Paul Goossens en de VB-kiezer, e.a.

Paul Goossens en de VB-kiezer
     Zwartkijker Paul Goossens heeft in zijn column van 21 juni het VB-succes in West-Vlaanderen geanalyseerd. Hij spitste zich daarbij toe op de gemeente Houthulst waar 38 procent voor VB stemde, terwijl er niet meer dan 1,3 procent niet-Europeanen wonen. Je zou kunnen zeggen dat die Houthulstenaars dat zo willen houden, omdat ze bij een occasioneel bezoek aan Kortrijk iets anders hebben gezien. Of dat in Menen, waar het aantal niet-Europeanen veel hoger is, ook 30 % op VB stemde. Maar dat is misschien een wat al te gemakkelijk antwoord.
      Mij gaat het trouwens om de volgende alinea: ‘Als in Houthulst meer dan 37 procent van de kiezers voor Vlaams Belang stemde, is dat wegens ... te weinig sociale woningen, te weinig openbaar vervoer, te weinig bankautomaten, te weinig koopkracht, en te veel stikstof.’
      Ik probeer mij de gemeente Houthulst voor te stellen, op een zondagvoormiddag bij de bakker. Ik kijk naar de mensen die voor en achter mij in de rij staan. Ik weet dat een kleine helft voor VB heeft gestemd. Ik probeer te raden wie. En daarna stel ik mij voor dat er in Houthulst onlangs een nieuwe wijk met sociale woningen is gebouwd, dat het aantal bussen is verdubbeld – waardoor de bezetting van 10 procent naar 5 procent is gedaald –  dat er een bankautomaat bij is gekomen aan de kerk, dat iedereen zijn inkomen de laatste 4 jaar met 6 procent heeft zien stijgen, en dat ten slotte de normen voor stikstof strenger (!) zijn geworden. En dan probeer ik te raden wie van die klanten bij de bakker nu als VB-kiezer afvalt.  

De toekomst van de PTB
      De PVDA heeft in Vlaanderen stemmen en zetels gewonnen, maar de PTB heeft er in Wallonië verloren. Dat Waalse verlies is onlogisch. De concurrenten – PS en Ecolo – zaten zowel in de federale als in de deelstaatregering. Voor een extreemlinkse partij is het altijd confortabel als de centrumlinkse partijen in de regering zitten. Dan kun je lekker oppositie voeren tegen je politieke rivalen; die kunnen immers nooit al hun linkse beloften waar maken. Daarvoor moeten ze te veel rekening houden met hun coalitiepartners en met de economische realiteit.
     En toch is de PTB dus achteruit gegaan. Daaruit blijkt dat het in de politieke analyse allemaal zo eenvoudig nog niet is, anders konden u en ik het ook. En wat zijn de toekomstperspectieven voor de PTB, nu PS en Ecolo niet in de regering zitten? Ziet de toekomst er niet heel slecht uit? PS en Ecolo kunnen nu zelf harde oppositie voeren tegen een zittende regering. Worden ze op die manier geen nog gevaarlijker concurrenten van de PTB?
     Ook dat is zo eenvoudig niet. Als die oppositie tegen een centrumrechtse regering de vorm aanneemt van vakbondsacties, algemene stakingen en grote manifestaties, dan kan de PTB daar best haar voordeel mee doen. Dat is een terrein waarop ze zich thuisvoelt. Het is haar fonds de commerce.

PS en PTB
      Volgens de analyse van geloof ik professor Walgrave nemen PS en PTB ongeveer dezelfde linkse plaats in op de sociaal-economische as*. De twee partijen zouden ook ongeveer hetzelfde soort kiezers aantrekken: arbeiders, lage ambtenaren, mensen die leven van een vervangingsinkomen. Als zulke partijen het beleid bepalen, is de kans groot dat de staatsschuld stijgt, wat ze verder ook in hun verkiezingsprogramma mogen beweren. De sociale uitgaven moeten omhoog, en de belastingen die die uitgaven moeten compenseren vallen in de praktijk altijd tegen.
     Ik zie echter, als het over die schulden gaat, een verschil in de filosofie van de twee partijen. De PS hoopt, naar het woord van Guy Mathot indertijd**, dat de schulden vanzelf zullen verdwijnen. Je zou daarin een naïef geloof in het kapitalisme kunnen zien. Bij de PTB is het net andersom. Daar is geen sprake van naïef geloof in het kapitalisme. Als de schuldenberg door een centrumlinks beleid groter wordt, dan bewijst zoiets alleen dat de problemen onoplosbaar zijn ‘binnen het kader van het kapitalisme.’ Quod erat demonstrandum. 

