraakt dat die ideologie het beste overeenkomt met je eigenbelang, met je persoonlijke waarden en met je inzichten over hoe de wereld in elkaar zit. 

Ideologisch discussiëren
     De kans dat je ideologie na een bepaalde leeftijd nog zal veranderen is klein en dan nog zou dat een langzame ontwikkeling zijn. Bij discussies tussen ideologisch overtuigden, zal niemand van mening veranderen. Toch zou je ter wille van de beschaving moeten doen alsof. En het beste is als je beseft dat je doet alsof, anders zou je je nodeloos kunnen opwinden.

Oneliners of argumenten
    Oneliners en grappen in een discussie zijn bedoeld om medestanders of toeschouwers aan het lachen te brengen. Dirk Holemans schreef in De Standaard : ‘Fastfood is het nieuwe roken. Overheid moet fabriekseten streng reguleren.’ Rik Torfs reageerde met een grap: ‘Is het nu zo moeilijk om de mensen met rust te laten? Ze mogen de verkeerde partner kiezen, ze mogen voor Groen stemmen. Laat ze dan ook eten wat ze willen.’ Ik heb een stukje geschreven waarin ik op de argumenten van Holemans inga. Daarmee doe ik alsof ik hem wil overtuigen dat althans sommige van zijn argumenten onjuist zijn. Maar ik ben die tegenargumentatie al weer vergeten, terwijl ik mij de grap van Torfs nog even zal herinneren.

Du choc des idées …
     Twee keer in zijn boek haalt Loobuyck Nicolas Boileau aan die ooit gezegd heeft: ‘Du choc des idées jaillit la lumière.’ Het was een lievelingscitaat van mijn vader. Dat is vooral waar als het om praktische discussie gaat. In het geval van ideologische discussies  kan het licht misschien gaan schijnen bij toeschouwers die vooraf geen sterke mening hadden. Bij de deelnemers aan de discussie zal dat zeldzaam zijn.

Polarisatie
     De maatschappelijke ‘polarisatie’ is een centraal thema in het boek. Het woord komt 98 keer voor in de tekst. Loobuyck noemt het een verschijnsel ‘van alle tijden’ maar, merkt hij op, met de sociale media is het voor velen een ‘festijn’ geworden. Hij heeft gelijk. En met festijnen moet men oppassen. Te gulzig eten en drinken is niet goed voor ons. 

Doelpubliek
     Loobuyck zal ook wel begrijpen dat de hevigste klavierridders zijn boek niet zullen lezen. Hij richt zich dus tot het doelpubliek dat zijn raad het minste nodig heeft: de mensen die vanzelf al het debat op een beschaafde manier willen voeren. Dat is het ‘wij’ waar ikzelf graag toe wil behoren.

Netiquette
     Als filosoof gaat Loobuyck in op de diepe vragen. Waar komt polarisatie vandaan? Vanuit welke mentaliteit moet een discussie worden gevoerd om vruchtbaar te zijn? Het is geen handleiding met veel ‘tips en trucs’. Mocht ik zelf zo’n handleiding schrijven, dan zou ik de aandacht trekken op enkele praktische regels, zoals 

1. Op de pagina van iemand anders dient men zijn toon te matigen.
2. Begin je reactie nooit met  
3. Als je schrijft – vanachter het veilige scherm – moet je niet agressiever formuleren dan als je zou spreken. Je moet veeleer omgekeerd te werk gaan want wat je schrijft kan ongewild agressiever overkomen dan het is bedoeld. 
4. Pas op met het stellen van vragen. Je discussiepartner kan die als een passief-agressieve valstrik beschouwen. Soms helpt zelfs de cliché toevoeging ‘eerlijke vraag’ niet.
5. Blijf bij het oorspronkelijke thema. Wil je per sé een nabijgelegen onderwerp in de discussie betrekken, dan geef je best toe dat je ‘off topic’ gaat.

     Dat zijn praktische regels om je discussiepartner niet te irriteren. Als dat wel je doel is, moet je natuurlijk het tegenovergestelde doen.

Leesvaardigheid
       De volgende netiquette regel is voor gevorderden. Wie iets schrijft zal vaak verkeerd begrepen worden en misverstanden in discussies zijn legio. Dat kan een aansporing zijn om je eenvoudiger uit te drukken, rechtlijniger op het doel af te gaan, overbodige nuances te laten vallen en ironie achterwege te laten. Het is zeker een reden om zelf aandachtiger de teksten van je opponenten te lezen alvorens te reageren. Haast, fanatisme, vooroordelen, eenzijdigheid, onwetendheid, domheid en slecht humeur zijn de grootste obstakels voor een goede leesvaardigheid in een polemische context. Zelf voel ik mij niet boven die gebreken verheven, maar ik probeer er nooit meer dan drie te combineren. Wie dat wel doet, beschouw ik niet als een interessante discussiepartner.