Ik heb het ontroerende boekje van Lea Ypi over haar jonge jaren in Albanië* gelezen met veel sympathie voor het hoofdpersonage, ook als het kind een lastige adolescent wordt, wat ongeveer samenvalt met de ineenstorting van het communisme. Wat er in de plaats van dat communisme komt, staat haar niet aan. Vroeger hielden de mensen zich niet met geld bezig. Er was amper iets om te kopen. Maar na de bevrijding is iedereen bezeten van de gedachte om meer geld te vergaren. Dat vindt ze vreselijk. Ook maakt de solidaire eenheid van vroeger plaats voor verdeeldheid. Haar moeder omarmt enthousiast het neoliberalisme, haar vader wordt een twijfelaar, ‘links op gebied van rechtvaardigheid en rechts op gebied van vrijheid’; anderen blijven het socialistische ideaal toegedaan; zelf gaat ze, vanwege de moslimafkomst van haar familie en omdat haar vriendinnen het ook doen, een hoofddoek dragen. Dat laatste duurt niet lang, want de grootmoeder, een Jacobijnse van de oude stempel, grijpt in. ’t Is allemaal erg verwarrend, en dat op een leeftijd dat álles verwarrend is.
Men noemt de adolescentie wel eens l’âge ingrat. Bij Ypi is die ondankbaarheid letterlijk. Albanië wordt overspoeld met Westerse hulp, tot grote ergernis van Ypi. Bij het Rode Kruis kon je een gratis pak rijst krijgen. Dat ontlokt een zure commentaar: ‘Die verschilde van de rijst die we vroeger van onze buren leenden: ten eerste was het meer, ten tweede kwam het uit het Westen en ten derde stond er een ‘houdbaar-tot-datum’ op, die je informeerde wanneer je de rijst moest opeten, gewoonlijk de week ervoor.’ Die laatste opmerking staat mij tegen, want ondankbaarheid verdraag ik niet goed. En rijst of andere droge voeding waarvan de houdbaarheid een week overschreden is, is even goed en smakelijk als andere rijst, zeker als je die opdient met gepelde tomaten, rode paprika, rijst en champignons. Maar Ypi, begrijp ik, voelt zich vernederd door die overschreden datum.
Dat gevoel van vernedering heeft ze ook als een buitenlandse expert zijn intrek neemt in de straat. Hij wil de Albanezen komen uitleggen hoe zij een financieel systeem moeten opzetten zoals dat in Europa gebruikelijk is. Die durft nogal, schijnt Lea Ypi te denken. Was ons land niet tot voor kort een ‘lichtbaken voor Europa’? Die expert is ongeveer het enige personage dat ze genadeloos en satirisch beschrijft, terwijl wat de brave man kwam vertellen waarschijnlijk veel gezonder was dan de Ponzi-schema’s waar de Albanezen zichzelf in hebben gestort.
In het laatste hoofdstuk kondigt Ypi aan dat ze filosofie wil gaan studeren. Ze wil in het reine komen met het marxisme. ‘Ik weet niets over het marxisme,’ zegt ze tegen haar vader. ‘Ik zie wel dat het jullie levens heeft verwoest. Maar …’ ‘Het zou jouw leven ook verwoest hebben als je een paar jaar eerder was geboren,’ antwoordt haar vader. En ook: ‘Je praat nu al als een marxist,’ zei hij. ‘Die denken altijd te weten wat de juiste richting is.’
Dat was overdreven, want Ypi moest nog een en ander uitklaren. Ze vertrekt naar Italië om te studeren en komt daar in gauchistische milieus terecht waar men zich in dezelfde marxistische theorie verdiept als die die zij als kind in kinderlijke vorm heeft meegekregen. In Albanië had die theorie tot veel miserie geleid, weet Ypi. Was die miserie onvermijdelijk? Kon ze als filosofe geen eigen versie van het marxisme verzinnen, een en ander moderniseren, de slechte stukken eruit snijden, aangekoekt vuil verwijderen, terugkeren naar de bron? Een beetje zoals een progressieve moslim probeert te doen met zijn islam?
Vandaag doceert Lea Ypi aan de London School of Economics en schrijft ze geleerde artikels waarin ze uitlegt dat de goeie ouwe dictatuur van het proletariaat waar oom Enver over sprak nog altijd de enige manier is om tot een rechtvaardige maatschappij te komen**. ‘De cirkel is rond,’ schrijft ze in het nawoord van haar boek.
* Zie mijn stukje van gisteren: hier.
** Zie mijn stukje van morgen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten