Dokters, schurken en deugnieten

     Thomas Jefferson, de derde president van de Verenigde Staten, had weinig vertrouwen in de geneeskunde van zijn tijd. De beste dokters, schreef hij in een brief*, waren nog de kwakzalvers die broodpillen voorschreven, of gekleurd water.** Zij hielden de hoop van hun patiënt levend en bespoedigden zijn natuurlijke herstel. De meer rechtlijnige beoefenaren van het beroep daarentegen maakten meer levens kapot in één jaar “dan alle Robin Hoods, Cartouches en Macheaths in een hele eeuw”.
     Dat is een eigenaardige vergelijking.
     Om te beginnen heeft slechts één van de opgesomde misdadigers echt bestaan. Louis Dominique Cartouche (1693-1721) was een Franse dief en moordenaar die stierf op het rad. Die andere twee zijn min of meer verzinsels. Robin Hood is een held uit Middeleeuwse legenden en Macheath is een personage uit het komische stuk ‘The Beggar’s Opera’ (1728).
      Eigenaardiger is dat Jefferson zijn keuze laat vallen op drie nogal aantrekkelijke schurken: Robin Hood die steelt van belastingambtenaren om het geld te verdelen onder de armen, Cartouche die zich geliefd maakt als grapjas, acrobaat en minnaar en, de veelwijver Macheath die zo populair is dat hij aan het eind van het stuk, op verzoek van het publiek, niet wordt opgehangen.
     Of zag men dat toch enigszins anders in de tijd van Jefferson? Is men die wetsovertreders vooral later aardig gaan vinden door de boeken van Walter Scott, de films met Reggiani en Belmondo en de antikapitalistische stukken van Bert Brecht?***
     In de taalkunde spreekt men wel van meliorisatie. Begrippen die oorspronkelijk een ongunstige betekenis hebben zoals ‘deugniet’, ‘rakker’ en ‘guit’, krijgen in de loop der jaren een onschuldiger betekenis. Het lijdt geen twijfel dat Robin Hood, Cartouche en Macheath guiten waren. Maar wat is een guit?

_______________

* De brief is van 1807. Hij was gericht aan een universiteit waar hij zijn kleinzoon wou laten inschrijven als student geneeskunde. De kleinzoon mocht de vakken biologie en chirurgie volgen, maar niet het vak medicijnen.

** Uit later onderzoek bleek dat het placebo-effect van grote pillen aanzienlijker is dan dat van kleine, en ook dat rode kleurtjes beter werken dan blauwe.

** Respectievelijk: Ivanhoe (1820), Cartouche (1956 en 1962) en Dreigroschenoper (1928).