Popular vote en zetelverdeling

    Een ideaal verkiezingssysteem bestaat niet. Wat je ook verzint, grote of kleine kieskringen, stemrecht of stemplicht, hoge of lage deelnemingsdrempel, directe of getrapte verkiezingen, een of twee stemrondes, proportionele vertegenwoordiging of winner takes all, het heeft allemaal zijn voor- en nadelen. Het resultaat is dat het aantal behaalde stemmen niet keurig overeenstemt met het aantal behaalde zetels. Er is een verschil tussen de popular vote en het gewicht dat partijen uiteindelijk in de schaal kunnen werpen.

      Ik plaats hieronder enkele grafieken die de uitslag van de laatste verkiezingen in België, Frankrijk en Engeland weergeven. De bovenste rode balk geeft de popular vote weer, en de blauwe balk de behaalde zetels. Alles is in procenten uitgerekend.

     De lezer zal merken dat de zetelverdeling in ons land redelijk meevalt. Alleen PVDA-PTB krijgt precies wat haar toekomt, andere partijen krijgen iets meer of iets minder. Vooral PS, MR en Les Engagés boksen wat boven hun gewicht. Ik heb aan ChatGPT eens gevraagd hoe dat komt, en uit de uitleg heb ik begrepen dat hier geen grote onrechtvaardigheden in het spel zijn*.
      De zetelverdeling in Frankrijk kan ik moeilijker billijken. Het RN is de grootste partij in stemmen en komt slechts op de derde plaats in de zetelverdeling. Het Franse stelsel is in de loop van de 20ste euw acht keer gewijzigd, en een eerlijke zetelverdeling was daar niet altijd de doorslaggevende overweging bij.  Wij leerden op school bijvoorbeeld over de wijziging van 1958. De Gaulle paste het Franse kiesstelsel zo aan dat de districten waar de communistische partij sterk stond, werden opgesplitst in verschillende stukken. Die stukken werden dan bij andere districten werden gevoegd, en wel op zo’n manier dat de communisten er uiteindelijk net een minderheid vormden. Het resultaat was spectaculair: de communistische partij ging van 150 verkozenen naar 10. Ze behaalde met 20 procent van de stemmen 2 procent van de zetels.

      Ook het Engelse systeem levert een zetelverdeling op die sterk afwijkt van de popular vote. In het Verenigd Koninkrijk haalt Labour, met een derde van de stemmen tweederde van de zetels, en behaalt het extreemrechtse Reform-UK met 14 procent van de stemmen minder dan 1 procent van de zetels.
     Goed, ik zei het al, elk systeem heeft zijn voor- en nadelen. In Engeland krijgt de winnende partij een ruime meerderheid waarmee ze, zonder coalities of compromissen, een eigen lijn kan uitzetten. In een ander systeem zou de Thatcher-revolutie niet denkbaar zijn geweest, en als je toevallig een aanhanger van Thatcher bent is dat mooi meegenomen. In Frankrijk kun je dan weer niet alleen vóór een partij stemmen, maar bij een tweede ronde ook tégen een partij. Je kunt bij wijze van spreken een cordon sanitaire door een stemming laten bekrachtigen, wat alweer mooi meegenomen is als je toevallig een voorstander van zo’n cordon bent. Je moet wel bedenken dat alle regelingen die de zaken scheef trekken in de door jou gewenste richting, zich op langere termijn ook tegen jouw partij kunnen keren. 

     Zelf geef ik de voorkeur aan een parlementaire vertegenwoordiging die ongeveer weerspiegelt hoe de bevolking denkt en stemt. Dat is vooral gemakkelijk als het om buitenlands nieuws gaat. Ik hoor op de televisie over de verpletterende overwinning van Labour, en dan moet ik verschillende sites gaan afspeuren voor ik te weten kom dat de Conservatieven en ex-Conservatieven samen 38 procent van de stemmen halen, tegen 34 procent voor Labour. Ik hoor ook over de verpletterende overwinning van het Nouveau Front Populaire in Frankrijk, en denk dan dat die mensen zoals de naam zegt inderdaad de populairste zijn, terwijl ze in stemmen slechts op de tweede plaats komen, en het amper beter doen dan de partij van Macron, de president die nochtans volgens Mia Doornaert bij veel Fransen persoonlijke haatgevoelens oproept.  

     En ook in eigen land vind ik de popular vote soms verrassend. Vooruit is door zijn zetelaantal het kleine broertje van de PS, maar de twee partijen behalen een vergelijkbaar aantal stemmen. Vooruit haalt zelfs iets meer dan de zusterpartij: 8,11 procent tegen 8,04 procent. 

* Bij het begin van de vorige legislatuur waren er in de Kamer 89 verkozenen in de Nederlandse taalgroep en 62 verkozenen in de Franstalige taalgroep, dus respectievelijk 59 en 41 procent, wat ongeveer overeenkomt met de 60 procent Nederlandstaligen en de 40 procent Franstaligen in België.