Trumps plan voor Oekraïne

 28-puntenplan
 Wat we over Trumps vredesplan voor Oekraïne lezen, is niet op alle punten even helder, maar het komt er, geloof ik, hierop neer dat Oekraïne gebiedsafstand doet, haar troepenmacht aanzienlijk vermindert, lange afstandsraketten verwijdert, geen Europese vredesmacht binnenhaalt om de bestandslijn te bewaken, geen lid wordt van de Navo, binnen 100 dagen nieuwe verkiezingen organiseert, en de Russische taal en kerk op haar grondgebied erkent. Rusland verbindt er zich toe om de aanvallen te stoppen, te aanvaarden dat de rest van Oekraïne onafhankelijk blijft, en zelfs dat Oekraïne lid kan worden van de Europese Unie. De Verenigde Staten verbinden er zich toe om Oekraïne garanties te bieden dat het niet opnieuw wordt aangevallen en hernieuwen de economische betrekkingen met Rusland.

Onrechtvaardig
Het vredesplan is onrechtvaardig vanuit zowel volkenrechtelijk als moreel standpunt. De agressor wordt beloond. Maar rechtvaardigheid mag niet de enige of zelfs maar de belangrijkste overweging zijn in internationale politiek. Een voor de Oekraïeners rechtvaardige vrede zou maar mogelijk zijn na een totale militaire nederlaag van de Russen.

Wie is aan het winnen?
Ik lees wel eens het tegenovergestelde, maar ik ga ervan uit dat de Russen de oorlog langzaam maar zeker aan het winnen zijn. De economische, politieke of militaire ineenstorting wordt af en toe voorspeld, maar het komt er nooit van. Ruslands economie heeft een stevige basis in haar grondstoffen, is erin geslaagd haar economie om te schakelen naar oorlogsproductie, en is blijkbaar in staat om grote economische en militaire verliezen stoïcijns te verdragen. Dat is de indruk die ik krijg als leek in de materie. Als die indruk fout is, dan zijn veel van de hierna volgende opmerkingen waardeloos.

Capitulatievoorwaarden
Ook al is Rusland aan het winnen, Oekraïne is nog lang niet verslagen. Er kunnen aan Oekraïne dus geen voorwaarden worden opgelegd die gebruikelijk zijn bij een capitulatie. Uiteraard kunnen ook aan Rusland dergelijke voorwaarden niet worden opgelegd.

Steun
Oekraïne kan militair niet standhouden zonder steun van de Verenigde Staten en Europa. Om militair te winnen zou die steun véél groter moeten zijn dan die waartoe Europa in staat is en en die waartoe de Verenigde Staten bereid zijn.

Arm omwringen
Trump wil zo snel mogelijk vrede in Oekraïne. Zakendoen gaat voor, en de Nobelprijs voor de Vrede wenkt. Zijn – realistische – manier om de vrede te bereiken is om druk te zetten op de strijdende partijen. Tegenover Rusland heeft hij slechts indirecte drukkingsmiddelen, namelijk economische sancties. Tegenover Oekraïne heeft hij een direct drukkingsmiddel: het stopzetten van militaire hulp. Alleen al het wegvallen van de Amerikaanse inlichtingen zou het Oekraïense leger in een onmogelijke situatie brengen. 

Zwartepieten
We kunnen ons naar aanleiding van Trumps plan aan een spelletje zwartepieten verwachten. Wie krijgt er de schuld van dat het plan niet wordt aanvaard? Als Poetin doet alsof hij alle voorwaarden aanvaardt, moet Zelenksi het plan  verwerpen – of toch niet. Als Zelenski doet alsof hij alle voorwaarden aanvaardt, kan Poetin twee kanten uit. Hij kan ook doen alsof hij het plan aanvaardt, zijn handtekening plaatsen, en daarna zijn zin doen. Of hij kan het plan verwerpen. Dan is Trump boos, wordt er enkele maanden verder gevochten, en komt Trump daarna misschien met een plan dat nog beter tegemoet komt aan de Russische eisen.

Wat zal Poetin doen?
Het is niet zeker dat Poetin alle voorwaarden van het plan zal willen aanvaarden. Waarom zou hij bijvoorbeeld een mogelijk lidmaatschap van de EU aanvaarden? Waarom zou hij de veiligheidsgaranties van de VS voor Oekraïne aanvaarden? Waarom zou hij aanvaarden dat de bevroren Russische tegoeden naar de Oekraïense wederopbouw gaan? Waarom zou hij een Oekraïense troepenmacht van nog altijd 600.000 soldaten aanvaarden, zonder beperking op de aanschaf van Westerse wapens? Waarom zou hij niet een hele reeks bijkomende eisen stellen?

