Ian Buruma vindt dat de ‘verwaande linkse elite best wat minder moralistisch mag zijn.’ (DS 7/6) Hij heeft gelijk. Ze mag ook wat minder elitair, verwaand en links zijn. Maar dat een groep mensen zich als een elite beschouwt, daar is niet veel aan te doen. Buruma vertelt een anekdote van Simon Leys. Die was aan het werken in een café waar populaire muziek uit een radio kwam. Op zeker moment werd echter een klarinetsonate van Mozart gedraaid. Er was toen een man die boos opstond en de knop omdraaide naar een andere zender met populaire muziek. De conclusie van Leys: ‘In alle vormen van menselijk streven geldt een bezield talent als een onverdraaglijke belediging voor middelmatigheid.’
Het gedrag van de Mozart-hater kan op veel manieren worden verklaard. Hij hoorde echt niet graag Mozart, ongeveer zoals ik. Of: hij hoorde dat er iets was dat hem ontging, en was boos op zichzelf. Of: hij hoorde die muziek en dacht bij zichzelf: dat is de muziek die rijke stinkerds graag horen; weg ermee. De drie verklaringen sluiten elkaar niet uit.
Dat is allemaal onvermijdelijk. Mensen die houden van Mozart, of van W.G. Sebald, of van Stanley Kubrick voelen zich enigszins verheven boven anderen die het licht niet gezien hebben. Dat gevoel kan aanleiding geven tot democratische bekeringsdrift of tot esthetische verwaandheid. Het beste is om beide impulsen onder controle te houden, en je Mozart- of Sebald- of Kubrick-liefhebberij te beschouwen als een raar trekje waar je geen verdienste aan hebt. Jij bent nu eenmaal zo, je mag van geluk spreken, je hebt er weinig verdienste aan. Mensen die niet in staat zijn om het schone in Mozart te ontdekken hebben wellicht iets anders waar ze ook veel plezier aan beleven. Misschien zijn ze zelfs in staat om Mozart op de piano te spelen terwijl het hen niet gegeven is van die muziek te genieten.
Er zijn nóg twee gevaren. Het eerste is dat bepaalde muzikale en literaire voorkeuren uiterlijke kentekenen worden van een maatschappelijke elite. Het onderwijs heeft daar in het verleden een grote rol in gespeeld, en terecht. Het is de moeite om te proberen de muzikale smaak van leerlingen te ontwikkelen, en dan kun je niet om Mozart heen. Het resultaat is: heel wat Mozart-liefhebbers en heel wat Mozart-snobs. Je trof ze aan in de salons die zo aardig beschreven worden door Proust.
Maar de tijden zijn veranderd. Onder de Klara-luisteraars heb je mensen van alle rangen en standen – die heb je eigenlijk altijd gehad – maar vooral: de hogere rangen en standen – vandaag dus de hoogopgeleiden – zijn al lang niet meer ex officio Klara-luisteraars. Er bestaat misschien nog wel een ‘hoge’ en een ‘lage’ cultuur, maar ze hangt niet meer vast aan homogene groepen van mensen.
En dan komt het tweede gevaar. Dat de hoogopgeleide elite zich gaat onderscheiden, niet door culturele verfijning of door ethisch gedrag, maar door ethische en politieke standpunten. Tom Naegels heeft er onlangs op gewezen* en Buruma doet het nu opnieuw. Wat bij Naegels echter beschrijving was, wordt bij Buruma aanklacht:
Gevoeligheid voor goede muziek of gecultiveerde belezenheid volstaan niet om bij die elites te horen. Je moet je ook conformeren aan bepaalde opvattingen over zaken als ras, gender en seksualiteit. Een progressief wereldbeeld is niet alleen een teken van intellectueel overwicht, maar ook van morele superioriteit … Het is dus niet zo verwonderlijk dat gelovige, conservatieve mensen, onder wie veel Trump-stemmers , zich ergeren aan de verwaandheid van een hoogopgeleide elite.
Buruma trekt daar ook een conclusie uit.
Het zou, al is het alleen uit zelfbehoud, de universiteiten betamen om het moralisme inherent aan zoveel sociale bevlogenheid in te perken. Dan kunnen professoren zich weer geheel concentreren op het vergaren en overbrengen van kennis, hun eigenlijke en nu meer dan ooit onmisbare taak.
Er zal geloof ik vooral een en ander moeten gebeuren in de sociale en geesteswetenschappen. Een meer waardenvrije benadering van de materie. Een pluralistischer aanwervingsbeleid**. Geen tolerantie voor intolerantie. En wellicht ook het schrappen van hele faculteiten.
* Zie daarover mijn stukje hier.
** Zie daarover mijn longread hier.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten