Het cordon sanitaire van Livestro

      In De Standaard van 14 juli bepleitte zekere Joshua Livestro een permanent, internationaal cordon sanitaire rond de extreemrechtse partijen, zoals die van Wilders, Le Pen, Van Grieken en Orban. Ik begrijp dat de aanhangers van die partijen daar niet gelukkig van worden, maar aangezien ikzelf geen aanhanger ben, zit de zaak mij minder hoog.
     Ik ken ongeveer de argumenten vóór het cordon: 

1. het is perfect democratisch om met een aantal kleine partijen een meerderheid te vormen tegen één grote partij; 
2. extreemrechtse partijen kunnen vanuit regeringsposities de democratie zodanig ondergraven dat er geen weg terug is; 
3. hun partijprogramma’s bevatten dermate onfatsoenlijke voorstellen dat een fatsoenlijk mens er niet aan kan meewerken.     

     Ik ken ook ongeveer de argumenten tégen het cordon: 

1. door extreemrechtse partijen buiten coalities te houden, maak je het onmogelijk dat ze ‘vervellen’ tot normale partijen; 
2. als regeringsdeelname het radicalisme van extreemrechtse partijen niet afzwakt, als ze minstens hun onbekwaamheid demonstreren om hun populistische programma te realiseren; 
3. in de meeste landen kun je maar een inhoudelijke alternance krijgen als ook extreemrechts af en toe aan een coalitie kan deelnemen; 
4. het grootste deel van de extreemrechtse partijprogramma’s bestaat overduidelijk niet uit buitensporig onfatsoenlijke voorstellen.

     In dit stukje ga ik alleen in op de argumentatie zoals Livestro die onder woorden brengt. Een aantal kwesties heb ik in een vorig stukje behandeld. Livestro, heb ik begrepen, is een politiek consulent met een rechts-conservatief verleden.

‘Bolsonaro, Trump, Orban, Wilders en Le Pen zijn fascisten’.
       Livestro doet een sterke uitspraak over de hedendaagse extreemrechtse leiders: het zijn geen conservatieven maar ‘fascisten’. Dat woord heeft als nadeel dat het een discussie eerder afsluit dan stimuleert. De communistische leider Dimitrov definieerde het fascisme als de ‘openlijke terroristische dictatuur van de meest agressieve groepen van het financierskapitaal.’ Dat is een hele mond vol, maar met de eerste drie woorden komen we ook al een heel eind: ‘openlijke terroristische dictatuur.’ Dan denk ik aan

1. Afschaffen van parlement
2. Ondergeschikt maken van alle macht en recht aan een leider of kliek die niet (her)verkozen hoeft te worden
3. Opschorten van zekere mensenrechten 
4. Verbieden van oppositionele partijen
5. Opsluiten van opposanten
6. Censureren van de media en verbieden van oppositionele pers
7. Verlaten van de gelijkheid voor de wet     

   Geen van deze maatregelen staan in de partijprogramma’s van extreemrechtse partijen*. Is het mogelijk dat ze er in het geheim van dromen om die maatregelen door te voeren? Dat kan. Is het mogelijk dat ze die maatregelen doorvoeren bij het behalen van een absolute meerderheid? Dat kan. Is het mogelijk dat ze ze doorvoeren met een coalitieregering? Tja, alles kan. Het minste wat we kunnen zeggen is dat we hier heel ver gaan in de speculatie.

‘Extreemrechts zit in een aparte morele categorie’
      Over de kwestie  van de morele categorie moet ik nog eens nadenken, vooral omdat Livestro uiterst-links nadrukkelijk niet tot die categorie rekent. Hoogstens zouden er bij uiterst-links wat ‘problematische’ figuren rondlopen, zoals Mélenchon, en hebben die mensen wat ‘problematische’ standpunten rond Poetin en de Europese samenwerking. 

‘Extreemrechts bestaat uit racisten’
     In de Nederlandse Tweede Kamer zijn twee PVV-ministers door de oppositie beschuldigd geworden van racisme. De aanval werd ingezet door Frans Timmermans. Rob Jetten (D66) sprak van ‘racistische omvolkingstheorieën’. Esther Ouwehand van de Partij van de Dieren zijn dat er ‘twee racisten in het kabinet zitten.’ ‘Wat gewoon de waarheid is,’ voegt Livestro daaraan toe.
     Dat je geen politieke coalities aangaat met hartsgrondige racisten begrijp ik, hoewel we niet van iedereen in de politiek weten wat hij op café zegt. Maar het gebruik van het woord ‘omvolking’ vind ik wat mager om tot racisme te besluiten.
     Sommige PVV’ers, zal men zeggen, hebben ook hitserige complottheoriën over omvolking verspreid. Ja, nee, kijk, dat er minder frisse jongens en meisjes bij de PVV zijn zal niemand ontkennen. Maar oppositiewerk ophangen aan verontwaardiging over ‘uitspraken’ lijkt mij een zwaktebod.

