Hier en daar worden de aanpassingen in Roald Dahls boeken goedgepraat of gerelativeerd. Heeft Dahl, lees je dan, zijn boeken zelf niet aangepast onder invloed van actiegroepen als de NAACP? En ja, het gaat om honderden aanpassingen, maar dat is voor álle boeken samen. Per boek zijn het er veel minder dan honderd. En dan, het gaat maar om woordjes: de essentie blijft ongewijzigd. Bij Paul Baeten Gronda, die het ‘geen zak kon schelen’, vond ik dat de nieuwe Dahl-versies vergelijkbaar zijn met de Nederlandse vertalingen die hij las als kind. Die vertalingen waren een aanpassing aan een andere plaats, de huidige ingrepen zijn een aanpassing aan een andere tijd. Ja, als je het zo bekijkt …
Iemand die het niet zo bekijkt is Bart Eeckhout. Bart bekijkt het anders. Hij vindt, net als ik, het protest tegen de Dahl-censuur terecht en hij geeft daar enkele redenen voor op. De grappigste is dat ouders de nodige politiek correcte ingrepen zelf wel kunnen uitvoeren bij het voorlezen. Verder betreurt hij dat de verontwaardiging niet tegelijkertijd is ‘gericht op de veel grotere [conservatieve] censuurgolf’ in Amerikaanse scholen.’ Ik begrijp zijn teleurstelling. Zelf betreur ik het ook dat de Dahl-discussie zich niet richt op de ‘veel grotere [progressieve] censuurgolf’ aan de Amerikaanse universiteiten. Maar Bart en ik beseffen allebei het gevaar van whataboutery.
De kern van Barts betoog gaat trouwens een andere richting uit. ‘De ingrepen in het oeuvre van Roald Dahl hebben niets met woke te maken,’ stelt hij in de titel. Ach so! En met wat dan wel? Dat weet Bart eveneens: het is een pure kwestie van commerciële belangen. Netflix is eigenaar geworden van de stichting die Dahls erfenis moet bewaken, en net als de grote techgiganten willen ze ‘preventief alles vermijden wat ophef kan veroorzaken’. Het gaat dus om geld versus kunst. ‘Alles wat winstmaximalisatie verhindert, moet uit de weg. Voor een paar grijpstuivers meer wordt de unieke, pittige Dahl-smaak aangepast aan de doorsneeprak die je in het pretpark opgediend krijgt.’
Als ik zulke overdrijvingen lees, ben ik bijna geneigd om zelf de ingrepen in Dahls boeken te gaan minimaliseren. Maar ik houd mij in. Liever wijs ik erop dat de hele redenering van Eeckhout ons in een kaarsrechte lijn naar de conclusie voert dat de ingrepen wel degelijk alles met woke te maken hebben. Of de Netflix-mensen bezeten zijn door de woke-gedachte, dat weet ik niet. Ik geloof net als Eeckhout dat ze in elk geval nog méér bezeten zijn door de geld-gedachte. Maar juist die financiële berekening brengt hun blijkbaar tot een – al dan niet enthousiaste – capitulatie voor het woke kamp.
We mogen ervan uitgaan dat de Netflix-mensen hun huiswerk hebben gemaakt. Ze moeten weten dat jonge, boekenlezende Amerikaanse ouders, die pas enkele jaren van de universiteit af zijn, dat zulke ouders vaak nogal woke zijn in hun opvattingen . Woke is veel meer is dan de marginale rimpeling die de woke-Verstehers ervan maken. Ook zijn de Netflix-mensen ongetwijfeld op de hoogte van de sociologische wet van Nassim Taleb: een onverdraagzame minderheid kan altijd haar wil opleggen aan een onverschillige meerderheid. Als de woke-fanatiekelingen voldoende stennis maakten rond het ‘racisme’ en ‘seksisme’ bij Dahl, dan zou een flink deel van de brave meerderheid de boeken en verfilmingen van zijn werk links laten liggen. Omgekeerd, als je weet dat de woke-strekking in laatste instantie de publieke opinie zal sturen, dan is een rel rond censuur mooi meegenomen en krijgen ze bij Netflix, zoals mijn Facebook-vriend Edgar Frederix schreef, ‘gratis reclame’. Dan wordt het inderdaad: ‘Zeg Jos, die Dahl waar iedereen over schrijft op Facebook, zou dat niet iets zijn voor onze kleine?’
Maar, vraagt de lezer zich af, kan het niet anders lopen? Kan zo’n rel niet het begin van het einde zijn van woke? Zal woke door de Dahl-kwestie niet bezwijken onder het gewicht van haar eigen ridicule idiotie? Zullen de mensen niet massaal op zoek gaan naar de oude edities die daardoor in waarde zullen stijgen en op die manier een duidelijk marktsignaal zullen geven aan de uitgevers? En als de uitgevers dan de oude edities heruitgeven, zou het protest van de wokers dan niet evengoed zorgen voor gratis reclame? Hebben we dat 50 jaar geleden ook niet meegemaakt met het succès de scandale van de film Turks Fruit? Dominees en pastoors die vanop de kansel tekeergingen tegen een zedenkwetsende film met als gevolg dat de mensen in groten getale die film wilden gaan zien?
Ik vrees dat dat een illusie is. Het succes van Turks Fruit was de uitkomst van een zedenverwildering die al vele jaren bezig was. De krachtige beweging tegen de oude versleten moraal werd in 1964 al bezongen in Bob Dylans The Times They Are a-Changin. De dominees en pastoors waren in 1973 hun gezag al een poos aan het verliezen. En zelf geloofden ze er ook maar half meer in. Ik heb meer dan één priester gekend – euh … twee eigenlijk – die in weerwil van al het gepreek vanaf de kansel drie dorpen verder incognito de film gingen bekijken.
Zo’n krachtige tegenbeweging zie ik vandaag niet op gang komen. Woke is nog lang niet versleten. De predikanten ervan zijn hun geloof nog lang niet aan het verliezen. Anderhalf jaar geleden zeurde ik over een waarschuwend tekstje dat men in Gentse bibliotheken bij de Pipi-Langkousboeken wou voegen*. Aangaande het woord n*gerkoning, geloof ik. Ik had toen nooit kunnen denken dat uitgeverijen zo onbeschaamd zouden zijn om aan De heksen van Dahl, in de tekst zelf, het zinnetje toe te voegen: ‘Er zijn overigens heel wat andere redenen waarom vrouwen pruiken zouden dragen, en daar is helemaal niks mis mee.’ Ik zou bij dat zinnetje in de lach schieten als ik mij niet zo ergerde aan het staartje ‘en daar is niks mis mee’. Ik lees dat te vaak in betuttelende krantenkoppen.
Ik wil, tot slot, niet te pessimistisch zijn, maar als in een film iemand zegt: ‘Nu kan het niet meer erger,’ dan weet je zeker dat het een seconde later begint te stortregenen.
* Zie mijn stukje hier.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten