Hugo Camps. Vroeger bestond het establishment uit koning, kerk en kapitaal. Bij Jacques Brel waren het notarissen aangevuld met een politiecommissaris. Als ik probeer mij het establishment van vandaag voor te stellen, verschijnt voor mijn geestesoog het beeld van een chic restaurant in Knokke op, met veel ruimte tussen de tafeltjes. Aan één van de tafeltjes zitten Hugo Camps (†), Hugo Claus (†) en Guy Verhofstadt: de journalistiek, de kunst en de politiek. Wie kan ik daar uit de bedrijfswereld aan toevoegen, zonder aan geschiedenisvervalsing te doen?
Humo. En wie herinnert zich nog het stuk uit Humo van veertig jaar geleden toen Camps nog hoofdredacteur van Het Belang van Limburg was. ‘Hugo Camps de koning van Limburg’, blokletterde Humo. Zelf herinner ik mij vooral dat het stuk uitvoerig, en met smakelijke en onsmakelijke details, inging op het alcoholisme van Camps, iets wat men vandaag een ‘karaktermoord’ zou noemen. Het waren verwarrende tijden. Je had het ‘linkse’ Humo en het ‘rechtse’ Belang. Het nieuwe, eengemaakte establishment met een eengemaakte opinie was nog in de maak.
Hugo Camps (2). Ik heb Hugo Camps één keer in levende lijve gezien. Hij sprak op een Amada- of PVDA-manifestatie tegen het Russische ‘sociaal-imperialisme’. Camps was uitgenodigd omdat hij juist terug was van Tsjecho-Slowakije en daar met dissidenten gesproken had. Een partijleider die naast mij stond legde mij uit wie de spreker was. ‘Het is een excentrieke kerel,’ zei hij, ‘maar een ware democraat.’
Collectieve schuld. Over collectieve schuld kun je blijven discussiëren tot je een ons weegt*. Bijvoorbeeld. Moet de Vlaamse regering zich verontschuldigen omdat tachtig jaar geleden een Vlaamse minderheid met de nazi’s gecollaboreerd heeft? Dat zou wel heel onrechtvaardig zijn tegenover al die Vlamingen die niet gecollaboreerd hebben, anti-nazi waren, of zelfs verzet pleegden. Maar dat is anders als het om de Vlaamse beweging gaat. Moet die zich niet verontschuldigen omdat een significant deel van die beweging zich Duitsgezind opstelde? Dat komt al in de buurt. Mijn bezwaren tegen verontschuldigingen blijven bestaan, maar een ferme verklaring, bij monde van leiders en woordvoerders, en enkele keren herhaald, dat die collaboratie verkeerd was, en helemaal verkeerd, zoiets lijkt mij wel aangewezen. Zo is het ook aangewezen dat de PVDA-leiders af en toe verklaren dat het stalinisme waar hun partij tot vijftien jaar geleden bij zwoer, verkeerd was, en helemaal verkeerd, al kennen veel jonge PVDA-leden Stalin niet meer, en kennen ze evenmin Ludo Martens (†) niet meer, Stalins plaatsvervanger op aarde en oprichter van de PVDA.
Schadevergoeding. Zelf hoop ik op een Oekraiënse overwinning en een uiteindelijk vredesverdrag tussen Oekraïne en Rusland. Boudewijn Bouckaert schreef een kladje voor zo’n verdrag en plaatste het op zijn Facebookpagina. Ik ging akkoord met de meeste bepalingen, behalve die van een Russische schadevergoeding. Hoe zou men die kunnen afdwingen zonder de oorlog in het hart van Rusland te brengen? Of moeten we verder met economische sancties dreigen waar we onszelf schade mee berokkenen? En moeten we ten slotte de Russische burgers laten betalen omdat zij niet in opstand kwamen tegen de oorlog? Maar burgers komen nooit in opstand tegen hun oorlogszuchtige leiders, zoals John Mearsheimer terecht opmerkt. Burgers durven dat niet. Hoogstens komen ze in opstand nadat hun oorlogszuchtige leiders de oorlog verloren. En dan zijn het nog het meest de soldaten die in opstand komen, en niet de burgers.