VB en PVDA
     In een korte televisiereportage werden de twee jongste verkozenen in het Vlaamse Parlement gelijktijdig geïnterviewd: Amina Vandenheuvel (PVDA) en Mercina Claesen (VB). Ze waren allebei 22 jaar en ongeveer even sympathiek. ‘Weet je wat je zult verdienen?’ vroeg de journalist. Het meisje van de PVDA antwoordde dat ze het inkomen van een gemiddelde arbeider zou krijgen.’ ‘Je zult hetzelfde verdienen als ik,’ antwoordde het VB-meisje, ‘maar je zult alles aan de partij afgeven.’ 0-1, vond ik. Wat later legde het PVDA-meisje uit welke problemen er zich in ons land allemaal voordeden met racisme. ‘Zouden we dan niet beter die problemen eerst oplossen voor we nog meer migratie toelaten,’ antwoordde het VB-meisje. 0-2.
     ’t Is een algemeen zwak punt van de extremere partijen op links: ze zijn van nature beter in discussies binnen het linkse kamp dan in links-rechts discussies. Bij Groen is het zelfs pijnlijk hoe de co-voorzitters overduidelijk alleen de taal van hun eigen achterban kunnen spreken. Het is bijna bewonderenswaardig dat Raoul Hedebouw en Jos d’Haese zich ondanks die handicap tot handige debaters hebben ontwikkeld.

VB, CD&V en het boerenvraagstuk
      Ik lees vaak bij linkse commentatoren dat N-VA er heel verkeerd aan doet als ze iets zegt over migratie. Dat is het fond de commerce van Vlaams Belang, heet het dan. ‘Alles wat N-VA daarover zegt, betekent stemmenwinst voor het VB. Kijk maar naar de stemmenwinst die VB in 2019 haalde nadat de N-VA de regering verlaten had vanwege het Marakesh-akkoord. Was dat geen fout van N-VA?’
      Ja, natuurlijk was dat een fout van N-VA, maar vooral om twee andere redenen: omdat de partij het symbolische belang van het akkoord te laat had ingezien, én omdat ze dacht dat de regering na het vertrek van de grootste partij snel zou vallen. Maar die sluwe vossen bleven gewoon zitten, schoven wat met de stoelen, en ruilden hier en daar een petje van staatssecretaris voor eentje van minister.
     Hetzelfde fond de commerce-probleem rijst bij CD&V en VB die vechten om de stem van de misnoegde boer. Behoort het boerenvraagstuk tot het fond de commerce van de christendemocraten of van dat van extreemrechts? Wie ‘bezit’ het thema? Degene die er het eerste bij was, of degene die er het luidste over kan roepen? De christendemocraten hebben de oudste claim op de stem van de boer, maar het VB kan als eeuwige oppositiepartij een radicaler geluid laten horen.
      Dan zou ik van de linkse commentatoren willen weten of Sammy Mahdi en Jo Brouns het bedje van VB gespreid door hun opzichtige manoeuvres rond het stikstofakkoord? Hebben ze daardoor voor stemmenwinst van het VB gezorgd, of zijn ze er zo in geslaagd om een deel van de landelijke stemmen te behouden? Allebei, geloof ik, maar ik zou niet weten welk effect het zwaarste heeft doorgewogen. 

