‘Ons heilig Tinneke’

     Hier en daar begint filosofe Tinneke Beeckman korzelige commentaartjes los te maken. ‘Ons heilige Tinneke,’ las ik ergens op facebook. Ik denk dat het smalend bedoeld was. Johan Sanctorum noemde haar op zijn weblog een ‘vrouwelijke wijsgeer’, en gebruikte daarbij woorden die ik hier niet durf te herhalen. Sanctorum vond haar, geloof ik, te braaf.
     Wat mij aan de filosofe bevalt, is dat ze op de foto vaak lacht. Dat zie je niet vaak bij filosofen. Bij Hegel, Schopenhauer en Kierkegaard is een sombere portrettenblik te verwachten – die negentiende-eeuwers wisten niet beter of het hoorde zo. Maar ook filosofen van de twintigste en eenentwintigste eeuw kijken je vaak nors vanop de boekflap aan – zelfs de Amerikaanse, die toch zouden moeten weten dat je de wereld verovert ‘on a smile and a shoeshine’. Alleen Nozick lacht altijd, maar als ik zo slim was als hij, zou ik ook vaker lachen. En bij ons dus Beeckman. Je kunt voor de aardigheid haar facebookpagina eens opzoeken.
     Beeckmans laatste boek Macht en onmacht gaat zowel over filosofie als over politiek. Over politiek schrijft Beeckman op een beschaafde manier. Je voelt wel dat ‘linkse’ denkers als David Harvey haar beter liggen dan ‘rechtse’ denkers als Ayn Rand, maar als je sympathieën toevallig omgekeerd liggen, kun je haar nog altijd zonder ergernis lezen. Of toch zonder teveel ergernis, want een beetje ergernis is niet te vermijden en bovendien goed voor je gezondheid. Ook helpt het dat ze de echt onnozele denkers als Emmanuel Todd op hun nummer zet.
     Dan de filosofie. Ik ben niet van plan ooit iets van Heidegger te lezen. Ik vrees dat het teveel zal gaan over ‘het zijn van de zijnden dat zijnt in het daarzijn van het geweestzijn’. Maar dankzij Beeckmans boekje heb ik nu toch een vaag vermoeden waar die vuile nazi het eigenlijk over had. Beeckman beschouwt Heidegger als de grote aanstichter van het postmodernisme. En het postmodernisme, zegt Beeckman, verzwakt onze weerbaarheid tegen leugen en onrecht, en versterkt ons gevoel van onmacht.  
     De postmodernist, dat weet ik ondertussen, stelt dat alle waarheid relatief is. Waarheid bestaat niet echt. Waarheid is iets wat we zelf maken; het is een constructie¹. Ik heb in elk geval zoiets gelezen in een boek van Richard Rorty, die zelf postmodern is en het dus weten kan. Rorty gebruikt allerlei slimme argumenten voor zijn bewering over die niet-bestaande waarheid, maar ergens in een hoofdstuk over George Orwell rijdt hij zich vast. Orwell heeft in 1984 een maatschappij beschreven waar de waarheid inderdaad-echt-letterlijk een ‘constructie’ geworden is, meer bepaald een constructie van het ministerie van Waarheid. Het ministerie bepaalt of  2 + 2 nu 4 dan wel 5 is. In een aangrijpende scène wordt de rebel Winston Smith lichamelijk en geestelijk gefolterd tot hij zelf gaat geloven dat 2 + 2 inderdaad 5 is.
     Voor de gewone lezer is wat in die scène beschreven wordt godsgruwelijk om twee redenen: het is gruwelijk vanwege de foltering zelf en het is gruwelijk omdat Winston Smith iets moet geloven wat niet waar is. Rorty probeert met hangen en wurgen onder die conclusie uit te komen. Het enige gruwelijke aan de scène is, volgens hem, de foltering en het machtsmisbruik, niet de onwaarheid van de rekensom. Maar hoezeer Rorty ook hangt en wurgt, hij kan zo’n lezing natuurlijk niet geloofwaardiger maken dan ze is. Het beeld van Orwell is te sterk. 2 + 2 is 4. Iets anders laten geloven is door en door slecht, ook zonder foltering en machtsmisbruik.
     Beeckman besteedt enkele bladzijden aan de 2 + 2 = 5-scène om Rorty onderuit te halen. Dat lukt haar bijzonder goed. Maar nu we het er toch over hebben … ik had liever gehad dat ze een ander hoofdstuk van Rorty had gekozen om te wraken. Dat Rorty zich in zijn hoofdstuk over Orwell en 1984 had vastgereden, daar was ik op eigen kracht ook achter gekomen. Maar bij andere hoofdstukken zit ik nog altijd met de handen in het haar.
 

1 Postmodernisten zelf spreken liever van een ‘construct’.