Corona: genoeg gezeurd?

 

** Mijn laatste negen stukjes, zie ik, gaan over corona. Mijn vrouw zegt dat dat normaal is. It’s the talk of the town. ’t Is wel een kenmerk van mij om op dat gezeur in het dorp te reageren. Ik wind mij makkelijker op, om het met de woorden van Epictetus te zeggen, over de toon pragmatoon dogmata dan over de pragmata, over het gezeur over de dingen dan over de dingen zelf. En dan begin ik op mijn beurt te zeuren.

** Enkele maanden geleden had ik gehoopt nooit meer coronastukjes te schrijven. Dat was optimistisch. Maar in optimisme moet ik mijn meerdere erkennen in Pierre Van Damme. In januari zei hij dat mensen waarschijnlijk pas om de drie jaar zouden moeten worden ingeënt. In februari beweerde hij dat je na inenting niet meer besmettelijk kunt zijn. Nu voorspelt hij dat de booster misschien wel levenslange bescherming biedt. Waarom maakt iemand die zoveel meer weet van epidemieën en pandemieën dan u en ik zulke grove inschattingsfouten?

** Ik zie daarvoor drie redenen. Eén: het gaat nog altijd om nieuwe kennis waar ook voor wetenschappers nog veel onzeker is. Twee: mensen als Van Damme communiceren strategisch. Ze kiezen hun uitspraken minder om voor te lichten dan wel om te overtuigen. Drie: doordat ze bij het beleid betrokken zijn, oordelen ze niet meer als neutrale wetenschapper, maar als een betrokken partij die gedreven wordt door hoop en vrees. Een economist die op de beurs speculeert verliest ook meestal zijn objectieve kijk op het economische gebeuren.

** Provaxers die, in tegenstelling tot Van Damme, geen speciale virologische kennis hebben, worden ook vaak gedreven door wishful thinking. Ze hopen dat vaccinatie werkt en zoeken daarom overal feiten en cijfers op die die werking aantonen. Maar ook antivaxers kunnen via een omweg worden gedreven door wishful thinking. Dat gaat dan zo. Zij zijn bijvoorbeeld tegen vaccinatieverplichting, en zoeken dan allerlei feiten en cijfers op die aantonen dat vaccinatie niet werkt, of onvoldoende werkt, of minder goed werkt dan natuurlijke immuniteit. Het lijkt wel of ze hopen dat vaccinatie niet werkt, zodat de reden tot verplichting wegvalt. 

** Bij de tegenstanders van de strenge coronamaatregelen en verplichte vaccinatie heb je vaak twee motieven die samenkomen: de angst voor een steeds toenemende staatsdwang en de angst voor een overgemedicaliseerde toekomst waarin we meer bezig zijn met het vermijden van dood en ziekte dan met het leiden van een goed en plezierig leven. Ik heb maar één van die angsten. Een leven waarin we door de overheid bespioneerd, gecommandeerd, beloond en gestraft worden, lijkt mij maar niets. Maar tegen een toekomst waarbij we ’s morgens bij het tandenpoetsen ook even door een handzaam apparaatje gescreend worden op kankercelletjes heb ik geen bezwaar. Natuurlijk, in het licht van de huidige technologie bestaan wél terechte bezwaren tegen medische overconsumptie, zowel economische als morele. 

** Waarom komen intelligente mensen soms in het antivax-kamp terecht? Eigendunk en confirmation bias, zoals Jeroen de Preter schreef in Knack? Maar die eigenschappen vind je evengoed bij pro-vaxers. Eén mogelijke verklaring is deze: de informatie over corona in de massamedia is simplistisch, kinderlijk (‘het virus heeft dat graag’), repetitief, eenzijdig en soms listig. Wetenschappers – ze hebben nog net geen witte jas aan – komen op de televisie vertellen wàt we moeten doen, en amper wààrom we iets moeten doen. Op elementaire, maar moeilijke, vragen komt geen antwoord. Voor die communicatiestijl kunnen goede redenen bestaan, maar ze kunnen erg op de zenuwen werken van intelligente mensen.

** Een nadeel van informatie die voortdurend herhaald wordt, is dat ze in de lucht blijft hangen ook als ze gedateerd is. Velen bleven heel lang geloven in een groepsimmuniteit die tot stand zou komen bij 70 % vaccinatie. Dat cijfer was al achterhaald toen de vaccinaties begonnen. Hoe lang is het cijfer niet blijven hangen van de 50 % niet gevaccineerde gehospitaliseerden? Als Lachaert op de televisie zegt dat het doorgeven van besmetting zes tot zeven keer kleiner wordt door vaccinatie, herhaalt hij iets wat hij ooit lang geleden gehoord heeft, toen het ook fout was, maar toen nog niet wetenschappelijk vast stond dat het fout was. Als communicatiestrategie kun je die verouderde informatie zelfs met opzet in de lucht laten hangen door niets recht te zetten.

** En men zet zelden iets recht. Men verandert impliciet van boodschap: ‘mondkapjes helpen niet’ wordt ‘mondkapjes zijn van het grootste belang’, ‘vaccins maken restricties overbodig’ wordt ‘vaccins maken restricties niet overbodig’; ‘de besmettingscijfers zijn voortaan irrelevant’ wordt ‘we moeten de besmettingscijfers goed blijven volgen’. Wie daar aanleg voor heeft, wordt dan wantrouwig. 

** De verkeerde indruk bestaat dat de zomer en herfst-versoepelingen het werk waren van de politici die zich blind staarden op de hoge vaccinatiegraad, tegen de zin van een eendrachtig blok van virologen die de andere kant uit wou. Wat Marc Van Ranst in het Het Nieuwsblad van 19 september zei naar aanleiding van het WK Wielrennen is men vergeten. ‘[Dit] kan tot extra besmettingen leiden. Maar op een bepaald moment moeten we de draad van het normale leven toch weer durven opnemen. We kunnen van de bevolking niet blijven eisen dat ze een mondmasker dragen. Het is nu tijd om ons weer wat te amuseren.’

Milde vaccinatiedwang

     Ik ben een verklaard tegenstander van verplichte vaccinatie (zie hier). Maar als het over milde dwangmiddelen gaat, ben ik van mijn kant ook bereid om mild te zijn, zonder daarom ‘mee te stappen in het verhaal’. Het voordeel van de milde dwangmiddelen is dat ze het zelfbeschikkingsrecht op het eigen lichaam enigszins respecteren. Ze kunnen in vier soorten  worden onderverdeeld.

     De eerste soort is die welke nu al wordt toegepast met de coronapasjes. Marc Van Ranst heeft altijd onomwonden verklaard dat het doel van die pasjes was om mensen tot vaccinatie aan te zetten*. Je krijgt een beloning voor gewenst gedrag, in casu vaccinatie of, anders bekeken, een straf voor ongewenst gedrag, in casu vaccinatieweigering. In het ene geval mag je op reis of op café, in het andere geval mag het niet. Het voordeel is dat het systeem gewerkt heeft. Vraag zo’n jonge feestvierder waarom hij zich heeft laten vaccineren, en hij antwoordt: ‘om mijn vrijheid terug te hebben.’ Daartegenover staat het gevaar dat zo’n stelsel van straf en beloning wordt uitgebreid tot andere vormen van gewenst en ongewenst sociaal gedrag, met de bijhorende controle die erbij hoort. Wie wil weten wat dat inhoudt kan op googelen met de zoektermen ‘social credit’ en ‘China’. Maar is het gevaar voor een hellend vlak in die materie dan zo reëel? Als je de vraag zou stellen aan Jim Hacker van Yes Minister, zou hij antwoorden: ‘This is not the way we do things in this country.’ Maar zou jij Jim Hacker vertrouwen?
     De tweede soort ‘zachte dwang’ is die van een virusheffing, zoals dat werd bepleit door de economen Geert Bijnens en Herman Van Trappen in De Tijd. Zij stellen voor om de schade te berekenen die niet-gevaccineerden aanbrengen door zelf in het ziekenhuis te komen, door anderen (iets makkelijker) te besmetten, door de kans op lockdown te verhogen, door de overheid met crisismanagement op te zadelen, en door enkele nog moeilijker te berekenen kwesties in rekening te brengen zoals de politieke stilstand, het ongemak van mondmaskers en van alléén winkelen**, enzovoort. ‘Voor de goede orde,’ schrijven Geert en Herman, ‘het hoeft niet tot op de euro nauwkeurig te zijn.’ Nee, natuurlijk niet. De auteurs weten best hoe moeilijk het is om zulke economische berekeningen ‘op de euro nauwkeurig’ te maken. Maar als je die onnauwkeurigheid vermenigvuldigt met de onzekerheden van de biostatistiek, waar we ondertussen alles van weten, dan is het zeer de vraag of het product van die onzekerheden ook maar de juiste ordegrootte van de schade benadert.
    Een derde soort zachte dwang - geen échte dwang misschien - vertrekt van de verzekeringslogica. In zo’n regeling worden  ongevaccineerden bij hospitalisatie ofwel niet terugbetaald door de ziekteverzekering, ofwel moeten ze een extra premie betalen om het extra risico dat ze lopen te dekken. Ook hier rijzen verschillende bezwaren. Hoever moet dat principe worden doorgetrokken naar andere risicovol gedrag zoals roken, drinken, ongezond eten, te weinig sport of te veel sport? Is dat, net als de virusheffing, geen asociale maatregel die de armen zwaarder treft dan de rijken? Mijn eigen bezwaar is dat het delicaat is om de staatslogica van de sociale zekerheid en de marktlogica van de verzekeringswezen door elkaar te husselen. Ik ben voorstander van zoveel mogelijk marktlogica, maar de twee zonder veel overleg in één potje koken levert niet altijd het beste gerecht op. Je krijgt niet noodzakelijk het beste van de twee werelden. Het kan ook omgekeerd. Ik heb daar vroeger iets over geschreven (hier).