Vivaldi als verliezer
     Mijn perceptie was dat Vivaldi de verkiezingen verloren had, en dat N-VA goed stand had gehouden. Maar sommige commentatoren, zoals Carl Devos, hebben de cijfers anders gegroepeerd. De Vivaldi-regering, zeiden zij, behield haar meerderheid, en de Vlaamse regering, met haar duidelijke N-VA-stempel, verloor haar meerderheid Ja, zo kun je het ook zien.
      Maar maakt de kiezer in het stemhokje echt zoveel onderscheid tussen de Vlaamse regering en de federale regering? En dan nog. De Vlaamse regering verloor haar meerderheid door het verlies van de Vlaamse liberalen. Dat verlies was ongeveer hetzelfde op het Vlaamse als het federale niveau, en de oorzaak ervan was dat de partij haar campagne had opgehangen aan de persoon van Alexander – Vivaldi – de Croo.  En omgekeerd: de federale regering behield haar meerderheid door de winst van de Waalse liberalen, die bij monde van Bouchez, stevig oppositie hadden gevoerd tégen de Vivaldi-regering.
     Stembusuitslagen zijn meestal een doorslagje van de vorige stembusuitslagen, met enkele procenten verschuiving van partijen A, B en C naar partijen X, Y en Z.  Echte schokgolven komen ook voor, maar ze zijn zeldzamer. En de verschuiving-in-procenten van 9 juni laat zich volgens mij nog het beste lezen als een nederlaag voor Vivaldi. Er waren trouwens zelfs vóór de verkiezingen geen partijen meer, buiten de PS, die het Vivaldi-project nog verdedigden. En juist die PS heeft ook verloren.

Vlaamse regering
      Omdat vijgen na Pasen het beste smaken, heb ik de televisiedebatten in uitgesteld relais bekeken. Ik hoorde bij verschillende gelegenheden de socialisten heftig uithalen naar de Vlaamse regering. ‘Onderwijs en Zorg waren een ware puinhoop.’
     Dat was een debat dat De Wever wellicht had kunnen winnen met enkele slimme cijfers en een paar goede oneliners, maar hij deed iets veel beters: hij zweeg over de hele kwestie. Als je beweert dat de inzet van de verkiezingen het federale niveau is, mag je je niet laten meelokken in een discussie over het Vlaamse niveau.  

Twee democratieën
     Als België zoals Nederland één democratie was, hadden we nu een regering met N-VA, Vlaams Belang, liberalen en christen-democraten. 

N-VA, VB en een derde partner
      De trouwhartige flamingant Pieter Bauwens schetst op Doorbraak redelijk overtuigend de nefaste effecten van het cordon sanitaire rond Vlaams Belang. Je kunt zijn stuk lezen als een oproep tot N-VA om een coalitie te vormen met VB. Daar denk ik het mijne over.
     Kijk, over het lokale niveau durf ik niets te zeggen, maar op Vlaams niveau is zo’n samenwerking alleen mogelijk als er onder de traditionele partijen een derde partner wordt gevonden. Zonder derde partner valt er niet aan te beginnen***. Zelfs voor een niet onbelangrijk deel van de N-VA-kiezers zou een as tussen de twee partijen zonder derde partner niet aanvaardbaar zijn. Halen de twee partijen nu apart 48 procent van de stemmen, samen komen ze wellicht met moeite boven de 40 procent.
     In de uitleg van Bauwens wordt N-VA vooral gehinderd door haar angst voor de linkse journalisten. Die zouden vijf jaar lang ‘een mediastorm’ ontketenen. Dat is ongetwijfeld waar, maar ’t is een veel kleiner probleem dan dat van de ontbrekende derde partner.

