Corona-pessimisme

Geen paniek! roepen Mijlemans en Cleese ons toe

     Ik heb vanop een veilige afstand en in een geest van volstrekte neutraliteit het coronadebat gevolgd. Je had in dat debat de optimisten en de pessimisten. De optimisten vergeleken corona met een ‘gewone seizoensgriep’. Daar stierven in ons land ook elk jaar honderden mensen aan. Dus als het coronavirus ooit ons land aandeed, was dat geen reden om je druk te maken. De pessimisten zagen het anders. Zij vergeleken corona met de Spaanse griep van 1918 die in ons land tienduizenden slachtoffers maakte. Er zouden volgens hen in ons land geen honderden maar duizenden slachtoffers vallen.
     Ik kon onmogelijk weten wie gelijk had. Hoe meer ik erover las, hoe moeilijker het allemaal werd en hoe vaker ik begon te kuchen. Dat nerveuze kuchje werd nog frequenter toen bleek dat enkele van mijn leerlingen besmet waren.

     Stilletjes aan werd ik een pessimist. De vergelijking met de ‘gewone seizoensgriep’ begon mij de keel uit te hangen. Ik zou zelf nooit een mondmasker dragen, zoals ik ook geen fietshelm draag, maar als ik iedere dag hoor en lees dat zulke maskers niet helpen, en niezen in je elleboog wel helpt, dan word ik kregelig. Ook de boodschap dat het virus alleen voor bejaarden een probleem was – ik ben 64 – werd naar mijn smaak te vaak herhaald. Ik sprak erover met een collega die slimmer is dan ik, meer afweet van wetenschap, en een sterker ontwikkeld instinct heeft tot lijfsbehoud. Voor haar was het uitbreken van een flinke epidemie alleen een kwestie van tijd. We namen best meteen een aantal voorzorgen.

     Op Bloomberg.com las ik een interessant stuk over ‘growthers’ en ‘base-raters’. ‘Growthers’ zijn de mensen die geloven in een berekenbare exponentiële verspreiding van de ziekte. Voor hen is het een kwestie van wiskunde. Eén iemand besmet twee anderen, dat tweetal besmet vier anderen, die besmetten weer acht anderen, enzovoort. De stijging van de curve kan perfect berekend worden. En ook de daling van de curve kan berekend worden: die komt er als er al zoveel mensen besmet, genezen en dus immuun zijn dat er niemand meer is om anderen te besmetten. Dat einde lijkt dan een beetje op de manier waarop een ponzipiramide instort. De growthers, las ik ten slotte, waren vooral wiskundigen, financieel analisten, en mensen uit de nieuwe technologieën.
     Daar tegenover stonden de base-raters. Die geloven dat je de toekomst best kunt voorspellen door te kijken naar de gemiddeldes uit het verleden.  Vooral politici en dokters schijnen zo te redeneren. Die mensen hebben wel een vaag begrip van wat een exponentiële functie is, maar ze geloven niet dat het zover zal komen … al weten ze niet goed waarom. ‘Even if they cannot exactly say why,’ zo stond het er letterlijk. Ik heb dat een paar keer opnieuw gelezen. Base-raters kijken naar hun eigen ervaring: ze hebben al vaak voorspellingen aanhoord van grote catastrofes, en meestal viel het achteraf best mee. Ze gaan ervan uit dat het deze keer ook zo zal lopen ‘even if they cannot exactly say why.’