     Het vierde voorstel, het zachtste, kwam van Patrick Loobuyck, die als moraalfilosoof goed beseft hoe zwaar het beginsel van zelfbeschikking over eigen lichaam wel weegt. Hij stelt voor om iedereen te verplichten, op straffe van boete, om zich naar het vaccinatiecentrum te begeven, waar hij alsnog kan weigeren om het vaccin te laten zetten. Heel principiële vaccinweigeraars zul je op die manier niet over de streep krijgen. Als ze welstellend zijn, kunnen ze de boete betalen en in het andere geval gaan ze even langs bij het vaccinatiecentrum, tekenen het register en keren dan weer huiswaarts. Hier is dus geen vaccinatiewinst. Maar Loobuyck gaat ervan uit dat het aantal echt principiële vaccinweigeraars wel eens kleiner zou kunen zijn dan het totale aantal ongevaccineerden. Hij kan daar best gelijk in hebben. Aan de andere kant blijft wat hij voorstelt een dwangmaatregel, vanuit een logica die de sluizen kan openzetten naar het hellend vlak van andere dwangmaatregelen. 

     Of gebruik ik nu een gemengde metafoor? Ik herinner mij vaag uit het vak Werkelijkheidsondericht van de lagere school dat het Hellend Vlak van Ronquières bedoeld was als alternatief voor sluizen. 

     

* De coronapasjes moeten niet beschouwd worden als een dwangmiddel. Je kunt ze ook zien als een voorzorgsmaatregel, maar dan alleen bij een 3 G-beleid waarbij Genezen en (negatief) Getest dezelfde voordelen opleveren als Gevaccineerd. (Zie hier)

** Dat zijn de zogenaamde opportuniteitskosten. Maar waar beginnen en eindigen die? Is de ergeneris die velen voelen bij het zien van gesluierde vrouwen op straat ook een opportuniteitskost? Moet dan een hoofddoekenheffing worden ingevoerd? Of zou geen enkele politicus ooit zo ver durven gaan om zoiets voor te stellen? Ik meen mij nochtans te herinneren ... 

Voortschrijdend inzicht of moreel bankroet

      Mijn zoon (23) kreeg van de week een uitnodiging om zich te laten vaccineren, en wel op 29 november om 12:00 uur. Er moet ergens een vergissing zijn gebeurd, want hij is, als arts-specialist in opleiding, al drie keer gevaccineerd. Ik belde dus om dat te melden en stelde meteen voor om zijn plaats in te nemen. Dat kon, aangezien ik tot het bejaarde deel van de bevolking behoor.
     Aangaande dat boosteren ben ik, net als bij de eerste vaccinatie, wat ongeduldig geweest*. Ik heb indertijd Ursula von der Leyen, Frank Vandenbroucke en Jan Jambon persoonlijk aansprakelijk gesteld mocht de vaccinatie in Vlaanderen te traag verlopen in vergelijking met andere regio’s, landen en continenten. Ik heb toen geen precies dreigement geuit, en achteraf was het ook niet nodig. Vlaanderen heeft wat gesukkeld in het begin, zoals zoveel landen, maar heeft uiteindelijk in een redelijke tijd een mooie vaccinatiegraad bereikt.
      Ook het boosteren is wat te laat op gang gekomen. Men had dat, vóór de definitieve beslissing, al langer moeten voorbereiden. ’t Was een vermijdbare fout, en het levert Vandenbroucke geen lintje op, maar aangezien het nu voor mijzelf geregeld is, wil ik niet té wild in het rond slaan. De regering kon niet àlles voorspellen, alhoewel Peter Mijlemans, in zijn commentaar van vandaag zoiets lijkt te suggereren. ‘Voorspelbaar onvoorspelbaar’ is de titel van zijn stuk. Hij wijst erop dat ‘in de zomer’ al de eerste papers verschenen die stelden dat een boosterprik nodig was. ‘Daar is veel te laat aan begonnen,’ schrijft hij zuur.
     Ja, dat schrijft hij nu! Maar wat schreef Peter ‘in de zomer’? Ik citeer uit zijn commentaarstuk van 5 augustus: ‘De discussie over de boostershots gaat over een luxeprobleem. Die ­alleen in landen wordt gevoerd die stilaan in staat zijn om het virus onder controle te houden. Ze hebben niet alleen het geld voor vaccins, maar ook de infrastructuur om zieken op te vangen. Tegenover arme landen die amper aan de vaccinatie zijn begonnen, getuigt het van een gebrek aan internationaal geweten om van boosters een prioriteit te maken.’ Ik voelde een golf van minachting in mij opkomen.
     Het arme-landen-argument is op zichzelf niet zo slecht. Zolang er schaarste is aan vaccins kun je, naast eigenbelang – dat vooral –, ook een utilitair ‘quick win’-principe toepassen. Dan geef je iedereen die het kwetstbaarst is, waar ook ter wereld, zo snel mogelijk een eerste prik, vooraleer over te gaan naar de luxe van een tweede prik die extra bescherming biedt, en de nog grotere luxe van een derde die nog meer bescherming biedt. 
     Maar op die ‘quick win’-redenering valt weer wat af te dingen. De vaccins gaan vandaag zeker niet uitsluitend naar de ‘rijke landen’: 54 % van de wereldbevolking heeft al minstens één dosis gekregen. Alleen bij de allerarmste landen is de vaccinatiegraad slechts 5 %. Maar dat zijn ook de landen met veel minder bejaarden, met een beperkte infrastructuur om vaccins te bewaren op een temperatuur van -20° of -70°, en met een bevolking die je minder makkelijk in één-twee-drie overtuigt van de noodzaak tot vaccinatie. Het is dus niet zeker of de winst in die allerarmste landen zo snel kan worden geboekt als op het eerste gezicht lijkt. 
     De golf van minachting die ik voelde opkomen, had echter niets met die argumenten en tegenargumenten te maken. Ze hadden met heel iets anders te maken: mijn onwrikbaar voorgevoel dat Peter Mijlemans binnen enkele maanden een deuntje uit een heel andere opera zou fluiten**. Dat voorgevoel is nu uitgekomen. De volte-face van Mijlemans heeft weinig met nieuwe kennis te maken. De morele principes zijn dezelfde gebleven. Alsook de snelheid waarmee ze worden ingeroepen, of overboord gegooid. 

* Zie hier.

** Ik heb dat voorgevoel toen in privé-kring cynisch als volgt verwoord: ‘Dit arme-landen-argument is geen mooie toekomst beschoren’ - een formulering die ik in een later stukje heb gebruikt.

'Dom of ongeïnformeerd'

     ‘Antivaxers zijn niet dom of ongeïnformeerd’, schrijft Jeroen de Preter in Knack, en hij bespreekt daarbij het voorbeeld van Alain Grootaers. Jeroen vraagt zich nogal wanhopig af hoe het komt dat intelligente mensen zich als antivaxers opstellen? Hoe nu? Waren antivaxers geen lui die schrijffouten maken op de bordjes waar ze mee zwaaien, die de klok hebben horen luiden maar de klepel niet weten hangen, en die onbekend zijn met de elementairste feiten aangaande corona en covid? En op die regel zouden nu uitzonderingen bestaan?
    Zelf zie ik het probleem niet. Ik maak ook voortdurend schrijffouten, weet vaak niet waar de klepel hangt, en ben op veel terreinen van het leven niet bekend met de elementairste feiten. Ook komt het in de vaccinatiekwestie, geloof ik, niet zozeer op intelligentie aan dan wel op kennis en wijsheid. Kennis is een zaak voor de experts, en wijsheid is een zaak voor alle anderen die moeten beslissen of ze de experts wel wilen vertrouwen. Mijn eigen vuistregel voor dat willen vertrouwen is: meestal wel.
    Maar ik ga ermee akkoord dat er antivaxers bestaan die niet erg slim zijn en die de wetenschappelijke klepel niet weten hangen. Op De Afspraak van maandag 22 november hoorde ik Egbert Lachaert (Open-Vld) een keer of vijf herhalen dat we over corona de ‘wetenschappelijke feiten’ moesten respecteren (zie hier). Hij had begrip voor de betogers van zondag, maar er was ook een groepje bij, zei hij, dat de wetenschap ontkende. ‘Je moet eerlijk zijn,’ voegde hij eraan toe. ‘Het probleem is dat we dan op een discours overgaan dat wetenschappelijk niet meer klopt. Als je gevaccineerd bent, kan je nog altijd het virus overdragen maar het is wel zes, zeven keer minder dan [bij] iemand die gevaccineerd is.’ 
     Zes, zeven keer minder! Doelt Lachaert daarmee op de verminderde besmettingskans door gevaccineerden? Dan vrees ik voor hem, en voor ons allemaal, dat zoiets niet tot de ‘wetenschappelijke feiten’ behoort. Een verminderde besmettingskans van 40 procent zou al mooi zijn*. 
   Misschien maakt Lachaert weinig schrijffouten, weet hij in àndere dossiers wel de klepel hangen, en kent hij de elementairste feiten over kernenergie en fossiele brandstoffen. Maar hier zei hij iets uit wat door de recentste wetenschappelijke publicaties wordt tegengesproken, wat geen enkele expert op de televisie zal willen herhalen en wat door onze besmettingscijfers, in samenhang met onze vaccinatiegraad, luid wordt tegengesproken. En toch is Lachaert als voorzitter van een regeringspartij mee verantwoordelijk voor het coronabeleid – als we ten minste aannemen dat een partijvoorzitter in ons land iets te zeggen heeft in het politieke dossier dat nu al bijna twee jaar alle andere politieke dossiers in de schaduw stelt. Straks moet ik weer de oude Oxenstierna citeren: ‘An nescis mi fili, quantilla prudentia mundus regatur.’**
    Zal Jeroen De Preter in Knack nu een artikel schrijven ‘Pro-vaxers zijn niet dom of ongeïnformeerd’ en daarbij het voorbeeld van Lachaert aanhalen? Zelf wil ik de voorzitter van Open-VLD desnoods halfslachtig verdedigen door zijn eigen woorden uit de uitzending te citeren: ‘Het is met goede bedoelingen, maar je mag je ook niet baseren op feiten die niet juist zijn.’

