Had Che gevoel voor humor?

    Che Guevara was een nogal fanatiek persoontje, maar fanatisme staat een zeker gevoel voor humor niet in de weg*. Zowel Hitler als Che vertelden wel eens een mopje waarin zij de spot dreven met zichzelf. Che bijvoorbeeld had het op een bepaald moment tot directeur van de nationale bank van Cuba gebracht, en later tot minister van Industrie, terwijl hij van economische materies niet zo goed op de hoogte was. ‘Dat kwam zó,’ zei hij. ‘Op zekere keer vroeg Castro op een vergadering of er een ‘economist’ in de zaal was. Ik had begrepen dat hij wou weten of er een ‘communist’ in de zaal was en stak mijn hand op. Zo is het gegaan.’
     Er waren natuurlijk ook zaken waar hij níet om kon lachen. In een toespraak in maart 1963 betreurde hij de gewoonte van de Cubanen om anticommunistische mopjes te vertellen.  Zoals dit. Een arbeider wil lid worden van de communistische partij. Men legt hem uit wat dat inhoudt. Hij zal overuren moeten presteren, zijn vrije tijd besteden aan studie, elke zondag deelnemen aan vrijwilligerswerk, altijd vergaderen, altijd in de weer zijn met werken voor de partij en voor partijgebonden organisaties. En ten slotte: hij moet elk moment zijn leven willen geven voor de revolutie. Wil hij dat wel, zijn leven geven? De arbeider antwoordt: ‘Als mijn leven er zo zal uitzien, wil ik dat maar al te graag.’
     Che vond dat een contrarevolutionair mopje. ‘Waarom? Omdat een avant-garde arbeider, lid van de Partij, al die taken opvat als een vrijwillige opoffering, niet als iets wat wordt opgelegd, maar iets wat hij doet uit innerlijke noodzaak.’ Ja, als je het zo opvat, is het inderdaad niet grappig meer, maar dat heb je met elk mopje dat je begint uit te leggen.
     Na de revolutie, maar voor hij directeur van de nationale bank werd, is Che enige tijd directeur geweest van een gevangenis. Er vonden daar heel wat executies van contrarevolutionairen en verraders plaats. Che ging dan op een muurtje liggen bij de executieplaats om het vuurpeloton moreel te ondersteunen. Een van zijn gevangenen was de jonge Ariel Lima die vóór de revolutie, op zestienjarige leeftijd, inlichtingen had gegeven aan de politie. De aalmoezenier van de gevangenis, de Bask Javier Arzuga, had geprobeerd Che te overhalen om het leven te sparen van de jongen. Daar wou Che niets van weten. Het was aan de revolutionaire rechtbank om daarover te beslissen. Op de dag van de executie wierp de moeder van de veroordeelde zich voor de voeten van Che. ‘Mevrouw,’ zei Che, ‘ik raad u aan om te spreken met vader Javier. Hij is naar het schijnt gespecialiseerd in het verschaffen van troost.’** Een wrang staaltje galgenhumor als je wil. ‘Adding insult to injury,’ zegt men in het Engels.
     Verwant aan de vraag of Che gevoel voor humor had, is de vraag of hij vaak lachte. Op de bekendste foto kijkt hij gekweld, maar er zijn ook veel foto’s waarop hij lacht. Claude Julien, de toenmalige correspondent van Le Monde, vertelt dat buitenlandse zakenlui die met de minister van Industrie moesten onderhandelen, in de war waren door ‘zijn ‘open glimlach en de intelligente twinkeling in zijn ogen.’ Ik kan mij bij die glimlach en die twinkeling iets voorstellen. Je zag die ook bij Ludo Martens als hij sprak met niet-communisten die hij op dat moment te vriend wilde houden. Bertrand Russell vertelt dat Lenin voortdurend lachte als hij buitenlandse bezoekers had, die zijn regime gunstig gezind waren zonder zelf communist te zijn. Het is het superieure lachje van een die weet hoe de wereld werkt en hoe het universum in elkaar steekt. En die andere stumperds weten dat nog niet. 

* Over mopjes en politieke verdraagzaamheid, zie ook hier.
** Arzuaga, J.  (2006), Cuba 1959. La galera de la muerte, Miami, Carta de Cuba. Geciteerd in: Machover, J. La face cachée du Che, p. 60), Armand Colin, Kindle Edition.