Schadevergoeding (2). Na de Eerste Wereldoorlog heeft men van Duitsland herstelbetalingen geëist. Dat heeft voor veel miserie gezorgd. Na de Tweede Wereldoorlog wilde de Amerikaanse minister van Financiën Morgenthau iets soortgelijks: alle zware industrie in Duitsland ontmantelen. Uiteindelijk heeft Amerika het tegenovergestelde gedaan en met het Marshalplan miljarden gegeven om de West-Duitse industrie weer op te bouwen. De enige die de logica van de herstelbetalingen volhield was Stalin. Hij liet een deel van de Oost-Duitse industrie overbrengen naar de Sovjet-Unie. Ik heb daar ooit iets van gezegd op een seminarie van de PVDA**. ‘Waarom,’ zo vroeg ik, moesten de Oost-Duitse arbeiders boeten voor de fouten van Hitler?’ Ludo Martens had zoals altijd een laconiek antwoord bij de hand. ‘En denk je dan dat er geen arbeiders waren bij de SS ?’ sneerde hij.
Collectieve schuld (2). Mijn vader was in 1943 als achttienjarige opgeroepen om, verplicht, in de Duitse wapenindustrie te werken. Hij was ondergebracht bij de familie van Herr en Frau Haug, die allebei hevig anti-nazi waren. Frau Haug verzuchtte vaak: ‘Na de oorlog zullen wij voor dit alles zwaar gestraft worden.’
Neokoloniale kunstroof. Moeten we kunst die als curiosum vanuit de kolonies naar Westerse musea werd overgebracht teruggeven aan de landen van herkomst? Ik ben in zulke kwesties nogal kosmopolitisch ingesteld. Als het waardevolle stukken zijn, wil ik vooral dat er goede foto’s van worden gemaakt die men wereldwijd op internet kan bewonderen, en verder mogen ze van mij in die musea tentoon worden gesteld waar de meeste bezoekers komen, of dat nu New York is in de Verenigde Staten of Bamako in Mali. Ik begrijp dat nationalisten dat anders zien. Misschien worden sommige Vlamingen boos als ze Vlaamse Primitieven zien hangen in het Hermitage in Sint-Petersburg. Bij mij is dat omgekeerd. Ik ben dan eerder trots. Zouden er bij de Malinezen ook twee strekkingen zijn: degenen die boos zijn omdat een djembé uit hun land in het Metropolitan staat, en degenen die daar trots op zijn? En wat met de zwarte Amerikanen die van Malinese afkomst zijn? Zien die liefst zo’n Djembé terug verscheept naar Mali, of houden ze die liever dicht bij zich? En zijn er dan in Mali zelf geen 19de-eeuwse Djembés overgebleven?
* Zie mijn stukjes hier, hier en hier.
** Ik moet op dat seminarie in goede vorm geweest zijn, want ik heb Ludo Martens toen nóg een kritische vraag gesteld. Zie mijn stukje hier.
Over oorlogsschuld en compensatie. Bij een vorige posting heb ik al eens opgemerkt dat er een verschil is tussen individuele en maatschappelijke verantwoordelijkheid/schuld. Individuen zijn niet verantwoordelijk voor wandaden van anderen, je erft geen morele of juridische schuld; een materiële schuld kan je echter wel erven. Zo werkt dat ook met gewone erfenissen, waar je de mogelijkheid hebt afstand te doen van de erfenis, en daarmee ook van de daarmee verbonden schulden.
BeantwoordenVerwijderenDus ja, Rusland is een oorlogsschuld aan het opbouwen in Ukraine. Het land zal die moeten aflossen. Als de Russen nadien dat niet wensen kunnen ze gewoon afstand doen van hun grote natuurlijke rijkdom, dan moeten ze niets betalen maar erven ook niets.
Trouwens, over die grote natuurlijke rijkdom, het zou niet zo moeilijk moeten zijn voor Rusland een deel daarvan als betaling te gebruiken. Ze moeten er verhoudingsgewijze weinig voor werken (het is ontginning van verhoudingsgewijze grote rijkdom, geen moeizame industriële productie met vaak relatief beperkte winst).