De 5 procent-norm en de geopolitiek

3,5 procent
      Ik gebruik in onderstaande fragmenten de uitdrukking 5 procent-norm, maar iedereen weet ondertussen dat het eigenlijk om 3,5 procent gaat en dat die slechts geleidelijk moet worden gehaald. Iedere politicus kan dus roepen als een actievoerder op een protestmars: ‘Weg met de 5 procent, nu!’. En tegelijkertijd denkt hij: ‘Akkoord met de 3,5 procent, later.’ 

Conner Rousseau
     Ter illustratie. Ik lees een groot interview met Conner Rousseau. De kop luidt: ‘De Navo-norm van 5 procent is belachelijk.’ Als je die uitspraak bovenaan de pagina zet, lok je lezers en doe je Rousseau een plezier. Uit het interview zelf blijkt dat Rousseau zich bij de Navo-norm neerlegt. ‘Ik zeg alleen: die 5 procent komt er deze legislatuur niet.’ Eigenlijk had dát de kop moeten zijn.
     (DS 14/6)

Paul Goossens
      Comments are free, luidt het adagium. Ik zal Paul Goossens dan ook niet voorschrijven wat hij in zijn opiniecolumns moet schrijven. Maar soms is het grappig. In De Standaard van 20 juni staat op pagina 2-3 een groot stuk over de komende Navo-top. Kop: ‘Navo komt België tegemoet.’ Eerste zin: ‘België haalt een belangrijke slag thuis in de strijd over de verhoogde defensie-uitgaven.’ En wat schrijft Paul Goossens op de laatste pagina over dezelfde Navo-top in dezelfde krant? ‘Voor premier Bart De Wever wordt het een zielige en vernederende passage.’

Karel Verhoeven
      De Standaard van 18 juni liet een vijftal economen aan het woord over de 5 procent-norm voor Defensie. De meesten waren niet erg enthousiast om meerdere procenten van hun geliefde Bruto Binnenlands Product af te staan aan de militairen. Het was een uitstekend stuk, met botsende meningen, onweerlegbare feiten en logische redenaties.
     Helemaal het tegenovergestelde vonden we in het commentaar van hoofdredacteur van Karel Verhoeven. Zijn redenering was noch logisch, noch feitelijk. Ze kwam hierop neer: door de 5 procent-norm te aanvaarden tekent ‘geeft De Wever een resterend deel Belgische (en dus Vlaamse) identiteit op.’ En verder: ‘Niet één deftig woord publiek debat hebben we erover gevoerd.’
     Het is een wrang voorbeeld van twee maten, twee gewichten. Inzake corona, klimaat en immigratie pleiten links-liberalen als Verhoeven voor een Europese aanpak en beroepen ze zich op de wetenschappelijke consensus. En met de 5 procent-norm moeten plots de nationale soevereiniteit en het brede maatschappelijke debat in ere worden hersteld.
     We hebben hier te maken met een moeilijk probleem. Als je opinieert en polemiseert kun je kiezen voor ofwel duidelijkheid, ofwel nuance. Maar dat geldt zowel voor de ingenomen standpunten als voor de gebruikte argumenten. Ik neem aan dat het Defensie-standpunt van Verhoeven, als het erop aan komt, voldoende genuanceerd is. Hij lijkt mij niet van het type dat roept België-uit-de-Navo-de-Navo-uit-België. Maar Verhoevens gebrek aan nuance laat zich voelen in de argumentatie.
     De kwestie is deze: de gebruikte argumenten zijn niet eenduidig. Nationale soevereiniteit en internationale consensus hebben allebei hun voor- en nadelen. En dat geldt ook voor het tegensprekelijke debat vergeleken met de binnenkamerse consensus. Neem de migratie-kwestie. Voer je over migratie een breed maatschappelijk debat in verkiezingstijd, dan riskeer je polarisering, haalt populistisch rechts daar voordeel uit en wordt de xenofobie aangewakkerd. Je kunt dat betreuren of toejuichen, maar het is een feit.
      Populistisch rechts laat zich aan die ambiguïteit weinig gelegen liggen. Die mensen eisen altijd de nationale soevereiniteit en het brede debat, uit principe of als drukkingsmiddel om hun zin te krijgen. Centrumrechts probeert een middenkoers te varen: een beperkt debat op uitgekozen tijdstippen en op een gematigde toon, om zo de binnenkamerse en internationale consensus te verschuiven in de gewenste richting.
      Commentatoren als Verhoeven doen het nog anders: de ene keer het ene argument bovenhalen tegen Orban en de andere keer het tegenovergestelde tegen De Wever. Dat mag natuurlijk. En als je slim bent, doe je dat als Verhoeven, door er nog snel allerlei zaken bij te betrekken die niet erg ter zake doen: het begrotingstekort, de Belgische diplomatie, en onze zwakke kandidatuur voor de Europese commissie.