* Steven Van Gucht is iets optimistischer. In Het Nieuwsblad van 26 november zegt hij: ‘Vaccinatie beschermt een dikke vijftig procent tegen besmetting en verspreiding van het virus.’ Dat is in elk geval heel wat anders dan de listige formulering van Alexander De Croo: ‘Na vaccinatie is het risico niet 0.’ Een normaal mens denkt dan dat het risico verminderd is met minstens 95 %, wat helemaal niet zo is. Maar letterlijk is de uitspraak waar. Het risico is ‘niet 0.’

** Vrij vertaald en rekening houdend met de context van dit stukje: ‘Weet je dan niet, mijn zoon, met hoe weinig kennis van zaken de wereld wordt geregeerd.’

Covid-cijfers die je niet vaak hoort of leest

     Het lijkt wel of sommige coronacijfers geheim worden gehouden. Ik krijg dagelijks véél cijfers op mijn bord, maar niet degene die ik wil kennen. Ik moet tegen mijn zin aanhoren hoe hoog de besmettingscijfers zijn, en hoeveel procent ze gestegen zijn tegenover gisteren, maar ik ben daar amper nog in geïnteresseerd. Op Sciensano krijg ik het reproductiegetal per provincie, de positiviteitsratio per leeftijdsgroep en de incidentie in de Duitstalige Gemeenschap – terwijl ik geen Duits spreek en slechts met enige moeite kan lezen. Ik ben eigenlijk alleen nog geïnteresseerd in de cijfers van de IZ-bedden: wat is het aandeel daar van de gevaccineerden en de niet-gevaccineerden, van de bejaarden en de jongeren? Maar juist die cijfers staan niet dagelijks in de krant. Soms kreeg je die van één ziekenhuis, maar zoiets zegt niet veel.
     Na enig zoeken vond ik een Engelstalig stukje op vrt.be. Het dateert van 30 oktober: “Figures from the health minister show 60% of patients in Flemish ICUs are fully vaccinated, 40% are unvaccinated.”* Ik gokte dat het ondertussen, 3 weken later, wel eens 65 % en 35 procent kan zijn, want de trend is dat het aantal gevaccineerden gestaag toeneemt, wellicht omdat de werking van de eerste twee inentingen vermindert naargelang de tijd verstrijkt. (Waar blijft mijn derde prik?)
   Ik heb dan een namiddag zoek gemaakt met wat cijfers op te tellen, te vermenigvuldigen en te delen, en ik schatte ten slotte dat van de 1100 Vlaamse IZ-bedden er ongeveer 100 zijn ingenomen door niet-gevaccineerden**. Dat is niet heel veel en ook niet heel weinig. Een vaccinatie van 100 % zou dus 10 % extra bedden opleveren. Enkele honderden zware operaties*** zouden sneller kunnen worden uitgevoerd. Tijdens een maanden durende coronagolf, zouden misschien enkele tientallen overlijdens kunnen worden vermeden.
   Ik had mij de moeite van het rekenwerk kunnen besparen. Sciensano heeft de cijfers ondertussen wel vrijgegeven en de kranten hebben ze in hun rekenblad ingebracht. ‘Vaccinatie had 30 % bedden op intensive care kunnen vermijden,’ bloklettert Het Nieuwsblad, dat de berekeningen van dds uit De Standaard overneemt (zie hier). Ik ben blij dat mijn resultaat overeenkomt met dat van dds. Zijn 30 % (van de Covid-bedden) is hetzelfde als mijn 10 % (van alle alle iz-bedden). Het is overigens niet helemààl hetzelfde. Dds heeft de Belgische cijfers berekend en ik de Vlaamse. Gezien de grotere vaccinatiegraad in Vlaanderen zou een 100 % vaccinatie bij ons een iets kleiner percentage aan extra IZ-bedden opleveren.
    Dezelfde cijferschaarste als die aangaande de vaccinatiestatus heerste tot voor kort ook aangaande de verdeling van de IZ-bedden over de leeftijdscategorieën.  Voor België waren de recente leeftijdscategorieën onbekend. Ik ben dan maar die voor Nederland gaan opzoeken, heb weer een en ander opgeteld, gedeeld en vermenigvuldigd, en dan nog een keer vermenigvuldigd met lichtjes verouderde gegevens uit de bevolkingspiramide.  Als ik de cijfers correct heb geïnterpreteerd, overgeschreven en in de juiste kolommen heb ingevuld, worden de IZ-bedden in Nederland daar voor 50 % ingenomen door +65-jarigen****. Ook die berekeningen had ik mij kunnen besparen. In ons land, weet ik nu dankzij Sciensano en dds, wordt 56,5 % van de IZ-bedden ingenomen door de +65-jarigen, waarvan velen, haast ik mij erbij te zeggen, voor hun opname, nog kwiek op de fiets zaten.
     Nog een cijfer dat je niet vaak hoort, was de beschermingsgraad die geboden wordt door mondkapjes. Ik werd er voortdurend aan herinnerd dat ik ze moest dragen, en waar, en wanneer – al veranderde dat wel eens. Maar hoeveel het nu precies hielp, daar zweeg men over. En zie, in Het Nieuwsblad van zaterdag jongstleden spreekt Molenberghs duidelijke taal: mondkapjes verminderen in een gegeven ruimte de blootstelling aan het virus met een factor 50****. Aangezien goede ventilatie die blootstelling met een factor 10 vermindert, zorgen de beide voorzorgsmaatregelen voor een vermindering met een factor 500.
     Ik heb bij dat fabelachtige cijfer – dat alleen geldt als alle mondkapjes in de gegeven ruimte correct worden gedragen – wel enkele bedenkingen. Mag je de beschermingsfactor van de mondkapjes zomaar vermenigvuldigen met die van de ventilatie? Over welke ruimte spreken we? Hoeveel mensen bevinden zich in die ruimte? Hoeveel van die mensen zijn besmet? Vermindert die factor 50 als ik langdurig in zo’n ruimte verblijf? Is ‘blootstelling aan het virus’ hetzelfde als ‘de kans dat ik besmet raak’?  En als de bescherming door mondkapjes zo verbluffend hoog is, waarom heeft de WHO dan maanden nodig gehad om er iets van te merken? Mocht Molenberghs, zoals ik al enkele keren heb voorgesteld, een wekelijkse covid-column schrijven in een populaire krant, dan zou hij die kunnen gebruiken om op die vragen te antwoorden.
     Ondertussen onthoud ik dat de mondkapjes wellicht een beetje beter beschermen dan ik had gedacht.

    
    
*  Zie hier. Die cijfers laten trouwens zien dat er, afhankelijk van de leeftijd,  nog altijd drie tot twaalf keer minder gevaccineerden op IZ terechtkomen dan niet-gevaccineerden.

** Of laten we zeggen 120 niet-gevaccineerden waarvan er 20 ook mét vaccinatie op IZ zouden zijn terechtgekomen. Ook Dds heeft die correctie in zijn cijfers aangebracht.
*** Veel geopereerden hebben maar enkele dagen een IZ-bed nodig, terwijl Covid-patiënten gemakkelijk twee weken op de afdeling verblijven.

*** Het gaat om de opnames van de laatste twee weken. Ook de Belgische cijfers van dds betreffen niet het totale aantal patiënten, maar de nieuwe instroom van de laatste twee weken. Met een andere cesuur: in Nederland nemen de +50-jarigen ongeveer 80 % van de IZ-bedden in.

**** Voor studies met minder opzienbare resultaten: zie bijvoorbeeld hier en hier.

Voor vaccinatie, tegen vaccinatieverplichting*

1.  Ik ben voor vaccins op ongeveer dezelfde manier als ik voor kernenergie ben. Ik ben tegen vaccinatieverplichting op ongeveer dezelfde manier als ik tegen fietshelmverplichting ben.

2.  Als ik, zonder de precieze cijfers te kennen, moet oordelen over werking en bijwerking van vaccins, zou ik zeggen dat er voor vaccinatie van bejaarden per definitie veel sterkere argumenten zijn dan voor die van kinderen. Alleen al de mogelijke bijwerkingen op lange termijn zijn een kwestie die voor kinderen a priori zwaarder doorweegt.

3.  Ondanks alle stemmen die nu pleiten voor verplichte vaccinatie, vertrouw ik erop dat die verplichting er niet komt vanwege ‘wetten die in de weg staan, en praktische bezwaren’.  Dat is voor mij een troostvolle gedachte. Maar ik heb mij de laatste twee jaar al een paar keer ten onrechte getroost.