Eer en oneer
Het vredesplan laat Ruslands eer ongeschonden, maar is oneervol voor de Verenigde Staten en vernederend voor Oekraïne. In essentie is ‘eer’ een middel om vijanden af te schrikken. Met iemand die bereid is ten allen prijze zijn eer te verdedigen – zonder acht te slaan op eigen verliezen en zonder het eigenbelang af te wegen – met zo iemand valt niet te spotten. Poetin heeft bewezen dat met hem niet te spotten valt. Trump lijkt te bewijzen dat hij bereid is om eer en afschrikkingsmacht op te offeren voor zakendoen. De Oekraïeners hebben ook bewezen dat er met hen niet te spotten valt, maar door een oneervol akkoord te aanvaarden geven ze toe dat hun macht tot afschrikken grotendeels uitgeput is.

Europese leiders.
Men kan niet zeggen dat Europa helemaal niets gedaan heeft voor Oekraïne. Er waren niet alléén ronkende verklaringen, maar ook economische sancties die een stuk Europese welvaart hebben gekost. Er is voor vele miljarden militaire en andere steun geleverd. Maar die militaire steun heeft een bovengrens. De Europese inlichtingendiensten kunnen bijvoorbeeld niet tippen aan de Amerikaanse, en dat zal op korte termijn niet veranderen.

Europese bevolking
De bevolking wil Oekraïne steunen, maar met mate. Hoeveel indexsprongen zouden de vakbonden voor Oekraïne over hebben? Hoeveel BTW-verhogingen zou de middenstand slikken? Hoeveel pensioen zouden de leraren extra willen inleveren? Hoeveel meerwaardebelasting zouden investeerders zich laten welgevallen? En dan zwijgen we nog over de bereidheid om militair tussen te komen, door bijvoorbeeld Russische schepen te blokkeren die fossiele brandstoffen uitvoeren. Kan iemand zich voorstellen dat een zogenaamde ‘oorlogstoker’ als Theo Francken zoiets zou voorstellen?

Twee argumenten
Oekraïens militair analist Oleksi Kopytko (DS 24/11) schrijft terecht dat de Europese steun aan Oekraïne ‘niet in verhouding staat tot de Oekraïense verliezen of de gunstige impact die de Oekraïense inspanningen hebben op de Europese veiligheid.’ Daarmee geeft hij twee argumenten aan waarom Europa zou moeten overgaan tot een ‘actieve militaire ondersteuning’ van Oekraïne. Het eerste argument is moreel, het tweede argument is geopolitiek. Ik denk dat ze allebei correct zijn. Als de lezer het daar niet mee eens is: geen probleem. Die ‘actieve militaire ondersteuning’ zál er niet komen. We moeten daar geen academische discussie over voeren.

Geen nieuwe agressie
Volgens het Trump-plan moet Rusland bij wet vastleggen dat het geen nieuwe agressie tegen Oekraïne zal plegen. Dat houdt in de praktijk alleen in dat Poetin, bij vernieuwde agressie, op televisie komt verklaren dat er geen ‘agressie’ aan de gang is, maar, ik zeg maar iets, ‘een speciale militaire operatie.’

Territoriale toegevingen
Gelijk welk vredesplan zal territoriale toegevingen van Oekraïne inhouden. Of die toegevingen zo ingrijpend moeten zijn als in de voorstellen van Trump is een andere vraag. Als Europeaan is dat niet mijn grootste zorg. Ik bekijk het conflict als liberaal-democraat. Ik heb liever een zo groot mogelijk liberaal-democratisch West-Oekraïne, maar of die laatste 6.600 vierkante kilometer Donbas nu in Russische handen vallen of niet, is voor mij geen halszaak. Voor de Oekraïeners ligt dat anders. Zij vechten voor die vierkante kilometers als nationalisten. Tienduizenden zijn gesneuveld voor de natie, niet voor de liberale democratie.

Soevereiniteit (1)
Punt 1 van de Trumps plan houdt in dat ‘de soevereiniteit van Oekraïne door Rusland wordt erkend.’ Dat is een inhoudsloze frase. Als Poetin er ooit in slaagt om Oekraïne om te vormen tot een vazalstaat, zal het land nog altijd op papier ‘soeverein’ zijn. 

Soevereiniteit (2)
Veel bepalingen van Trumps vredesplan zijn een schending van de Oekraïense soevereiniteit. Alleen Oekraïne zelf zou mogen beslissen over raketten op zijn grondgebied, lidmaatschap van de Nato, aantal soldaten, tijdstip van verkiezingen, erkende talen en kerken. Al deze bepalingen zijn bovendien unilateraal. Rusland moet zijn soldatenaantallen niet vastleggen, enzovoort. Bovendien zijn de bepalingen zijn niet alleen vernederend, ze kunnen door de Russen ook als voorwendsel gebruikt worden voor een nieuwe oorlog. Poetin kan altijd beweren dat aan een of andere voorwaarde niet is voldaan waardoor hij opnieuw mag aanvallen. Aan zo’n toekomstige casus belli zou ik echter niet te zwaar tillen. Poetin heeft in het verleden bewezen zulke subtiliteiten niet echt nodig te hebben. Desnoods beweert beweert hij opnieuw dat de Oekraïense regering uit nazi’s bestaat. 
Voor de eis om de lange-afstandstraketten te verwijderen kan ik overigens enig begrip op brengen. 

Symbolische eisen
Sommige Russische eisen zoals bijvoorbeeld de erkenning van de Russische taal en kerk en opgelegde verkiezingen vanuit Oekraiëns en principieel perspectief een vernedering, toch zouden dat de grootste breekpunten niet mogen zijn. De Eerste Wereldoorlog is begonnen om een principiële en symbolische kwestie. Na de moordaanslag op Ferdinand wilde de Servische regering zelf soeverein de Servische aanslagplegers berechten. Ze wilde niet toegeven aan de eis dat Oostenrijkse ambtenaren op Servisch grondgebied zouden deelnemen aan het onderzoek en de berechting van de aanslagplegers. Dat was een onredelijke en vernederende eis van de kant van Oostenrijk, maar in het licht van de Grote Oorlog die erop gevolgd is, was het ook een onredelijke reactie van de Serviërs om het ultimatum te weigeren. 

Hoeveel divisies 
Ik zou als Oekraïense onderhandelaar het minst geneigd zijn om toe te geven op de militaire eisen. Een sterk Oekraïens leger is de beste voorwaarde voor een blijvende vrede. Stalin had gelijk. De centrale vraag is: hoeveel divisies heeft Oekraïne? Het positieve punt van Trumps voorstel is dat het Oekraïense leger slechts beperkt moet inleveren: een inkrimping van het leger van 1.000.000 naar 600.000 soldaten. In 2022 eiste Rusland nog de inkrimping tot 85.000 soldaten.

Russische toekomstplannen
De Russische eisen om het Oekraïense leger ongeveer te halveren en de lange afstandsraketten te verwijderen kunnen op twee manieren verklaard worden. Ten eerste als een garantie dat Oekraïne in de toekomst geen pogingen doet om wraak te nemen en de Donbas en de Krim te heroveren. Ten tweede om Oekraïne in de toekomst makkelijker te intimideren, te manipuleren en opnieuw aan te vallen. Als het Rusland om een rationele garantie te doen was dat er geen Oekraiense militaire acties kwamen, had het moeten aanvaarden dat Oekraïne lid werd van de Nato. De Nato zou er dan op toegezien hebben dat Oekraïne zich onthield van acties die een algemene Europese oorlog zouden veroorzaken. Ergo, het is Rusland niet om een rationele garantie te doen.

Russische tegoeden
Je leest steeds maar weer dat Poetin in het kader van een vredesakkoord niet al te lastig zal doen over de Russische tegoeden. Voor hem lijkt dat pasmunt te zijn. Zijn doelstellingen zijn niet economisch, maar chauvinistisch.

Amerikaanse garantie
De garantie van de Amerikanen dat ze Oekraïne zouden bijstaan bij een vernieuwde Russische agressie is veel beter dan niets, maar het blijft een belofte. Als de VS hun bondgenoot vandaag in de steek laten door hem verdere steun te ontzeggen, waarom zouden ze dan de veel riskantere verplichting honoreren om bij een vernieuwde aanval de Oekraïense onafhankelijkheid militair te verdedigen? Ook dat de VS economische belangen hebben in de Oekraïne houdt een zekere garantie in, maar dat is een garantie die Rusland eventueel kan afkopen met de belofte om niet aan de Amerikaanse belangen te raken.

Chaos
Wat gebeurt er als Oekraïne een onrechtvaardig vredesplan aanvaardt? Het is niet onmogelijk dat extreme nationalisten het plan verwerpen en het land in een chaos storten. Wat gebeurt er als Oekraïne een onrechtvaardig vredesplan niet aanvaardt? Dan riskeert Oekraïne uitgeput te raken totdat een meerderheid bereid is om te capituleren. En dan kan de extreme minderheid evengoed het land in een chaos storten. 

Zie ook de interessante analyse hier:  https://institutdelors.eu/en/publications/why-putin-does-not-want-peace-in-ukraine/