‘Extreemrechts is antisysteem’
    Is dat niet wat kinderachtig van een ervaren politiek consulent om zo in het algemeen over ‘het systeem’ te spreken? Neemt hij daarmee dat zinloze begrip niet over van de linkse extremisten met hun ‘fight the system’ of van rechtse extremisten met hun ‘regimepers’? Livestro schijnt het soort conservatief te zijn, of te zijn geworden, voor wie de status-quo het ideaal vertegenwoordigt, behalve dan als het hervormingen betreft waar hij zelf voorstander van is.
      Status-quo is trouwens een dubbelzinnig begrip. Je kunt niet overal tegelijk status-quo hebben. Wie bijvoorbeeld een demografische status-quo nastreeft, wie, om het zo maar eens te zeggen, tegen omvolking is, die kan niet meegaan in een status-quo voor migratiebeleid. Bij een gelijkblijvende instroom, krijg je een veranderende bevolkingssamenstelling. De vraag of zo’n veranderende bevolkingssamenstelling een goede of een slechte zaak is, heb ik vroeger al behandeld.** Het korte antwoord is: geen probleem, als het niet te snel gaat. En het gaat al zo lang zo snel dat een .

‘Extreemrechts ondermijnt de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht’
     PVV, Vlaams Belang en RN ‘zijn fundamenteel tegen de rechtstaat,’ zegt Livestro. ‘De kern daarvan is de machtenscheiding.’ En hij heeft gelijk dat een onafhankelijke rechterlijke macht onontbeerlijk is. Het is daarbij belangrijk dat de uitvoerende macht niet op het terrein van de rechterlijke macht komt, maar het is aan de andere kant even belangrijk dat de rechterlijke macht niet op het terrein van de wetgevende macht komt. Zowel centrum- als extreemrechts stellen vast dat de rechterlijke macht soms wordt ingezet voor een linkse politieke agenda. Dan is het minstens de moeite waard om de verhoudingen opnieuw te bekijken, zoals Marc Elchardus en Matthias Storme bepleiten, uiteraard met de nodige voorzichtigheid.
     Ik lees bij Livestro ook dat Wilders de levenslange benoeming van rechters wil afschaffen. Hij is daar tegen, en ik ook. De levenslange benoeming van rechters is waarschijnlijk niet de enige, en niet noodzakelijk de beste garantie voor onafhankelijke rechtspraak, maar ze heeft nu eenmaal een plaats in onze checks and balances, en daar moeten we omzichtig mee omspringen. Als je aan één onderdeel gaat knoeien, moet je ook aan een ander onderdeel gaan knoeien om het evenwicht te bewaren. Ik zou het niet doen, als het niet strikt noodzakelijk was.

‘Extreemrechts erkent de grondrechten niet’
     Wat zijn grondrechten? Als conservatief zou Livestro er eigenlijk een beperkt lijstje moeten op nahouden. De grootste controverse met extreem- én met centrumrechts, betreft rechten in verband met migratie, asiel en gezinshereniging. Geen van de drie behoren voor een conservatief of liberaal tot het domein van de grondrechten, maar tot dat van de wijzigbare nationale en internationale wetgeving. Ook met een ongelijke behandeling van burgers en niet-burgers, bijvoorbeeld voor stemrecht of sociale zekerheid, worden op zich geen grondrechten geschonden.
     Livestro haalt een voorbeeld aan dat wél een schending van de grondrechten inhoudt. ‘In Nederland speculeert men over het afnemen van burgerrechten van mensen die dan wel in Nederland geboren zijn, maar niet van ‘oorsprong’ Nederlander zijn. Die zouden na het uitzitten van hun straf moeten worden uitgewezen. Een dubbele straf dus.’
      Zoiets gaat inderdaad in tegen de grondrechten. Het is heel begrijpelijk dat men die misdadigers liever kwijt dan rijk is, maar je kunt een misdadiger niet zwaarder straffen dan een andere omdat hij een vader, moeder, grootvader of grootmoeder heeft die in een ander land geboren is.  