4.   Politici die voor een verplichting pleiten, vertrouwen er blijkbaar op dat ze zo tegemoet komen aan de wens van de gevaccineerde meerderheid. Maar er moeten toch ook gematigde gevaccineerden bestaan, zoals er gematigde niet-rokers bestaan. Of ben ik nu alweer te optimistisch?

5.   Sinds ik dit schreef, heeft Ipsos België een enquête uitgevoerd bij 1.441 Belgen van 18 jaar of ouder. Daaruit blijkt dat 67 procent voorstander is van verplichte vaccinatie, terwijl we weten dat 87 procent van de +18-jarigen gevaccineerd is. Ik behoor dus tot de twintig procent die wel gevaccineerd is, maar geen voorstander vaccinatieverplichting. Daar kan ik mee leven. Ik heb al tot kleinere minderheden behoord.

6.   De Ipsos-cijfers stijven mij ook in de overtuiging dat vaccinatieverplichting politiek niet haalbaar is.  Bij de jongere bevolking (onder de 35 jaar) is er slechts een minderheid voorstander van verplichting. Ook niet onbelangrijk in ons bestel: onder de Walen is 28 procent uitgesproken tegen verplichting. Partijen die zich profileren op vaccinatieverplichting riskeren daar wellicht stemmen mee te verliezen, en het blijft voor hen een gok of ze dat stemmenverlies aan de andere kant kunnen goedmaken.

7.   Veel vaccinweigeraars worden gedreven door verkeerde inschattingen. Maar dat geldt ook voor veel vaccinverplichters. Velen van hen denken ongetwijfeld dat een grote meerderheid van gevaccineerden ziek dreigt te worden door de schuld van een kleine minderheid ongevaccineerden. Het is natuurlijk juist omgekeerd. In een simulatie van de universiteit van Delft (zie hier) waarin een meerderheid gevaccineerden en een minderheid ongevaccineerden samenkomen op eenzelfde event, zijn het vooral de ongevaccineerden die ziek worden door de aanwezigheid van besmette gevaccineerden. 

8.  Men verwijt vaccinweigeraars dat ze egoïstisch zijn. Alsof mensen die zich wel laten inenten – zoals ik – geen egoïstische motieven heeft. Mijn gezondheid is een héél egoïstisch motief. Nee, als je vaccinweigeraars iets wil verwijten, dan is het hun eigengereide koppigheid. En in een maatschappij waar helemààl geen plaats is voor een beetje eigengereide koppigheid zou ik niet graag leven.

9.   Naast Peter Mijlemans (zie hier) heeft ook Bultinck van Knack zich voor verplichte vaccinatie uitgesproken. Die twee opiniemakers dienen voor mij wel vaker als omgekeerd kompas. Bultinck schrijft dat we kunnen kiezen tussen een vaccinatieverplichting en een totale lockdown. Ik denk eerder dat de winst van vaccinatieverplichting in Vlaanderen vergelijkbaar zou zijn met die van een half uur vervroegde sluitingstijd in de horeca 

10.  Covid heeft voor heel wat paradoxen gezorgd. Maarten Boudry wees erop dat sombere voorspellingen leiden tot strenge maatregelen en strenge maatregelen zorgen ervoor dat de sombere voorspellingen niet uitkomen. Maar er zijn er andere. Zoals de statistische paradox: hoe meer mensen gevaccineerd zijn, hoe groter hun aandeel wordt in de gehospitaliseerden, waardoor vaccinatie hoe langer hoe minder lijkt te werken. Verder heb ik al gewezen op de verplichtingsparadox: hoe groter de vrijwillige vaccinatie, hoe groter de roep om verplichting, terwijl die verplichting juist minder dringend is geworden. 

11.  Zo kan je ook spreken van de boosterparadox. Het pragmatisch argument tegen verplichting is dat vaccinatie niet erg werkzaam (meer) is tegen besmetting of zelfs tegen hospitalisatie en erger. Maar met boosters wordt die werkzaamheid weer groter, en vervalt dat argument tegen verplichting. Maar, omgekeerd, door die grotere werkzaamheid verbeteren de cijfers en vervalt het argument voor de verplichting.

12.  Petra De Sutter (Groen) wil vaccinatie voor iedereen verplichten zodat de voormalige weigeraars niet meer gediscrimineerd zouden worden omdat ze geen pasje hebben. Paul Magnette (PS) wil vaccinatie voor iedereen verplichen zodat zorgverleners niet zouden kunnen worden afgedankt als zij een vaccin weigeren. Die obsessie voor discriminatie (Groen) en vuurvaste benoemingen (PS) is voor mij zo irrationeel en immoreel dat ik niet zou weten hoe ze te weerleggen. Voor mij is dat alsof je eenbenigen wil helpen, bij Petra, door hen hun tweede been af te zagen, en bij Paul, door alle tweebenigen ook een been af te zagen. Hopelijk staat nu niemand op om te zeggen dat vaccineren niet hetzelfde is als een been afzagen.

* Zie ook mijn vorige stukjes daarover hier, hier en hier.

De vaccinatieverplichting en de heksenjacht

 

   In Het Nieuwsblad van vandaag kiest Peter Mijlemans, toujours lui, het kamp van de de vaccinatieverplichters. Lees even mee: ‘De druk op de samenleving is onrustwekkend hoog. Wie gevaccineerd is – het overgrote deel van de bevolking – is de golven die hun vrijheid aantasten, hartsgrondig beu. Ze willen niet opnieuw verplicht thuiswerken of met maar vijf een feestje bouwen. Er is geen gram begrip meer voor de kleine minderheid die niet gevaccineerd is. Die worden gezien als de aanstokers van golf na golf. Die de hoogstpersoonlijke vrijheid boven het algemeen belang hebben verheven en iedereen keer op keer in de miserie duwen. Die polarisatie is gevaarlijk. Een verplichte prik, zelfs al lost het de problemen nu niet onmiddellijk op, zou als symbool wel de lucht uit die explosieve bubbel halen.’
     Niet alles wat hier staat, maar bijna alles, is fout, en op meerdere vlakken tegelijk. Er is vooreerst een fout tegen de logica door de stuitende tegenstrijdigheid. Enerzijds wordt instemmend ‘het overgrote deel van de bevolking’ geciteerd dat de vaccinweigeraars als de oorzaak van de golven voorstelt*, en anderzijds wordt de vaccinatie van die weigeraars voorgesteld als een ‘symbool’ dat ‘de problemen niet onmiddellijk oplost.’ Dat kan niet. Ofwel zijn de vaccinweigeraars de ‘aanstokers’ van de golven, en dan is de vaccinatieverplichting een reële oplossing voor de golven, ofwel is de vaccinatieverplichting symbolisch, en dan zijn de vaccinweigeraars niet de oorzaak en zeker niet de enige oorzaak van de terugkerende golven. Dat laatste is juist. De belangrijkste oorzaak van de huidige golf is de slechts gedeeltelijke en in de tijd dalende effectiviteit van de vaccins tegen de deltavariant – waar mijn vriend dr. Dirk Desreumaux een half jaar geleden al voor waarschuwde in zijn kenmerkende sarcastische stijl.
     Er is een tweede fout tegen de logica. Mijlemans stelt het voor alsof mensen een vaccinatie weigeren omwille van hun ‘hoogstpersoonlijke vrijheid’. Dat is niet zo. Die mensen weigeren een vaccin omdat ze de gevaren van de vaccinatie als groter inschatten dan de voordelen. Dat kan gaan om de gevaren voor zichzelf (bijwerkingen) of gevaren voor de volksgezondheid (ondermijnen van een veelzijdige natuurlijke immuniteit, selectiedruk die schadelijker varianten van het virus doet ontstaan). En vanwege die afweging – die niet de mijne is – beroepen ze zich op hun keuzevrijheid. Zoals ik mij op mijn keuzevrijheid beroep om mij wél te laten vaccineren. Met andere woorden: het principe van de keuzevrijheid staat los van wélke keuze men maakt. Je kunt heel goed voor vaccinatie en tegelijk voor keuzevrijheid zijn. Zoals je ook tegen vaccinatie en tegelijk tegen keuzevrijheid kunt zijn, door bijvoorbeeld voor een vaccinatieverbod te pleiten.**
     Vervolgens is het hoogst speculatief dat de vaccinatieverplichting, en het debat dat daaraan vooraf gaat, helpt om ‘lucht uit de explosieve bubbel te halen’. Het omgekeerde ligt meer voor de hand. Hetzelfde Nieuwsblad citeert wat verderop immunoloog Johan Neyts: ‘Het risico bestaat dat een verplichting veel weerstand uitlokt.’ En motivatiepsycholoog Maarten Vansteenkiste zegt: ‘Het is een tweesnijdend zwaard. Het verplichten van vaccinatie kan olie op het vuur gooien en verzet uitlokken.’
     Maar die bedenkingen aangaande de logica en de motivatiepsychologie verzinken in het niets bij de morele bezwaren. Mijlemans roept immers de frustratie van de bevolking in – over verplicht thuiswerken en feestjesverbod – om de rechten van de kleine minderheid waar ‘geen gram begrip meer voor is’ opzij te schuiven. 