Reynebeau
      Marc Reynebeau beseft dat het argument van ‘nationale soevereiniteit’ in de Defensie-discussie vloekt met wat hij op andere momenten heeft geschreven. ‘Er valt veel te zeggen voor Europese samenwerking en het opnemen van verantwoordelijkheid voor de collectieve veiligheid in een geopolitiek onstabiele tijd.’ Hij wijkt dus begrijpelijkerwijs uit naar het andere argument: dat van het brede maatschappelijke debat:

De Nederlandse regering deed nog een min of meer geslaagde poging om voor de budgetverhoging een draagvlak te creeëren, met een aanzienlijke politieke en publieke consensus als gevolg.

     Ik moet mij mijzelf dwingen om het te schrijven, maar Reynebeau kan hier best gelijk hebben. Alleen wijs ik op het nadeel van zo’n ‘pogingen om een draagvlak te creëren.’ Sommigen – Paul Goossens zeker, Reynebeau misschien – zullen de regering dan verwijten dat ze een ‘oorlogspyschose’ creëert. Meer zelfs, dat verwijt zal deels terecht zijn. Je kunt niet over Defensie spreken zonder het oorlogsgevaar te vermelden, en wie angstig is aangelegd, hoort dan al meteen de bommen vallen op de Antwerpse haven en op het Navo-hoofdkwartier in Evere. We moeten die angsthazen geruststellen. Een beetje oorlogspsychose is beter dan pacifistisch wensdenken, maar in de huidige omstandigheden moeten we vooral niet overdrijven. Dat kan later nog altijd.
     (DS 18/6)

Hendrik Vos
       Hoewel hij en passant ook andere argumenten gebruikt, hamert Hendrik Vos er vooral op dat de 5 %-norm een eis is van bullebak Trump. Het is een soort omgekeerd beroep op autoriteit: als Trump het zegt, zal het wel onzin zijn. De fijnzinnigheid van Vos als polemist blijkt onder andere uit deze alinea:

Onze eigen Theo Francken (N-VA) zal het wellicht als een teleurstelling ervaren als hij voor het einde van zijn mandaat als minister van Defensie niet minstens één land is kunnen binnenvallen, het liefst eentje met veel moslims.

     Als professor Vos zoiets als een goede vondst beschouwt, is dat zijn goed recht. Maar dan kan hij die beter sparen om ze op Facebook of op x.com te gebruiken.
     (DS 17/6)

Het regenwoud
     Dagelijks krijg ik een bericht van Knack in mijn mailbox, met de belangrijkste koppen uit de publicatie. Ik zou de mooiste moeten noteren zodat ik er een mooi lijstje van kan aanleggen. Onlangs was het deze: ‘Laat het regenwoud niet opdraaien voor onze defensie.’

Poetin, Biden en ChatGPT
     Wat de krant vandaag wél nog kan brengen, en ChatGPT voorlopig niet, dat zijn diepgravende interviews met experts. Een mooi voorbeeld is het interview met de Amerikaanse defensiespecialist Max Bergmann. Die zegt onder andere:

 Als je teruggaat naar 2021 en de lange brief leest die Poetin toen naar Biden gestuurd heeft, zie je dat hij de hele veiligheidsstructuur aan de Europese grenzen anders wil. Hij wil de Navo weg uit Oost-Europa en zeker uit de Baltische staten.

