Een van de Napoleons

Napoleon en één van de Napoleons

     Vertalen kan erg moeilijk zijn. Je vertaalt iets uit het Frans of het Engels of uit een andere taal en plots staat daar een gekke zin, of een gek woord. Moet je dat dan ook gek vertalen? Karel van het Reve geeft het voorbeeld van een Elsschotzin: ‘Ik word verneukt vanuit Gent’.  Dat klinkt wat gek, maar in het Nederlands kán het. Maar wat moet een Engelse vertaler daarmee doen? I’m being buggered about from Ghent? Out of Ghent? Coming from the direction of Ghent? Elsschotvertaler Brotherton maakte ervan ‘‘I’m being buggered about by a fellow in Ghent.’ Een eerbare keuze natuurlijk, maar het gekke geurtje dat om de oorspronkelijke zin hing, is helaas vervlogen.

     Ander voorbeeld. In hun Dagboek spreken de gebroeders De Goncourt vaak over hun goede vriendin, de kunstzinnige prinses Mathilde. Dat was een nicht van Napoleon. Ze hadden nooit gedacht, schrijven ze bij het begin van hun kennismaking, dat ze ooit zouden dineren ‘avec une Napoléon’. Hoe vertaal je dat nu weer? Het eenvoudigste zou zijn om de broers te laten dineren met ‘een Bonaparte’, want dat geeft de stand van zaken correct weer. Mathilde wás een Bonaparte. Maar die verrekte Goncourts gebruiken de vóórnaam van de keizer, en dan nog met een vrouwelijk lidwoord. In het Nederlands hebben we zo geen lidwoord.

     Als het nog een neef van de keizer was geweest, die bijvoorbeeld Hypolite heette, dan kon je nog schrijven dat de Goncourts met ‘een Napoleon’ gedineerd hebben. Maar van een vrouw zeggen dat ze ‘een Napoleon’ is, dat wordt delicaat.  Je denkt dan onwillekeurig aan een dragonder van een vrouw, en dat was Mathilde niet, al was ze fors gebouwd. Een Napoleonse? Dat gaat ook niet. De verleiding is ondertussen groot geworden om te schrijven dat de Goncourts gedineerd hebben met ‘een vrouwelijke telg van het roemrijke Corsicaanse geslacht waar ook Napoleon toe behoorde’.  Leo Van Maris, die een stukje van het Dagboek vertaalde voor Privé-domein, deed iets in die richting. Hij maakte ervan: ‘een lid van de familie van Napoleon’.







     Zou ‘een van de Napoleons’ een betere vertaling zijn? vraag ik mij af.  Is de gekheid hier ongeveer van hetzelfde gehalte als die in de Franse zin? Om dat te weten moet je verdomd goed Frans kennen. En Nederlands. Zelf zou ik trouwens onmiddellijk vragen: een van de Napoleons - welke dan? De Eerste, de Tweede of de Derde?

Dragonders in de àndere betekenis