     Eigenlijk moeten we Mijlemans dankbaar zijn dat hij het zondebokmechanisme in deze kwestie zo duidelijk formuleert. Mensen zijn inderdaad gefrusteerd als ze in hun welzijn getroffen worden: misoogsten, sterfte in de veestapel, hyperinflatie, armoede. Er komt een moment dat ze ‘het meer dan beu zijn.’ In de geschiedenis zijn dan demagogen opgestaan die heksen, ketters, Joden of koelakken – groepen met een grote symboolwaarde – als zondebok aanboden ‘om lucht uit de explosieve bubbel te halen’. Die demagogen waren schurken.
     Er is zéker een verschil tussen de historische zondebokken en de huidige vaccinweigeraars. Het is erg plausibel dat niet-gevaccineerden inderdaad een groter aandeel hebben in de virusverpreiding én in de ziekenhuisopnames. Maar dat aandeel is niet véél groter. Het is niet ‘enorm’ veel groter. Socioloog Geldof zegt: ‘De niet-gevaccineerden veroorzaken verhoudingsgewijs een enorme druk op ons zorgsysteem.’ Strikt genomen is dat juist. Die druk is, als je wil, ‘enorm’. Maar de verhouding waarin vaccinweigeraars bijdragen aan die druk is allesbehalve ‘enorm’. Dat komt omdat hun percentage in de Vlaamse bevolking  klein is (5 procent, schat ik) en omdat het procentuele verschil in besmettelijkheid tussen gevaccineerden en niet gevaccineerden ook matig is. Als je een matig percentage vermenigvuldigt met een klein percentage, dan krijg je een héél klein percentage.

* Mijlemans spreekt van de vaccinweigeraars als ‘aanstokers golf na golf’. Dus ook van de eerste en de tweede golf toen er nog geen vaccins waren? En van de derde golf toen de vaccinatie nog aan de gang was? 

** Tussen twee haakjes: waar blijft mijn boostervaccin? Ik ben +65 en heb nog altijd geen uitnodiging ontvangen.

Vandenbroucke, het 2 G-beleid, het 1 G-beleid en de vaccinatieverplichting

** Het VTM-middagnieuws van 14 november kwam voor mij als een schok. Minister van Volksgzondheid Vandenbroucke verklaarde zich ondubbelzinnig voorstander van een verplichte vaccinatie. Zoiets zou enkele maanden geleden nog ondenbaar geweest zijn. Ik heb in mijn vorige stukje mijn bezwaren uiteengezet tegen die verplichte vaccinatie (hier).

** Men vergelijkt een verplichte inenting tegen Covid met de reeds bestaande inenting tegen polio. Als ik ook eens een manke vergelijking mag gebruiken: een minister van Volksgezondheid die pleit voor de schending van het fysieke zelfbeschikkingsrecht van de burger doet mij denken aan een minister van Justitie die pleit voor de herinvoering van de doodstraf. Ik wil die pleidooien aanvaarden, maar alleen als er heel goede argumenten zijn. Voor mij zijn er geen heel goede argumenten voor een vaccinatieverplichting als 92 % van de bevolking al vrijwillig gevaccineerd is én vaccinatie de besmetting slechts heel gedeeltelijk afremt.

** Vandenbroucke was in de uitzending overigens minzaam en streng tegelijk, zonder één kwaad woord over zijn politieke vijanden. Hij gebruikte wel om de andere zin het woord ‘politie’.

** Ik zal niet snel schrijven dat verhoogde politiecontrole het ‘echte doel’ is van Vandenbroucke. Maar hij is nu eenmaal het soort socialist dat weinig moeite heeft met dwangmaatregelen om het goede doel, in dit geval de volksgezondheid, te bereiken.

** Misschien moeten wij voor het eindpunt van zo’n evolutie niet aan nazi-Duitsland denken, maar eerder aan landen als Singapore – maar dan in een meer woke versie, en zonder de economische vrijheid.

** De vrijheid van de burger om op café of restaurant te gaan is tot nu toe onderworpen aan voorwaarden die men samenvat in de 3 G’s: Gevaccineerd of Genezen of Getest. 

** Een 2 G-beleid bestaat uit Gevaccineerd of Genezen. Getest telt dan niet meer. De redenering is dat de niet-gevaccineerden, met hun negatieve test, weliswaar zelf niemand kunnen besmetten, maar dat ze zelf  wel besmet kunnen worden door … de gevaccineerden. ’t Is nog waar ook.

** Aan de universteit van Delft heeft men uitgerekend wat de theoretische winst kan zijn van een een 2 G-beleid voor een massa-evenement. Er zouden 25 procent minder besmettingen zijn (en 94 procent minder ziekenhuisopnames). Dat zijn redelijke resultaten, maar

·     men gaat uit van een evenement met 100 000 deelnemers en zulke evenementen zijn nogal zeldzaam

·     de meeste besmettingen gebeuren niet bij uitzonderlijke gebeurtenissen (festival, restaurantbezoek) maar op de plaatsen waar men dagelijks komt: thuis, op het werk, op de bus

·     de meeste deelnemers aan zulke evenenementen zijn jong, wat zou resulteren in een veel kleiner aantal ziekenhuisopnames dan berekend

·     en vooral: in het Delftse scenario is 75 procent van de deelnemers gevaccineerd, terwijl we in Vlaanderen mogen uitgaan van een vaccinatiegraad van 92 procent.

** Vandenbroucke is voorstander van een 1 G-beleid, waarbij alleen nog de vaccinatie een vrijbrief heeft. Dat zou voorlopig alleen gelden voor dancings, niet voor cafés, restaurants en cinemazalen. Ik hoop dat ik met het woord ‘voorlopig’ geen blijk geef van overdreven wantrouwen. 

**Waarom de G van Genezen bij een 1 G-beleid moet wegvallen, is mij niet duidelijk. De immuniteit na genezing is beperkt in de tijd, zegt men. Dat is waar. Maar dat is die na inenting ook. En of de natuurlijke immuniteit na genezing gemiddeld superieur of inferieur is bij mijn weten nog niet met voldoende zekerheid vastgesteld.

** Vandenbroucke denkt ook aan een 2 G+-beleid. Hij sprak nogal geïrriteerd over mensen die vandaag toch met alle geweld willen gaan dansen en voor hen zou hij een scenario voorstellen waarbij ze én gevaccineerd én getest moeten zijn. 

** Zelf zou ik eerder pleiten voor een ander 1 G-beleid, waarbij alleen de negatieve zelftest als voorwaarde geldt. Veel burgers doen zoiets al vrijwillig. Bedrijven die een grote bijeenkomst organiseren, vragen aan de deelnemers om zo’n zelftest te doen. Als ik mijn ouders opzocht, voor de vaccinatie, deed ik ook eerst een zelftest.

** In Het Laatste Nieuws van 12 november verklaart Van Gucht zich geen voorstander van een vaccinatie verplichting. Dat is zijn ‘peersoonlijke mening’. Het is mooi dat een professor die van opleiding veearts is, niet zo gemakkelijk als sommige anderen de medische deontologie overboord gooit. Van Gucht beschouwt ook een 2 G-beleid als een opstap naar een 1 G-beleid en een 1 G-beleid als een opstap naar een vaccinatieverplichting.

** Vandenbroucke bepleit nu wat de Zweedse viroloog Tegnell al van bij het begin bepleitte: gematigde regels die je gedurende een langere periode kunt volhouden. Maar ik geloof dat Vandenbroucke een andere opvatting heeft over wat ‘gematigde’ regels zijn en over wat een ‘langere periode’ is, en ook rapper geneigd zal zijn om toch weer over te schakelen naar strengere regels als de gematigde niet onmiddellijk opleveren wat hij verwacht had.

** Vandenbroucke wil vooral af van de Belgische gewoonte om het met verordeningen van bovenhand niet zo nauw te nemen. Vandaar zijn roep om meer controle en kordater politie-optreden. Tegelijk geeft hij toe dat het slechts een ‘kleine minderheid’ is die ‘de kantjes eraf loopt’. Dan zal het effect van al die controles en van het politie-optreden ook wel klein zijn, denk ik dan. Of zouden er zoveel mensen zijn die zonder Covidpas een restaurant of een museum willen binnensluipen? Dat geloof ik niet. Dan zouden ze tegelijkertijd tot drie deelverzamelingen moeten behoren: die van de niet-gevaccineerden, die van de restaurant- of museumbezoekers en die van de wetsovertreders. 

