Trump in De Standaard
Ik had nog zo gehoopt dat ik vandaag een volledige krant kon uitlezen zonder iets tegen te komen waar ik wel op moet reageren als ik niet dagen na elkaar ongelukkig rond wil lopen. Het begint goed. Op de eerste pagina lees ik dat Victor Orban ‘in het zand moest bijten.’ Pf. Over die dode metaforen zeg ik al lang niets meer. Op de tweede pagina staat iets over de ‘strijd voor de Europese ziel’. Pf. En straks ook nog de ‘ziel van het kind’? Op pagina 4 wordt terloops vermeld dat naast Jan Jambon en Zuhal Demir ook Matthias Diependaele, Ben Weyts en Sander Loones graag minister-president willen worden. Een kleine glimlach. Weyts als minister-president. ’t Is geen slechte vakminister geweest, maar minister-president? Weyts?
En verder kom ik in de cultuursectie DS2 van alles tegen waar ik het helemaal eens mee ben. Op pagina 2/3 staat iets over een muziekstuk dat James Ensor schreef voor ... harmonium. ‘Dat is voor mij helemaal kermismuziek,’ zegt Ensor-autoriteit Herman Todts. How right he is! Op pagina 2/7 staat iets over talen die meer klinkers bevatten in warme streken. De uitleg over warme streken begrijp ik niet. Maar die over koude streken begrijp ik wel. ‘In koude lucht reizen klinkers minder ver, en taalgebruikers zijn vaak niet geneigd om hun mond ver open te trekken als het stenen uit de grond vriest. How right they are! Op bladzijde 2/12 schrijft Inge Schelstraete dat Claire Foy in de serie The Crown haar favoriete Elizabeth is. How right she is.
Terug naar de gewone krant. Op pagina 15 staat een stuk over Trump van Steven De Foer. Even overlopen. Hé, wat is dat daar? In de vierde kolom lees ik het volgende. ‘Het Hooggerechtshof mag dan de jongste jaren zeer rechts-conservatieve standpunten geveld hebben over abortus, positieve discriminatie en vrije wapens, het heeft Trump in zijn persoonlijke juridische kwesties ook al vaak ongelijk gegeven.’ Las ik drie dagen geleden niet, in dezelfde Standaard, en van de hand van dezelfde De Foer, iets helemaal anders. Ik citeer: ‘Het hooggerechtshof danst al naar Trumps pijpen.’ Ik heb daarop toen gereageerd in een kortje, en die zin een ‘overdrijving’ genoemd.
Hoe kan de De Foer zich nu in drie dagen tijd zo tegenspreken? Ik zie maar drie verklaringen. Eén: hij schrijft om het even wat, zonder daarbij na te denken. Twee: hij heeft mijn blog gelezen en zijn fout ingezien? Drie ... dat is wat ingewikkelder. Het zou zó gegaan kunnen zijn. Toen De Foer zijn eerste stuk schreef wist hij ook wel hoe het in elkaar zat. Trump heeft tijdens zijn presidentschap drie rechters kunnen benoemen, waardoor er in het Hooggerechtshof een conservatieve meerderheid is die Grondwet nogal letterlijk interpreteert, en die over sommige kwesties arresten velt die overeenkomen met het programma van de Republikeinen. Maar de journalist had niet veel zin om die ingewikkelde materie in detail uit te gaan leggen. Hij zocht dus naar de dichtstbijzijnde dode metafoor en vond, zonder daar veel bij na te denken, de uitdrukking ‘naar de pijpen dansen van iemand.’* In het artikel van vandaag echter is het hoofdonderwerp de relatie tussen Trump en het Hooggerechtshof, en dan moet alles wat preciezer worden verwoord worden.
De Foer beweert dat Trump zal proberen zijn tegenstanders in de politiek en in de media gerechtelijk te vervolgen. Dat kan hij zeker proberen. Men probeert het voortdurend tegen hem. Trump zou ook proberen ambtenaren te ontslaan en te vervangen door andere die hem trouw zijn. Ik geloof dat een Amerikaanse president daarvoor inderdaad nogal wat speelruimte heeft. Trump zou ten slotte proberen de de presidentiële macht uit te breiden. Maar als hij dat probeert, botst hij wel tegen de grenzen van de Grondwet aan – grenzen die bewaakt worden door het Hooggerechtshof. En dan is het belangrijk of dat Hooggerechtshof bestaat uit handlangers van Trump ‘die naar zijn pijpen dansen,’ dan wel uit conservatieven die de Grondwet, ondanks politieke druk, nogal letterlijk interpreteren.
