Van universalisme tot multiculturalisme

      Voor conservatieven is het heel natuurlijk om culturele diversiteit te aanvaarden*. Uiteraard verschillen tradities, dat is nu eenmaal zo. Mensen overal ter wereld voelen zich op hun gemak in hun eigen particuliere cultuur, en die is anders dan die van mensen in andere delen van de wereld. Een rationeel criterium om meerderwaardigheid of minderwaardigheid van culturen vast te stellen bestaat niet. Dat is de redenering van de conservatief. De chauvinist heeft minder scrupules. Die gaat ervan uit dat zijn cultuur meerderwaardig is. En de Westerse woke-aanhanger is het spiegelbeeld van de chauvinist, want hij gaat gaat ervan uit dat alle andere culturen meerderwaardig zijn aan de zijne.
      Voor Verlichtingsadepten zoals Neiman (en ikzelf) liggen de zaken moeilijker. Rationeel bekeken is er geen reden om a priori aan te nemen dat alle culturen evenwaardig zijn. Neiman neemt daarom haar toevlucht tot mooie woorden.

 ‘Being a universalist allows you to find fascination and joy in all the ways that people differ … cultural pluralism is not an alternative to universalism but an enhancement of it. A world without cultural difference would be as grim as an assembly of skeletons.’

    Mooi, mooi, maar wie moet er nu juist gefascineerd zijn, en wie moet er vreugde vinden in al die verscheidenheid? De Vietnamese boer leidt een leven dat anders is dan dat van een West-Vlaamse tuinbouwer, met andere eetgewoonten, andere huisinrichting, andere religie, en andere kleren; hij heeft zijn levenspartner op een andere manier gevonden, en er heersen andere verhoudingen in zijn gezin en familie. Maar wat heeft die Vietnamese boer daaraan, dat dat allemaal anders is in West-Vlaanderen? ’t Is fascinerend, maar vooral voor de culturele toerist en de in ethnografie geïnteresseerde lezer – en ik ben geen van beide.
      Natuurlijk doen we dankzij het globalisme allemaal wel op een of andere manier ons voordeel bij de culturele verscheidenheid. Ik kan nu films zien uit Turkije, Iran, China en Korea. Maar als ik alleen Hollywoodfilms van de jaren 30 tot 80 tot mijn beschikking had, zou mijn wereld er toch niet zo grimmig uitzien als een ‘assembly of skelotons.’ 
     Neiman probeert de kwestie op te lossen door de sferen van cultuur en politiek van elkaar te scheiden.

 ‘Cultural differences are what makes us interesting … But if culture is particular, politics needs a universal core … When we think and act politically, cultural categories shouldn’t take center stage.’

     Ik kan daar heel een eind in meegaan, maar ik weet niet goed waar ik bij een verschijnsel als islamisme het culturele van het politieke moet afbakenen. Bovendien doet de hele lofzang over de ‘culturele verschillen die ons interessant maken’ me nogal multiculti aan. Zijn die culturele verschillen iets als de biodiversiteit waar ik zoveel over hoor?
      Ik las onlangs een mooi stukje van Eric Herbosch op zijn blog Sprekershoek, waarin de fascinatie en vreugde niet meer de culturele verscheidenheid in de wereld aangaan, maar die in eigen land en stad. De auteur vertelt hoe hij zich op een Brusselse tram vergaapt aan de mensen. Voor hem zitten twee zwijgende mannen uit Afghanistan of Pakistan. Naast hem zit een zorgelijk kijkende man die uit de Balkan zou kunnen komen. Aan een drukke halte stappen drie vrouwen op mét hoofddoek en vier jonge meisjes zonder hoofddoek. De vrouwen spreken een vreemde taal, vermoedelijk Berbers. Dan is er nog een ‘buikige zwarte meneer’ die luidruchtig aan het telefoneren is. Er is ook een vrouw met hoge jukbeenderen die vermoedelijk een Oekraïense is. Verder doet de chauffeur met gitzwarte haren ‘orientaals’ aan, al spreekt hij beter Nederlands dan George-Louis Bouchez. En dan besluit de auteur, heel multicultureel en ontroerend, ‘Hoe kaal wordt deze stad wanneer alleen nog Eigen Volk overblijft?’
      Als ik zoiets lees, moet ik aan mijn moeder denken, hoe graag die vertelt van de tijd toen ze als meisje vaak bij een Brusselse tante ging logeren. Dan waren ze de hele dag op stap, te voet en met de tram. Zou Brussel haar toen ‘kaal’ geleken hebben, met al dat Eigen Volk? Ik denk het niet. 

* Zie bijvoorbeeld Geraard Goossens zijn stuk over de verhouding universalisme, particularisme, regionalisme. Gepubliceerd op Doorbraak: hier