Siegfried Bracke en de verplichte vaccinatie

      Aan medewerkers van Doorbraak is het geloof ik toegestaan om onderling respectvol van mening te verschillen. Welnu, met respect, in het laatste stuk van Siegfried Bracke over corona staat er weinig waar ik akkoord mee kan gaan. Het is, zoals altijd bij Bracke, goed geschreven, maar de argumentatie loopt dit keer enkele straatjes achter*.
     Bracke is zoals ik dubbel gevaccineerd en wacht op zijn derde prik. Hij legt uit waarom hij zich heeft laten vaccineren. Omdat hij daardoor 11 keer minder kans loopt om in een ziekenhuis terecht te komen en 2,5 keer minder kans loopt om iemand te besmetten. Dat zijn twee twijfelachtige cijfers. Ik schat dat Bracke op zijn leeftijd 4 tot 5 keer minder kans loopt op hospitalisatie. Voor heel jonge mensen kan dat 11 keer zijn, maar daar hoort Bracke al lang niet meer bij, en ik ook niet. En 2,5 keer minder kans om besmetting door te geven? Waar komt dat cijfer vandaan? Uit het interessante maar – met respect – nogal warrige artikel van Hendrik Cammu in Doorbraak? Ik heb begrepen dat over die kwestie veel studies verschijnen, maar ik zou hier graag een ondubbelzinnige uitspraak horen van een onzer tv-virologen. Als Marc Van Ranst morgen op tv verklaart: ‘Onze beste inschatting vandaag is dat gevaccineerden gemiddeld 2,5 keer minder kans lopen om het virus verspreiden, en dat geldt ook voor de deltavariant,’ dan zal ik dat geloven. Maar dan moet hij het zo zeggen, in die woorden, en zonder slag om de arm, en de dag erna mag hij in de krant details geven over de preciezere cijfers voor de leeftijdsgroepen, de verschillende types vaccins en de tijd die verlopen is sinds de laatste prik. En binnen enkele weken mag hij die cijfers aanpassen aan het nieuwe wetenschappelijk onderzoek en het voortschrijdend inzicht.
     Bracke heeft er geen moeite mee, zegt hij, om zijn coronapas en zijn ID-kaart te tonen aan een garçon of een meisje van een bewakingsfirma. ‘Privacy?’ schrijft hij. ‘We zijn die al lang kwijt.’ Dat is wat men het Nirwana-sofisme noemt. Als de volmaakte privacy niet mogelijk is – en het volmaakte bestaat alleen in het Nirwana – dan mag wat ervan rest evengoed overboord. Zelf ben ik geen privacy-zeloot, maar door corona ben ik meer op mijn hoede dan vroeger. Camera’s op straat om misdadigers af te schrikken, waarom niet, dacht ik. Ik had nooit kunnen denken dat een kotfuif, een boswandeling zonder mondmasker, een toiletbezoek in het huis van een vriend of  een rustmoment op een bankje in het park onder de categorie van de misdaden zou kunnen vallen.
     Dat de N-VA bedenkingen had bij de pasjesmaatschappij, liet Bracke naar eigen zeggen ‘stomverbaasd’ achter. Dat hoefde niet, want die bedenkingen waren al lang bekend en werden indertijd gedeeld door Open-Vld en CD&V. Alleen hebben die hun bocht sneller gemaakt. Bracke vindt dat men in zulke dossiers de voorkeur moet geven aan de ‘werkelijkheid boven de  ‘ideologisch-liberale benadering’. Met dat laatste bedoelt hij het hardnekkig vasthouden aan bepaalde principes. Dat is in de politiek inderdaad gevaarlijk. Maar helemaal zonder gaat ook niet. ‘Whoever betrays his principles will go to hell,’ zou een – toegegeven – liberale ideoloog hebben gezegd. Het werd in elk geval vaak door een liberale politicus geciteerd.
    En wat bedoelt Siegfried met die ‘werkelijkheid’ die ‘de beste supporter’ van de politicus moet zijn. Die ‘werkelijkheid’ is niets anders, geloof ik, dan de door elke politicus gevreesde ‘publieke opinie’. Die is immers  best bereid is om het coronapasje te aanvaarden. De 92 procent die zich heeft laten vaccineren ondervindt er weinig hinder van, en een groot deel van hen vindt dat die 8 procent die niet gevaccineerd is zijn mond moet houden**. Het is altijd moeilijk om solidair te zijn met iemand die anders denkt en handelt dan je zelf doet. En hier heeft Siegfried gelijk: een politicus moet altijd twee keer nadenken voor hij tegen de publieke opinie en de ‘werkelijkheid’ ingaat.
     Eigenlijk is Siegfried, als ik het goed begrepen heb, niet zozeer voor een coronapasje, dat mensen naar vaccinatie duwt, dan wel voor voor een algemene verplichting die mensen tot vaccinatie dwingt. Dat is inderdaad een logischer standpunt, maar mij kan het niet bekoren. Ik heb nog altijd liever nudging dan dwang, liever verleiding dan verkrachting. Als er dan toch een ijzeren vuist is, dan liefst één in een fluwelen handschoen. De privacy-inbreuk van het pasje vind ik minder erg dan de schending van de fysieke integriteit van het individu, dat te allen tijde moet kunnen weigeren om bepoteld, bestraald, geprikt, gepenetreerd, gevoed, of met het mes bewerkt te worden, hoeveel voordeel dat individu ook uit die handelingen zou kunnen halen. 
     Hoe zou men de verplichting trouwens organiseren? Moeten we denken aan drie potige verplegers die een antivaxer in bedwang houden terwijl hij wordt ingeënt. En moeten ze die dan eerst op zijn onderduikadres zien te vinden? Dat is in elk geval niet wat Bracke bepleit.  Hij beschrijft een regeling waarbij niet-gevaccineerde covid-patiënten de kosten van hun behandeling zelf moeten betalen. Daar kan ik principieel een heel eind in mee kan gaan, net zoals in het voorstel van Maarten Boudry die antivaxers een contract wil laten ondertekenen waarin ze afzien van een vookeursbehandeling bij Covid. Maar dat zijn regelingen die weinig kans maken om aanvaard te worden door de politieke en de medische wereld. Het lijken mij geen regelingen waar de ‘werkelijkheid’ voor ‘supportert’.
     Bracke vindt dat die fysieke onschendbaarheid niet opweegt tegen ‘het fysieke en psychische welzijn van de hele samenleving.’ Dat is een heel verdedigbare stelling, maar dan moet ze ook verdedigd worden in elk apart geval waarin ze wordt ingeroepen. Het ‘fysieke en psychische welzijn van de hele samenleving’ kon je indertijd gebruiken om HIV-besmette patiënten uit de samenleving te weren, terwijl we nu weten dat de kans op HIV-besmetting te klein was om op te wegen tegen een radicaal ostracisme. 
     En hoe is de afweging bij Covid? Hoeveel procentpunten gevaccineerden zullen erbij komen door een coronapas: 2 procent? En door een vaccinverplichting: 5 procent? En zal die 5 procent het verschil maken? Ik zou dat misschien enkele maanden geleden hebben geloofd, maar nu Vlaanderen met hoogste vaccinatiegraad van Europa tegelijk ook een van de grootste besmettingsgolven kent, denk ik daar anders over***. Het zal een verschil maken, en dan vooral de verplicht gevaccineerden zelf. De ziekenhuisopnames van de laatste weken geven te denken. 65 % van de nieuwe opnames betrof de 75 % van de Belgische bevolking dat wel gevaccineerd is, allemaal gevaccineerden dus die hun besmetting daarvoor hadden kunnen doorgeven****. Dat is ruwweg een verschil van 15 %. Dan herhaal ik mijn vraag: hoeveel winst kan in Vlaanderen, waar 92 procent gevaccineerd is, worden gemaakt door 5 procent vaccinweigeraars verplicht in te enten? 15 % x 5 % = 0,75 %? En als we uitgaan van 2 procent vaccinweigeraars die zich over de streep zouden laten trekken door nudging met het coronapasje? 15 % x 2 % = 0,3 %. Ik geef die speculatieve berekening op de achterkant van een postzegel heel graag op voor een beter gemotiveerde schatting. Die zal zeker hoger liggen, maar hoeveel hoger?*****
    Voor de afweging van epidemiologische winst en juridisch-maatschappelijk verlies wil ik naar de experts luisteren, niet zozeer naar hun standpunten maar naar hun argumenten en hun cijfers. Maar ondertussen is de hele discussie voor mij een voorbeeld van de verplichtingsparadox. Men begint over verplichting te spreken op het moment dat bijna de hele weg is afgelegd zonder verplichting. Het hele proces is vrijwillig verlopen, met wat nudging en wat strategische communicatie, met een mengeling van egoïstische en solidaire motieven en met veel goeie wil. En dan, en als men er bijna is, als het eigenlijk niet zoveel verschil meer maakt, dan wordt voor de laatste meters plots de verplichting ingeroepen. 
     De belangrijkste reden waarom de privacy-mensen zich tegen de coronapasregeling verzetten heeft te maken met hun vrees voor een hellend vlak, wat in het Engels veel leuker klinkt: de slippery slope. De coronapas wordt eerst gebruikt voor buitenlandse reizen, dan voor restaurantbezoek, dan voor publieke evenementen, dan voor controle op de boosterprik, dan voor privé samenkomsten, enzovoort. Voor je het weet heb je een sociaalkredietsysteem zoals in China, waarmee de overheid verkeersovertreders, winkeldieven grijsrijders, boomplassers en spijbelende studenten kan volgen en sanctioneren. 
     Bracke heeft weinig geduld met dat argument en dat is begrijpelijk. De ‘hellend vlak’-redenering is een speculatief argument. ‘Ik vrees dat dit een eerste stap is naar …’ Maar mijn vrees is jouw vrees niet, en zeker niet die van Bracke. ‘De voorlaatste stap naar de dictatuur?’ vraagt hij schamper. ‘Alsof het vaccin er ook voor gaat zorgen dat we collectief in slaap vallen en ophouden te denken.’ Nee, Siegfried, zeker niet de voorlaatste stap, maar misschien wel een van de zovele. Er zijn er nog veel te zetten, maar er zijn er ook al een aantal gezet. En of we zullen ophouden met denken? Ook niet, maar wat denkbaar is en wat niet, kan wel veranderen. Tot voor kort was de pasjesmaatschappij ondenkbaar voor CD&V, Open-Vld en N-VA. Dat is ondertussen veranderd. Vandaag is het verplichte vaccinatie nog ondenkbaar. Maar eerst in de zorg – daar zijn goede argumenten voor –,  dan op de werkvloer – daar zijn ook argumenten voor – en dan … voor iedereen? Er zal op dat moment geen massaal protest zijn, maar bij de voorlaatste stap naar de dictatuur – die ik nog niet in het verschiet zie – zal dat massale protest er ook niet zijn. Corona heeft ons geleerd dat mensen vooral neigen naar gehoorzaamheid, al was het maar omdat het gemakkelijker is en we ons als baby al graag in slaap lieten wiegen. Het is een minderheid die zich verzet, vanuit principes, vanuit een buikgevoel, vanuit wantrouwen, vanuit een slecht karakter, vanuit een esprit de contradiction, vanuit goed of slecht verteerde dossierkennis, vanuit eigen politieke ambitie.
     Ik heb veel sympathie voor Brackes motieven. Hij wil het rijk der vrijheid dat hem beloofd was. Hij wil af van mondkapjes en samenscholingsverboden. Hij kan het niet meer aanzien dat De Croo en Vandenbroucke zich door de aanslepende coronacrisis kunnen voorstellen als de redders van het vaderland zonder dat ze iets bijzonder goeds of slechts hebben gedaan. Hij wil een vaccinatieplicht ‘om van al dat gedoe en gezever af te raken’. Ik moet hem teleurstellen. Ook met een vaccinatie van 95 of 97 procent zullen we niet onmiddellijk afraken van ‘het gedoe en het gezever’. Dat zal geleidelijk gaan. Ik ben tijdens de hele coronaperiode te optimistisch geweest. Ik voorzag 20 000 doden en het zijn er al 26 000. Ik dacht dat een efficiënt beleid tot stand kon komen door de verschillende aanpak van de Europese landen te vergelijken. Die vergelijking heeft weinig opgeleverd. Ik had gehoopt dat de vaccins onmiddellijk de curves zouden doen dalen en het effect werd maar geleidelijk zichtbaar. Ik had verwacht dat de vaccins een jaar lang zouden werken en na een half jaar is de werking al flink verminderd. Sta mij toe om dit keer een wat pessimistischer noot aan te slaan.

 

* Een van de argumenten van Bracke bestaat uit een vergelijking tussen de coronavaccins en het poliovaccin dat sinds 1966 verplicht is. Dat is een goede vergelijking en een goed argument. Maar er zijn ook verschillen. Ik geef er maar één omdat het in de discussies vaak ontbreekt. Met de verplichting van het poliovaccin bescherm je het kind, dat niks kàn vragen, tegen een gekke antivaxer als vader of moeder. Maar bij een coronavaccin bescherm je de antivaxer zelf die niks wil vragen.

**Die 92 % betreft de Vlamingen boven 12 jaar, eigenlijk 91,97 %. Als je de kinderen meetelt is de algemene vaccinatiegraad maar 81 %. Door te kinderen te laten vaccineren, is dus wél een grotere winst in procentpunten te maken, maar niet door de verplichting als dusdanig. 

 

*** Dat betekent natuurlijk niet dat de vaccins ‘niet werken’. De verhouding tussen de besmetting en de sterfte bijvoorbeeld is nog altijd heel positief beïnvloed door de vaccinatie. Wat de Vlaamse vaccinatiegraad betreft, Portugal schijnt ons in te halen, maar men is er nog altijd volop met de tweede prik bezig. 

 

**** Cijfers van Sciensano voor 25 oktober tot 7 november, met uitsluiting van de gevallen van onvolledige vaccinatie of waarvan de vaccinatiestatus onbekend is. Die ruwe cijfers kunnen in alle mogelijke richtingen (leeftijdscategoriën, typisch gedrag van die leeftijdscategoriën, evolutie over de laatste maanden) genuanceerd worden, maar geven tot een eerste benadering. Ik citeer uit het Sciensano rapport van 5 november: ‘In de periode van 18 tot en met 31 oktober 2021 werden in België in totaal 1 816 mensen opgenomen in het ziekenhuis voor COVID-19. Onder hen waren er 565 niet gevaccineerd, 25 gedeeltelijk, 1000 volledig, en de vaccinatiestatus werd niet gerapporteerd voor 226 van hen.’ Als je de niet gerapporteerden en de onvolledig gevaccineerden niet meetelt, kom je op 65 % gevaccineerden in het ziekenhuis.

***** Een lezer van Doorbraak formuleerde een terechte kritiek op die berekening, en stelde een andere voor. ‘Het aantal opnames in België ligt op 100 per dag, waarvan 65% gevaccineerde, dus 65 man(vrouw) of 0,00086%. De niet gevaccineerde, dus 35% zijn er dus 35 op een bevolking van 2.5 miljoen of 0,0014%.’ Volgens die berekening maak je dus als niet-gevaccineerde 62 % meer kans om in het ziekenhuis te belanden.  

Wat de meerkans op besmettelijkheid betreft bij niet-gevaccineerden, die moet heel wat lager liggen. Laten we een cijfer nemen dat in de lijn ligt van recente studies, 50 % kans lager dan die van gevaccineerden. Dat kan een algemene verplichting een winst opleveren van 2,5 % (50 % x 5 % ‘antivaxers’). Als ik als 66-jarige 0,5 % kans loop om het volgend jaar aan covid te overlijden - een héél ruime schatting - dan kan de algemene vaccinatieverplichting die kans voor mij op 0,49 % brengen. Het aantal bezette IC-bedden zou door het verminderde besmettingsgevaar kunnen dalen van 500 naar 488 (naast het effect van de betere bescherming van de ‘antivaxers’ zelf).

De derde prik

 

** De derde prik komt er ‘voor wie dat wil’ hoorde ik gisteren op VTM. Ik ben blij dat de Vlaamse Regering hier gelijk krijgt, maar ik heb er nooit aan getwijfeld dat ze dat gelijk in deze kwestie vroeg of laat zou krijgen.

** Op 15 september heette het nog op laatjevaccineren.be: ‘Ontvang je geen uitnodiging? Dan is dat goed nieuws: je basisvaccinatie beschermt in dat geval voldoende tegen het risico op zware complicaties bij een besmetting met COVD-19.’ Hela, hola. Gaan die mensen van laatjevaccineren.be beslissen wanneer ik nog ‘voldoende’ beschermd ben? Vanaf welk slinkend percentage ben ik ‘voldoende’ beschermd? dacht ik toen.

** Toen mijn vrouw en ik ons tweede prik kregen, zeiden we tegen elkaar: ’t Zal de laatste niet zijn. Toen ik zoiets voorzichtig op Facebook formuleerde, kwam de reactie van Luc Van Braekel bliksemsnel. ‘Natùùrlijk komt die derde prik er. En een vierde ook.’ Als mijn vrouw en ik en Luc Van Braekel dat wisten, wist de regering dat dan niet? Zes maanden geleden?

** Ik ben niet boos op de regering dat de beslissing rond de derde prik zo laat komt. Er was wetenschappelijk studiewerk nodig om de verminderde werking van de eerste prikken precies in kaart te brengen en om de effectiviteit van de derde prik te meten. Er moest een volgorde worden uitgekiend, waarbij zowel de leeftijd van de ingeënten een rol speelde als het soort vaccin dat bij de eerste prikken was toegediend. Er moest worden nagedacht over manier van communiceren; er moest rekening worden gehouden met een ‘rijping van de geesten’ zoals Pierre Vandamme het noemt.

** Maar de logistieke voorbereiding van de derde prik, die mocht gerust eerder beginnen. Het afbouwen van de vaccinatiecentra die nu weer moeten opgeschaald, getuigt van een weinig vooruitziende blik.

** Ik volg de wetenschappelijke literatuur niet rond de bijwerkingen van de vaccins, maar ik twijfel er niet aan dat die er zijn. Onze vroegere huisarts had een simpele regel: ‘Als het een werking heeft, heeft het een bijwerking’. 

** In mijn geval is de afweging tussen de werking en de mogelijke ongunstige bijwerking snel gemaakt. Ik ben 66. 

** Die afweging schijnt ook voor jongere volwassenen eenvoudig te zijn. Ze lopen wel minder gevaar door Covid, maar de bescherming door het vaccin is ook veel groter. 

** Maar voor kinderen geldt dat allemaal niet. Zij worden amper ziek. De kans dat daàr de mogelijk gunstige gevolgen van een inenting en de mogelijke ongunstige bijwerking ervan ongeveer in evenwicht zijn, die kans moet groot zijn. Waarschijnlijk is die afweging wetenschappelijk zelfs erg moeilijk te maken omdat het aan de twee kanten om heel kleine aantallen gaat. 

** Bij volwassenen is er met andere woorden een heel sterk vermoeden van persoonlijk voordeel bij vaccinatie, bij kinderen is dat vermoeden er niet. Hùn vaccinatie is dan een loutere zaak van ‘solidariteit’. 

** Er zijn mensen, geloof ik, die mij vanwege de twee vorige alinea’s een antivaxer zullen noemen, terwijl ik juist een vaccinatie-enthousiast ben. Het scheldwoord ‘antivaxer’ wordt vandaag erg ruim gebruikt.

** Een discussiepunt dat vaak opduikt is dat van de natuurlijke immuniteit die je verkrijgt - door besmetting en het overwinnen van een infectie -,  en de vaccingeïnduceerde immuniteit anderzijds. Ik heb daar af en toe iets over gelezen, de tegenstrijdige berichten naast elkaar gelegd, en geconcludeerd dat de twee soorten immuniteit ongeveer dezelfde bescherming moeten bieden en dat die ongeveer even lang (of kort) moet duren.