Daarmee wil ik het autoritaire gevaar van Trump II niet kleiner voorstellen dan het is**. Onder het MacCarthyisme hebben de Verenigde Staten ook gedurende enkele jaren verschillende autoritaire trekjes gekregen, en dat was met een president – Eisenhower – die tégen dat autoritarisme was, maar die uit berekening zweeg. Anderzijds stond toen de pers grotendeels achter de illiberale Red Scare. Vandaag is dat anders. Trump dreigt met censuur tegen MSNBC en NBC. Dat is natuurlijk heel erg, maar ondertussen was hij het zelf die, toen hij nog president was, gecensureerd werd door Facebook en Twitter.
Nee, ik zal het autoritaire gevaar van Trump nooit onderschatten, evenmin als het gevaar van dode metaforen, die, voor je het weet, een heel andere nuance meegeven dan je eigenlijk zou moeten meegeven.
J.D. Vance
Nu ik, beroepshalve zal ik maar zeggen, De Foers grote Trump-stuk van drie dagen geleden heb herlezen, viel mij voor de tweede keer de naam van een J.D. Vance op, ‘de non-fictieauteur die met Trumps steun senator van Ohio werd.’ J.D. Vance … Ik ken een J. Vance, een beroemde sciencefiction auteur, maar die is waarschijnlijk al dood. Ik zoek het even op. “J.D. Vance. A member of the Republican Party, he came to prominence with his 2016 memoir, Hillbilly Elegy.”
Hillbilly Elegy, dat boek ken ik, dat wil zeggen, ik heb de verfilming ervan gezien, met Glenn Close en Amy Adams. Het is het soort film waarbij mijn vrouw en ik elkaar aankijken en zeggen: al die mensen die we daar zien stemmen waarschijnlijk voor Trump. We zeggen dat niet denigrerend of bewonderend, maar als vaststelling, blij dat we die mensen een beetje leren kennen, niet de idioten die manifesteren met MAGA-bordjes, maar de mensen die zich van politiek weinig aantrekken, en als ze dan toch moeten gaan stemmen, alles samen genomen liever Trump hebben dan the other guy.
Brecht, The Godfather en Raf Njotea
De columns van de radicaal-linkse Raf Njotea in De Standaard zijn van ongelijk niveau. De laatste vond ik interessant. Hij bevat informatie over de slavenhandel in de 18de eeuw die je zo aangrijpt dat je de hele woke onzin van ‘tot slaaf gemaakten’ vergeet. We komen te weten dat men soms tientallen zieke slaven uit de schepen gooide, en liet verdrinken, in de hoop van voor het ‘verlies’ vergoed te worden door de verzekeringsmaatshappij. Maar de column is meer dan een geschiedenisles. De samenvatting van de column luidt: ‘Slavenhandelaars en financiële instellingen willen exact hetzelfde: winst maken.’
Het is een boodschap die je vaak terugvindt. Brecht zag geen verschil tussen ondernemers en gangsters. Of je nu schoenen verkocht, of huizen verhuurde, of prostituees aanbood, of mensen geld aftroggelde met bedelarij: het was allemaal om de winst te doen. In de meeslepende film The Godfather – 13 keer gezien – vind je dezelfde kerngedachte. Het draait allemaal om winst, of je nu drugs verkoopt of italiaanse tomaten in blik. Michael Corleone heerst over een zakenimperium dat zijn winst zowel uit legale als illegale activiteiten haalt. Hij zou zich eigenlijk liever alleen met legale activiteiten bezig houden, maar wat zou het, winst is het doel. ‘Je vraagt je af,’ schrijft Notea, ‘of ethisch beleggen geen contractio in terminis is.’
Die gelijkstelling tussen slavenhandel, gangsterpraktijken en andere vormen van ondernemen berust op een verkeerde kijk op doel en middelen. Machiavelli’s leer wordt soms – terecht of ten onrechte – samengevat in de zin ‘het doel heiligt de middelen.’ Brecht, Njotea, en de makers van The Godfathers geloven het omgekeerde: het doel – winst maken – ontheiligt de middelen.