Centrumrechts of centrumlinks
     Bauwens beweert verder dat Vlaanderen rechts heeft gestemd en, als resultaat van het cordon, een centrumlinks beleid zal krijgen. ‘Rechts gestemd’ lijkt mij een nuchtere vaststelling. Daarvoor tel je de stemmen van VB, N-VA, plus een deel van CD&V en een deel van OpenVld samen. ‘Centrumlinks beleid’, dat kan worden genuanceerd. Op het hierboven vermelde assenstelsel staat Vooruit sociaal-economisch links van VB. Vooruit in de Vlaamse regering zou het beleid dus in centrumlinkse richting trekken, maar dat beleid zou, gezien het gewicht van N-VA en CD&V, in het centrum-centrum moeten eindigen.
      ‘Hopelijk heb ik ongelijk,’ schrijft Bauwens nog, ‘maar met Vooruit ernstig de begroting aanpakken? Dan moet je al hopen dat de EU streng is en ze geen andere keuze hebben.’ Ik zie het probleem, maar de EU is nu eenmaal redelijk streng. En dan is er nog een andere vraag. Zou het met VB makkelijker zijn om de begroting aan te pakken? Dat ben ik nog niet zo zeker. Misschien zou het met VB inderdaad handiger zijn om de ‘subsidies voor de zuilen’ aan te pakken, maar er zijn echt wel andere besparingen nodig dan deze –  besparingen die heel ver liggen van de sinterklaaspolitiek die VB in haar verkiezingsprogramma voorstelde. (Zie echter ook mijn volgende paragraaf)

Het discours van extreemrechts
     Elke partij heeft geloofspunten die ze in haar discours overdrijft dan wel wegmoffelt. Bij VB en andere extreemrechtse partijen heb ik de indruk dat het antikapitalisme overdreven, en het anti-atlantisme weggemoffeld wordt. De Poetin-liefde wordt verloochend, en de sociale bekommernissen worden in de verf gezet. Kijk naar het Rassemblement National in Frankrijk, met zijn extra belasting op de banken en zijn verlaging van de pensioenleeftijd. Maar ondertussen neemt hun kopman Jordan Bardella nu al gas terug door ‘budgettaire redelijkheid’ te beloven. En dat dus vóór de verkiezingen.
     Anderzijds: zelfs als partijen als VB en RN sociaal-economisch minder links zijn dan ze laten uitschijnen, zijn ze op dat gebied nog altijd linkser dan bijvoorbeeld Bouchez, Macron of de hele ontslagnemende OpenVLD-top.

Het Europese resultaat van VB
     Als er een voorspelling was waar ik geld op had durven inzetten, was het dat VB een beter resultaat zou halen voor haar Europese lijst dan voor haar andere lijsten. Ik heb nogal wat FB-vrienden die Europees voor VB stemden om op een radicale manier lucht te geven aan hun ongenoegen, maar die het Vlaamse en zeker het federale niveau te belangrijk vinden voor symboliek. Dat verschil had voor mij gerust nog wat groter mogen zijn. 

Voor U
     Vóór de verkiezingen heb ik zo weinig mogelijk gelezen van de politieke reclame die elke morgen in onze brievenbus stak. Daar was onder andere een brief bij, onder gesloten omslag, van een Voor U-kandidaat. Ik was daar een beetje bang van. Was Voor U geen liberaal initiatief? Duchatelet was van plan om voor die partij te stemmen. Misschien was het programma mij wel op het lijf geschreven, en dan kwam ik als N-VA-stemmertje in gewetensnood.
     Ik heb de brief van de Voor U-kandidaat pas een week na de verkiezingen geopend. De kandidaat was tegen de hoge opstapvergoedingen voor ‘afgedankte politiekers’, en tegen lichte straffen voor sadistische studentendopers, dronken voetballers achter het stuur, groepsverkrachters, en vrienden van ministers die tegen een combi plassen.
    Achteraf gezien had ik de enveloppe best kunnen openmaken vóór 9 juni. Mijn angst was onterecht. Er stond op de brief overigens nog een QR-code die ik kon scannen, maar dat heb ik niet gedaan.

 

 

* Over dat assenstelsel, zie ook mijn stukje hier.

** Voor de jonge lezers. Guy Mathot was een PS-kopstuk in de jaren 80 en 90. Hij deed ooit de historische uitspraak: “Dat gat in de begroting is er vanzelf gekomen en zal wel vanzelf weer weggaan ook.”

*** Ook op federaal niveau maakt een derde partner het verschil. Als Vooruit, CD&V, Open-Vld of Groen die derde partner zou zijn, wordt het voor PS, MR, Les Engagés of Ecolo moeilijker om een absoluut njet te handhaven.