** Het woord ‘natuurlijk’ heeft voor mij in zo’n context weinig positieve connotaties. Ik koop ook geen natuurvoeding, of ze moet erg lekker zijn. 

** En het nadeel van die ‘natuurlijke’ immuniteit is dat je er eerst een risicovolle infectie moet voor doorlopen. - Over de afweging van die risico’s, zie hierboven.

** In de marge van een nogal gesofistikeerd essay tegen ‘vrijheid als rechts programmapunt’ betoogt Stefan Hertmans dat mensen die zich niet willen laten vaccineren ‘egocentrisch’ zijn, wat door zijn opponenten – Thomas Decreus, Jeroen Olyslaegers – werd vertaald als ‘egoïstisch’. 

** Maar met egoïsme heeft de vaccinatiekwestie weinig te maken, of eigenlijk juist heel veel, maar dan aan de twee kanten. Wie een vaccin weigert omdat hij het gevaar op bijwerkingen hoger inschat dan de voordelen, handelt egoïstisch en wie een vaccin wil omdat hij de voordelen hoger inschat dan het gevaar op bijwerkingen, handelt ook egoïstisch. Aan beide kanten zijn ook idealisten die hun visie graag willen verspreiden onder de goddelozen, de heidenen, de zoekenden en de twijfelaars.

** Daarnaast zijn er de idealisten die offeren aan de God van de Vrijheid, en andere die offeren aan die van de Solidariteit. Ik offer in dit geval aan de God van de Proportionaliteit. En ik geloof dat die van verplichte vaccinatie (behalve in de zorg) of van coronapasjes niet gediend is.

Emotionele argumentatie

     Op het vliegtuig wil een mens, in plaats van dikke en moeilijke boeken, graag eens een niemendalletje lezen. Ik had dus in de luchthaven een boekje gekocht dat Mr. Wilder and Me heette, dat geschreven is door Jonathan Coe, en dat gaat over het maken van een van Wilders films. Het boekje zou zichzelf ook heel goed voor een verfilming lenen. Er bestaat al een subgenre van dat soort: Me and Orson Welles, My Week with Marilyn, Mr. Hitchcock and Me – hoewel die laatste film anders heet, The Girl geloof ik. In Mr. Wilder and Me, is de ‘me’ een zekere Calista Frangopoulou, een jonge Griekse die als tolk betrokken raakt bij de opname van Wilders Fedora.

     Het boekje bracht mij heel even uit mijn humeur toen op de vierde bladzijde laatdunkend werd gesproken over Kingsley Amis, ‘a name which, back in those days, still carried a certain cachet.’ Ja, Kingsley Amis is nu minder bekend dan 60 jaar geleden. Dat is Billy Wilder ook. En dan? Ook is het boekje grotendeels  geschreven in de populaire memoires-stijl, waar van die zinnetjes insluipen als 

·       ‘One winter’s morning, I found myself on an escalator.’

·       ‘It made me think about my own daughter.’ 

·       ‘All of these thoughts flashed through my head as …’ 

·       ‘Mark had something of the look of Burt Lancaster in Local Hero.’

·       ‘It wasn’t exactly the answer I had been hoping for.’

·       ‘I was beginning to notice that Mr. Diamond was not the biggest fan of …’  

     Je treft die zinnetjes ook aan in de memoires van Stefan Schweig: ‘Wie schetst mijn verbazing als ik onder de aanwezigen niemand minder dan de dichter Emile Verhaeren zie.’ In Jahereszeiten van Uwe Johnson tref je zulke zinnetjes niet aan. Het lijkt of die auteur in één alinea twee lettertypes, drie verschillende narratieve technieken en vijfhonderd woorden extra gebruikt om juist dat soort zinnetjes te vermijden. 

     Maar Mr Wilder and Me is een aardig boekje en de films van Wilder worden raak getypeerd. Double Indemnity: ‘A masterpiece’, Sunset Boulevard: ‘An incisive melodrama’, Witness for the Prosecution: ‘Superb performance of Charles Laughton’, Sabrina: ‘Humphrey Bogaert rather uneasily cast’, ‘Buddy Buddy: ‘The less said, the better.’

    Wat Billy Wilder in het boekje zegt, komt overeen met wat we van hem weten uit interviews en boeken. Hij is argwanend tegenover de jonge Hollywoodregisseurs, die hij ‘de mannen met baarden’ noemt, maar later spreekt hij zijn bewondering uit voor Schindler’s List van Spielberg. Nu ik erover nadenk is dat inderdaad een film met veel Wilder-trekjes. Als hij een film over de holocaust had gemaakt, zou die er ongeveer zo uit hebben gezien, met veel nevenintrige naast de gruwel, met goede en slechte mensen en vooral veel van de tussensoort, en met William Holden als een rokkenjagende Schindler. Wilder had een voorliefde voor die rokkenjagers. Hij kwam zelf ook al eens in een bordeel. Het is niet omdat je vrouw lekker kookt, zei hij ongeveer, dat je niet af en toe uit wil eten.

     Naar het einde toe verduidelijkt het boek de verhouding van Wilder, die een Jood was, tegenover het nazisme. Wilder is op tijd uit Duitsland weggevlucht, maar zijn moeder is tijdens de oorlogsjaren ‘verdwenen’. Na de oorlog gaat hij voor Amerikaanse regering een documentaire maken over de nazi-misdaden en bekijkt daarvoor dagenlang beeldmateriaal over de concentratiekampen. Ook als hij al meer dan genoeg gruwelbeelden verzameld heeft, blijft hij kijken, in de hoop een glimp van zijn moeder op te vangen. Hij houdt er een sombere kijk op Duitsland en de Duitsers aan over.

    Als hij dan zoveel jaar later Fedora opneemt, moet hij daarvoor tegen zijn zin Duitse financiers aanspreken. Op een dinertje met enkele van hem komt het gesprek op de Jodenvervolging. Een jonge Duitser heeft een ‘academisch’ boek gelezen waarin de bekende cijfers over de holocaust als overdreven worden ingeschat. Wilder reageert kalm. Hij vertelt het hele verhaal over het beeldmateriaal van de kampen en eindigt met de pregnante vraag: ‘The question is this. If there was no Holocaust, where is my mother?’ De jonge Duitser durft natuurlijk niet te antwoorden, en dan zegt Wilder: ‘You may leave now.’

     Dat is, als je wil, een emotioneel argument. Logisch heeft het geen bewijskracht. De verdwijning van Wilders moeder bewijst in het beste geval dat de nazi’s minstens één Jodin hebben vermoord, maar werpt geen licht op de academische discussie over de cijfers. Nu is het waar dat er soms  een verband bestaat tussen gevit over cijfers en het vergoelijken van misdaden. De fanatiek katholieke Léon Bloy bespot de protestanten die spreken over de ‘honderdduizenden slachtoffers’ die de Bartholomeusnacht (1572) onder hun soortgenoten heeft aangericht. Het waren er volgens Wikipedia maar dertigduizend, en dan niet eens allemaal in Parijs, en ook niet allemaal op één nacht. Ook, suggereert Bloy, waren het niet allemaal koorknapen ‘au coeur pur’. Maar Bloy zou wél willen dat ‘la Saint-Barthélemy’  beschouwd wordt als ‘un des moments les plus agréables de l’Histoire de la France’. Dat is toch iets helemaal anders dan wat de jonge Duitser zegt.

     De drogreden van Wilders argument zal misschien niet zichtbaar zijn voor wie emotioneel in de zaak heeft geïnvesteerd. Je kunt dan proberen een vergelijking te maken om de zaak te verduidelijken. Bijvoorbeeld. Een Palestijnse cineast heeft met Amerikaans geld een film gemaakt en tijdens een dinertje komt het gesprek op de verdrijving van de Palestijnen in 1948, de zogenaamde Nakba. Iemand zegt iets over ‘tienduizenden Palestijnse doden’, waarop een Joodse Amerikaan een studie aanhaalt die het heeft over enkele honderden doden. De Palestijnse cineast komt tussen en vertelt een lang verhaal over het bloedbad van Deir Yassin, waarbij ook zijn moeder is omgekomen. En hij eindigt dramatisch: ‘En als er géén bloedbad is geweest, hoe komt het dan dat mijn moeder dood is?’ Ik garandeer overigens dat die vergelijking als argument weinig indruk zal maken. Je opponent zal beginnen over het haast oneindige verschil in schaal en opzet van de Nakba enerzijds en de Holocaust anderzijds, en hij heeft nog gelijk ook. Daar sta je dan, Gros-Jean comme devant. 

    De kwestie is natuurlijk dat emoties hun plaats moeten krijgen. Als Wilder op dat dinertje was opgestaan en die jonge Duitser op de neus had geslagen, zou ik daar geen probleem mee hebben. Wat is een bloedneus vergeleken met een concentratiekamp? Wilder hééft ten slotte zijn moeder verloren en ze is, mogen we aannemen, vermoord door Duitsers. De miserie begint als men de emoties van iemand anders gaat ontlénen. Jonathan Coe, die zijn moeder bij mijn weten niet heeft verloren in een concentratiekamp, vertelt de fictieve confrontatie tussen Wilder en de jonge Duitser alsof hij stilletjes aan het applaudisseren is voor de eerste. Bij de pointe verschijnt er geloof ik een grijns op zijn gezicht.  Ik heb dat minder. Als het emotionele argument mij toevallig goed uitkomt, zal ik de neiging tot grijnzen onderdrukken, en als het niet lukt, zal ik mij daar schuldig over voelen, zoals ik dat bij grijnzen altijd doe.