In werkelijkheid is het beste altijd om naast het doel vooral juist middelen te bekijken. Bij het maken van winst is het beste zelfs om alleen naar de middelen te kijken. Sommige middelen om winst te maken zijn illegaal, zoals het verhandelen van drugs. Andere middelen zijn onethisch, zoals slavenhandel. Een vuistregel om ethische middelen van onethische middelen te onderscheiden is om na te gaan of er fysiek geweld gebruikt wordt. Slavenjagers en slavenhandelaars gebruikten heel veel fysiek geweld. Hetzelfde geldt voor de maffia. Gangsters die bescherming verkopen, branden je winkel af als je niet betaalt.
Ik denk dat er in Europa vandaag weinig ondernemers zijn die nog bruut geweld gebruiken. Misschien werken ze samen met andere ondernemers die dat wel doen, in andere delen van de wereld. Dat is minstens onethisch en wellicht ook illegaal. En er bestaan zeker ondernemers die zich schuldig maken aan leugens en bedrog. Die moeten worden gestraft en Njotea mag hun praktijken elke twee weken aanklagen in De Standaard als hij wil**. Zo helpt hij op zijn manier het Openbaar Ministerie.
* Die lange uitleg gelijkt nogal op de eerste, de kortste: de journalist schrijft om het even wat.
** Ik herhaal even een citaat uit een recente speech van Trump in New Hampshire: ‘We zweren plechtig dat we ze zullen uitroeien, de communisten, marxisten, fascisten en radicaal-linkse misdadigers die als ongedierte binnen de landsgrenzen leven.’ Zie hier op 1:47:20.
*** Njotea geeft in de aangehaalde column voorbeelden van hedendaags onethisch gedrag van bedrijven: de financiële instellingen die de staat lieten betalen voor de kredietcrisis, de ‘uitpersing van de armsten door rommelkredieten’ en de Europese banken ‘die honderden miljarden dollars investeren in bedrijven die actief zijn in de illegale Israëlische nederzettingenindustrie.’ De lezer kan zelf oordelen hoe zwaar die voorbeelden wegen. Let vooral op die ‘honderden miljarden dollars.’
Het blijft me verbazen hoeveel pek en veren onze intelligentia blijven spenderen aan Trump in verhouding tot Poetin. Ik kan me niet voorstellen dat ze een idiote bullebak die in vier jaar presidentschap niet zó veel echt verkeerd gedaan heeft, erger vinden dan een dictator die al zijn rivalen (en vrienden?) laat ombrengen, zijn volk onderwerpt aan willekeur en corruptie en een oorlog start tegen een naburig volk. Dus denk ik dat men in wezen Amerika nog altijd op een piëdestal plaatst, als opperland van het Westen en dat WIJ een nobele president verdienen, terwijl de Russen nu eenmaal een klootjesvolk zijn, dat niet beter verdient dan een dictator.
BeantwoordenVerwijderenMachiavelli had het volgens mij (13 keer gelezen) nooit over de eenmaking van Italië als doel. Hij heeft ook nooit letterlijk gezegd - of ik heb er 13 keer overgelezen - dat het doel de middelen heiligt. Machiavelli schreef een strategisch-politiek tractaat, in de traditie van Sun Tzu, hoe je oorlogen won, staten kon veroveren én behouden, wat het doel is van de heerser (Il principe). Hij droeg het op aan zijn heerser, Lorenzo de Medici. Hij staafde zijn tractaat met voorbeelden uit het verleden: wat wel werkte en wat niet. Dat was anekdotisch maar in elk geval eerder wetenschappelijk georiënteerd dan moreel.
Bijvoorbeeld: het is beter gevreesd te zijn dan geliefd. Hij zei erbij: als je én geliefd én gevreesd kan zijn, des te beter, maar als je moet kiezen, wees dan eerder streng dan rechtvaardig.