‘Anders dan extreemrechts is uiterst-links niet antisysteem.’
     Zijn de radicaal-groene en radicaal-rode partijen niet anti-systeem? Daar twijfel ik aan. Het valt immers te bezien of ze hun agenda kunnen realiseren binnen het normale spel van verkiezingen en parlementaire meerderheden. De enigen die je vandaag soms hoort zeggen dat de problemen zo groot en dringend zijn geworden dat ze niet kunnen worden opgelost binnen de klassieke democratie zijn de radicale ecologisten. Het is bij radicale ecologisten bijvoorbeeld dat je hoort dat ‘klimaatontkenners’ voor de rechtbank worden gebracht**. Of neem de uitspraak van groene jongen Dirk Draulans in De Morgen van 14 november 2020: ‘Ik ben er steeds meer van overtuigd dat de democratie niet bestand is tegen crisissen als corona en klimaat.’ 
     Anderzijds is het wel zo dat uiterst-links vandaag weinig bezwaar maakt tegen de uitbreiding van de rechterlijke macht ten nadele van de twee andere machten. Uiterst-links, en met name ecologisch en open-grenzen-links, maakt juist zoveel mogelijk gebruik van de rechterlijke macht. Op mij komt dat over als het uithollen van het systeem van binnenuit.

‘Men heeft in de naoorlogsche periode decennialang de communisten uitgesloten. Op de communisten na heeft daar niemand last van gehad.’
     Of niemand op de communisten na last heeft gehad van bijvoorbeeld het McCarthyisme, zou ik niet durven beweren, maar ik begrijp waar Livestro naartoe wil. De naoorlogse sociaaldemocratische partijen beschouwden de communisten als polariserende elementen, als handlangers van een buitenlandse vijand en als principiële anti-democraten. Voor het verzilveren van sociale hervormingen hadden ze hen niet nodig. De sociaal-democraten hebben dus slechts uitzonderlijk coalities aangegaan met de communisten. Die strategie was succesvol. Waar de communistische partijen klein waren, bleven ze klein, en waar ze groot waren, zoals in Frankrijk en Italië, bleven ze in de marge. Uiteindelijk werden ook de grote partijen meegezogen in het geleidelijke – en daarna versnelde – verval van het oostblokcommunisme.
     Maar moet vandaag dezelfde taktiek gevolgd worden tegenover extreemrechts? Bij die historische vergelijking kunnen best wel enkele kanttekeningen gemaakt worden. De programma’s van de communistische partijen in de jaren 50 en 60 waren heel wat subsersiever dan die van de huidige extreemrechtse partijen. De banden tussen extreemrechtse partijen en buitenlandse machten vandaag zijn heel wat minder doorslaggevend. En met name in Frankrijk heeft Mitterrand de communisten indertijd klein gekregen door ze wél in een coalitie op te nemen.

‘De liberale VVD had een coalitie moeten maken met PVDA-GroenLinks.’
     Livestro betoogt dat VVD pro forma met de PVV van Wilders had moeten onderhandelen, om die onderhandelingen te laten mislukken, en dan te onderhandelen met PVDA-GroenLinks. ‘Het is toch volkomen onacceptabel,’ zegt hij, ‘dat je een legitieme partij als GroenLinks, waarmee je het op een paar dossiers oneens bent, bij voorbaat uitsluit, maar dat niet doet bij extreemrechts, een vergaarbak van volstrekt abjecte standpunten.’
     Als je de ene partij op voorhand ‘legitiem’ noemt, en de andere ‘abject’, dan krijg je natuurlijk een petitio principi. De normale gang van zaken is dat je alle dossiers samenlegt, en dan kijkt met welke partij je het makkelijkst tot een compromis kunt komen. Als je meer raakvlakken hebt met GroenLinks, dan ga je met GroenLinks in zee, heb je meer raakvlakken met PVV, dan kies je die laatste als coalitiepartner.
     Dat het in de politieke werkelijkheid veel ingewikkelder is, geef ik ondertussen graag toe. Er zijn niet allen de ‘dossiers’, maar ook de politieke stijl, de betrouwbaarheid, de bekwaamheid, de hufterigheid, de gevolgen voor de volgende verkiezingen … Ik ben in elk geval blij dat ik daar zelf niet heb moeten onderhandelen. Ik weet echt niet wat ik zou hebben gekozen: Groenlinks of PVV? 

‘Met extreemrechts krijg je een circus van onkundig bestuur’
     Livostro wil nog nuanceren: ‘Ik sluit niet uit dat een enkeling van de PVV tot bestuursdaden in staat is – wat ik niet hoop – maar de meesten zullen volkomen onkundig blijken.’ Hier kan de consulent best gelijk hebben. De toekomst zal het uitwijzen. Ten gronde heeft de kiezer natuurlijk het recht om zich door onkundigen te laten vertegenwoordigen en regeren, om die dan bij de volgende verkiezing de laan uit te sturen. Het is bijna een argument om de PVV wel te laten meebesturen. 

* Men kan natuurlijk proberen een definitie te geven van het fascisme die geen kenmerken uit mijn lijst bevat, maar de kans is groot dat ik van dát soort fascisme minder bang zal zijn.

** Over migratie: zie mijn longread naar aanleiding van Paul Colliers boek Exodus: hier.

*** Klimaatontkenners voor de rechtbank: zie hier.