     Van aanleg ben ik een base-rater. Ik weet meestal ook niet waarom iets is zoals het is. Maar als wiskundigen iets zeggen, ben ik geneigd eerbiedig te luisteren. Ik werd dus pessimistischer. En toen moeide Peter Mijlemans van Het Nieuwsblad zich in het debat. Vanaf dan wist ik precies ik tot welk kamp ik behoorde. Eerst zag Mijlemans in het coronavirus een argument om snel een regering te vormen zonder N-VA, zo kennen we hem. Maar op 3 maart tapte hij uit een ander vaatje. Philippe Devos, voorzitter van de Belgische Vereniging van Artsensyndicaten had een stuk geschreven met een berekening van het risico dat ons land liep. In het ergste geval kon het dodental volgens hem oplopen tot 50 000. Mijlemans vond dat stuk een grote schande. Devos was ‘onbekwaam of van slechte wil’. Hij gebruikte cijfers van wie ‘iedereen weet dat ze geen richtpunten kunnen zijn.’ En dan een mooie zinnetje: ‘Cijfers over het coronavirus dienen alleen onheilsprofeten en aandachtszoekers.’ Ja, kijk eens, als men nu in een debat ook cijfers gaat gebruiken, dan is het einde zoek!
     Door Mijlemans ben ik dus dat stuk van Devos gaan lezen. Dat was een erg heldere uiteenzetting, geschreven op een rustige toon – een beetje het tegenovergestelde van Mijlemans’ hysterische imitatie van John Cleese die oproept tot Kalmte en Geen Paniek. Devos gaat uit van het jaarlijkse aantal griepgevallen in ons land dat rond de 500 000 schommelt, en vermenigvuldigt dat met de  besmettelijkheidsgraad van het coronavirus die 1,7 keer zo groot is als die van de griep. 500.000 x 1,7 = 850 000. Ik heb dat nagerekend en het klopt. Verder vermenigvuldigt hij het aantal griepgevallen met de mortaliteit zoals die vastgesteld is in Italië: 2,6 procent.  Als je die cijfers vermenigvuldigt kom je aan 22.100 doden. Het kan volgens Devos veel minder zijn, als de mensen vaak hun handen wassen, in hun elleboog niezen en meer ‘in hun kot blijven’. Het aantal slachtoffers kan ook groter zijn als de ziekenhuizen onvoldoende coronapatiënten kunnen opnemen – de mortaliteit wordt dan 3,9 procent en het aantal slachtoffers 33.150. Dat aantal kan nog groter worden als door de coronacrisis minder zorg wordt besteed aan ándere patiënten. Dan heb je enkele duizenden patiënten die overlijden aan corona zonder dat ze door het virus zijn besmet. Alles samen komt Devos op die manier aan een maximaal scenario van 50 000 doden.* Hij hoopt dat het veel minder wordt als de goede maatregelen worden genomen.
     Over die rustige berekening had Het Nieuwsblad dus zoveel stennis gemaakt. Naast het stuk van Mijlemans kwam nog een groot informatief stuk, dat weinig informatie bevatte, maar zoveel mogelijk specialisten aan het woord liet die het met Devos niet eens waren. Men verweet Devos dat hij het voorbeeld van China extrapoleerde,  in werkelijkheid gebruikte hij de cijfers van Italië.** Men verweet hem dat zijn vermenigvuldigingen zo eenvoudig waren dat ze ‘op de achterkant van een postzegeltje passen’. Dat van dat postzegeltje is overdreven en eenvoud vind ik altijd een voordeel. Ook verweet men hem dat de cijfers die hij vermenigvuldigde overdreven waren, en dat trouwens niemand de juiste cijfers kende. Dat laatste is, geloof ik, waar, maar de berekeningen van Devos gaven ten minste een ordegrootte aan én een manier om die in te schatten. Veronderstel bijvoorbeeld dat de besmettelijkheid van corona niet groter is dan die van griep, maar precies dezelfde is. Dan heb je nog altijd 500 000 besmettingen, die vermenigvuldigd met een mortaliteit van 2,6 procent nog altijd 13 000 doden opleveren. In zo’n geval zal het tekort aan ziekenhuisopvang en de verwaarlozing van andere patiënten een stuk minder dramatisch zijn, maar 20 000 doden moet toch haalbaar blijven.
     Dan blijft de kwestie van de mortaliteit. Hier tast iedereen in het duister omdat we wel ongeveer het aantal doden kennen en het aantal gekende besmettingen. Maar niemand kent het aantal ongekende besmettingen. Daardoor kunnen minimalisten en maximalisten totaal andere cijfers veronderstellen. Viroloog De Gucht zag op 1 maart een mortaliteit buiten China van 0,25 procent. Van Ranst haalde, eveneens op 1 maart, het voorbeeld aan van de massabesmetting op het cruiseschip Diamond Princess : 700 besmettingen en 4 doden, wat een mortaliteit geeft van 0,6 procent***. Dat klinkt allemaal heel geruststellend, maar de huidige cijfers van Italië geven een donkerder beeld: 366 doden op 7355 besmettingen (cijfers van 8 maart), met andere woorden een mortaliteit van 5 procent.**** Op dezelfde manier berekende de Wereldgezondheidsorganisatie de algemene mortaliteit van corona-patiënten op 3,4 procent. Dat cijfer is zoals gezegd bijna zeker overschat, maar zelfs gecorrigeerd voor overschatting naar bijvoorbeeld 0,5 procent zal het toch niet goed passen bij de elegante verwoording van Van Ranst die op 1 maart het coronavirus nog omschreef als ‘iets dodelijker dan een klassieke griep’. Die laatste heeft een mortaliteit van 0,1 procent.

     Ik ben nog altijd een base-rater. Ik geloof niet in de grote catastrofe. Corona zal niet zoals de Zwarte Dood destijds de helft van de bevolking in een ruk wegvegen. En ook Devos gelooft niet in de catastrofe. ‘33.150 doden op 11 miljoen inwoners,’ schrijft hij, ‘dat is 0,3 procent van de Belgische bevolking.’ In zekere zin is dat ‘niet veel’, ten minste als je er zelf niet bij bent, of een van je geliefden. Bij mijn zoektocht naar mortaliteitscijfers, heb ik veel tabellen gezien die mooi waren opgesplitst per leeftijdscategorie. In een van die tabellen, die ik niet meer terugvind, zag ik dat de mortaliteit van de groep van 65 tot 69-jarigen meer dan twee keer groter was dan die van de groep van 60 tot 64-jarigen. Op 20 mei word ik 65. Ik hoop dat de epidemie tegen dan is uitgewoed.


* Update van 14 maart. Ondertussen zijn de basiscijfers nog altijd erg onzeker, maar in elk geval ruimer verspreid onder het brede publiek, waar ikzelf toe behoor. Als ik die cijfers (hier) vergelijk met die van Devos van tien dagen geleden blijkt dat

• het mogelijke aantal besmettingen in de eerste maanden veel hoger ligt, bijvoorbeeld 30 %
• het aantal doden ten opzichte van alle besmettingen veel lager ligt, bijvoorbeeld 0,5 tot 1 %. 

De vermenigvuldiging wordt dan 11 miljoen Belgen x 30 % x 1 % = 33 000 dodelijke slachtoffers, zijnde het cijfer van de pessimisten. 1500 is geloof ik het cijfer van de flinke-griep-optimisten. Het uiteindelijk cijfer zal vermoedelijk tussen de twee uitersten liggen.

** ‘De Chinese en Italiaanse cijfers lijken sterk op elkaar,’ schrijft Devos. ‘Dat is slecht nieuws.’

*** Dat schip is een interessant meetinstrument omdat alle passagiers getest werden. De cijfers die Van Ranst aanhaalde op 1 maart zijn ondertussen achterhaald. Het percentage overledenen bedraagt ondertussen 0,9 procent en blijft verder oplopen. Ik neem aan dat veel passagiers ouder waren dan de gemiddelde medemens. (hier)

**** Update van de Italiaanse cijfers van 13 maart: 1266 doden op 17660 vastgestelde besmettingen.