Een ander voorbeeld: een heerser kan geen continu schrikbewind voeren, want dan krijg je opstand. Hij moet in één keer afrekenen met de tegenstand, maar de brave of geknechte mensen moeten daarna wel kunnen beginnen met een propere lei, tot collectieve welstand en veiligheid. Opnieuw schreef M. dat niet omdat hij een schrikbewind immoreel vond, maar omdat het verleden bewees dat het zich tegen de heerser keerde. Foltering was zeer zeker een effectieve techniek om de waarheid te achterhalen maar dat van die gifmoord herinner ik me niet. Een 14de lezing dringt zich op.
Dieter
Ik verwijs hier alleen naar de populaire interpretatie van Machiavelli (en zijn achterliggende politieke opvattingen). Die interpretatie kun je geloof ik niet letterlijk uit Il Principe halen, maar ze is geloof ik ook niet tegenstrijdig met wat M. zelf schrijft en met hoe jij het samenvat.
VerwijderenIk heb Il Principe maar één of twee keer gelezen, net als een paar boeken over M. en een Engelse vertaling van de Discorsi, maar dat is lang geleden.
In mijn lessen besprak ik M. heel kort, samen met De Mandeville, vanwege hun pogingen om politiek en samenleving technisch in plaats van moreel te benaderen.
Ik vermoed dat Trump precies zo'n bullebak als Poetin is, maar dat hij in een politieke constellatie zit waarin hij niet kan doen, en wellicht nooit zal kunnen doen, wat Poetin zich kan permitteren.
Zelf ben ik vooral ontgoocheld dat de Republikeinen hem nog niet aan de kant hebben kunnen zetten. En zijn 4 jaar stoken tegen een democratische verkiezingsuitslag vind ik daarom al vreselijk omdat dat hem blijkbaar meer stemmen opbrengt dan kost. Dat zegt niet veel goeds over de democratische mentaliteit in de VS.
Ik weet wel dat dat de populaire interpretatie van Machiavelli is, maar zijn reputatie is daardoor vernauwd tot een immorele filosoof of zelfs politicus (wat een feitelijke onjuistheid is), of in het beste geval een cynicus. Ik zie Machiavelli eerder als een pragmaticus en realist. Er is misschien geen tegenstrijd maar wel een verenging in de populaire lezing van zijn figuur. Het staat iedereen vrij om die te propageren maar ook mij om te nuanceren.
VerwijderenIk vind dat we Trump het voordeel van de twijfel moeten geven, toch ten opzichte van Poetin. Hij is zeker een opruier, die gewelddadige gevolgen van zijn lelijk geschreeuw wellicht met schouderophalen zal begroeten. De bestorming van het Capitool is alvast zeer bezwarende bewijslast. Anderzijds heeft hij, in tegenstelling tot de Heilige Obama, geen enkele vuile oorlog gevoerd en bijvoorbeeld niet naar een TV-schermpje zitten kijken hoe zijn commando's Osama wederrechtelijk vermoordden. Tijdens Trumps regering voerde Rusland geen oorlog en dreigde China niet met het inpalmen van Taiwan. Hij is grofgebekt, onbehouwen en weinig toeschietelijk naar Europa, of naar de sociaaldemocratie of het milieubewustzijn. Dat verklaart wellicht mee de antipathie aan onze linkerzijde.
Poetin paait Europa evenmin maar hij schoffeert ook niet de hele tijd. Hij draait wel duizenden Russen en Oekraïners door de gehaktmolen. Dat Trump net als Poetin zou handelen, mocht hij de kans hebben, vind ik dan ook een intentieproces. -D
Ik zie in Machiavelli geen immorele filosoof maar wel een impliciet utilitaristische - wat zeker geen slechte benadering is van de moraal, maar het is niet de enige.
VerwijderenObama was inderdaad een interventionist - zeker gedeeltelijk voor humanitaire redenen (niet noodzakelijk een excuus) - en Trump is een isolationist. Een begrijpelijk realistische houding, maar een ramp voor Europa die aan Poetin wordt uitgeleverd.
Of Trump zou handelen als Poetin mocht hij zich in een soortgelijke politieke constellatie bevinden, is inderdaad pure speculatie van mijn kant. Maar ik ben er heel vast van overtuigd. Ook geloof ik dat veel andere opportunistische politici ook zo zouden handelen. Bij opportunisten geldt het spreekwoord dat de omstandigheden de dief maken.