      Dat is een controversiële stelling. Andere experts – ik ken er een – denken dat de Russische ambities zich beperken tot de Donbass in Oekraïne. Ik heb dus aan ChatGPT gevraagd waar ik die brief van Poetin aan Biden kan vinden. De chatbot kon mij daarop geen antwoord geven. Ik vind dat de journalisten van De Standaard aan Bergmann hadden moeten vragen wáár ze die brief konden vinden.
       (DS 14/6)

De intenties van Poetin
     ‘Poetin: heeft geen enkele intentie om een Navo-land aan te vallen,’ lees ik soms. Dat is mogelijk, maar zeker weten we het niet. Iemand die ik ken en die oneindig veel meer weet over Rusland en Oekraïne dan ik dacht tot op de dag voor de inval dat Poetin geen enkele intentie had om Oekraïne binnen te vallen.
     Er bestaat een bekende uitspraak van Poetin die hij deed in 2010 - en die wel met ChatGPT terug te vinden is: ‘Wie het verval van de Sovjet-Unie niet betreurt, heeft geen hart; wie die in zijn oorspronkelijke vorm wil herstellen, heeft geen verstand.’ 
     Je kunt in Poetins woorden lezen wat je wil: een verzuchting, een raadgeving, een waarschuwing, een kritiek op het communisme, een misleidende boodschap aan het Westen, enzovoort. Voor mijzelf parafraseer ik het als volgt: ‘In ons hart houden we de droom van het Sovjet-imperium levend, met ons verstand berekenen we hoever we kunnen gaan.’

Stellingen over de geopolitiek
     (1) Veel libertariërs zien in geopolitiek niets meer dan een voorwendsel om de staatsmacht te versterken en om het militair-industrieel complex uit te breiden ten koste van de vrije handel en de welvaart. Ze hebben gelijk, maar aan de andere kant: geopolitieke dreigingen (kunnen) bestaan en ze (kunnen) leiden tot veroveringsoorlogen die bestaande vrijheid vernietigen - vrijheid niet alleen in de nationale maar ook in de liberale betekenis.
(2) De wereldwijde vrijhandel houdt de mogelijkheid in om de logica van elkaar wantrouwende staten en blokken te overstijgen. Niemand bedreigt handelsroutes, iedereen kóópt grondstoffen, niemand claimt monopolies, niemand blokkeert handelsroutes, niemand verplicht anderen landen tot exclusieve contracten, niemand boycot niemand. De situatie is min of meer gerealiseerd binnen Europa en leek op wereldschaal mogelijk te worden tussen 1990-2020.      (3) Maar wat velen, waaronder ikzelf, niet begrepen was dat het globalisme van 1990-2020 een andere waarheid verborg. Het globalisme was een schijnbeeld. De Europese landen waren weliswaar al langer post-imperialistisch en de Amerikanen mild-imperialistisch*. Zo kon je de indruk krijgen dat de tijd van militair-imperialistische blokken voorbij was. Maar Rusland en China speelden nog altijd het oude spel (net zoals de rest van de wereld). China hield zich alleen kalm omdat het zich aan het voorbereiden was, en Rusland omdat het in verwarring verkeerde en onzeker was. 
     (4) Ondertussen is de blokken-logica terug. Europa kan niet in zijn eentje beslissen om het spel niet mee te spelen**. Het kan alles doen om conflicten te ontmijnen en te diplomatiseren, maar het moet, zoals tijdens de Koude Oorlog militair sterk genoeg zijn om af te schrikken. Tijdens de Koude Oorlog was 3,5 procent van het BBP plus de Amerikaanse steun voldoende voor dat doel. Nu zal 3,5 procent  zónder Amerikaanse steun wellicht volstaan, gezien de kleinere economische capaciteit van Rusland. Afhankelijk van de afloop van de oorlog in Oekraïne kunnen de toekomstige militaire noden hoger of lager liggen dan die 3,5 procent. 

* Met mild-imperialistisch verwijs ik meer naar de doelstellingen dan naar de gebruikte middelen. In Irak bijvoorbeeld hebben de VS oorlog gevoerd en het land bezet. Maar ze hebben allesbehalve een monopolie op de olievoorraden verworven.
** Zie ook mijn commentaar hier op Yuval Harari