Sven Pichal en de gevangenisstraf

      Pichal kreeg voor het bekijken en verspreiden van kindermisbruikvideo’s een gevangenisstraf van 3 jaar met uitstel. Ik heb daar geen mening over, behalve dat de directe daders van dat misbruik, als ze gevonden worden, minstens 20 keer zo zwaar moeten worden gestraft, dus laat ons zeggen 30 jaar zonder uitstel. En had Pichal 3 jaar zonder uitstel gekregen, dan mochten de directe daders van het misbruik van mij 60 jaar opgesloten worden, ook zonder uitstel (of strafvermindering).
    Ik ben niet de eerste die opmerkt dat de reacties op gerechtelijke uitspraken soms gepolitiseerd worden. Veel rechtse mensen vinden dat Pichal – als iemand van de zogenaamde culturele elite – niet zwaar genoeg werd gestraft, terwijl veel linkse mensen oordelen dat de Reuzegommers een te mild vonnis kregen. Rechts is voorstander van tough on crime, waar links, dat anders het nut van gevangenisstraffen in twijfel trekt, strengere straffen wil voor verkrachters. In die zaken voel ik mij niet links of rechts.
     Laat ons daarom, voor een keer, de politiek er buiten laten en de zaak in zijn algemeenheid bekijken. Een samenleving kan gevangenisstraffen instellen om vier redenen: als georganiseerde wraak, als heropvoeding, als afschrikking en als directe preventie. De eerste reden – wraak – is van morele, metafysische of psychologische aard. Men vindt het rechtvaardig dat een een boosdoener gestraft wordt, men wil niet wachten op Karma, en men haalt een zekere voldoening uit de omstandigheid dat het lijden van het slachtoffer gevolgd wordt door het lijden van de dader.
     De tweede reden – heropvoeding – is bijna zeker illusoir. Zelfs als sommige gevangenen als betere mensen naar de maatschappij terugkeren, zijn er veel anderen die niets geleerd hebben, of alleen de verkeerde dingen. De derde – afschrikking – lijkt te werken, maar minder dan je zou denken. De laatste reden – directe preventie – is de logica zelf. Hoe langer de dief achter de tralies zit, hoe langer het duurt voor hij weer uit stelen kan gaan.
     De twee laatste redenen – afschrikking en directe preventie – zijn van utilitaire aard. Je gaat ervan uit dat er door het opsluiten van kindermisbruikers er minder kindermisbruik zal zijn. Voorstanders van tough on crime geloven dat het effect van gevangenisstraffen groot is, tegenstanders dat het effect klein is. Maar het is geen kwestie van geloof. Het kan onderzocht worden, liefst door onderzoekers die zich niet door hun wensen maar door cijfers laten leiden.
     Zo’n onbevooroordeelde onderzoeker is Scott Alexander, die de bestaande meta-literatuur heeft samengevat in een meta-meta-overzicht*. Zijn conclusies bevestigen wat het gezond verstand ook al had kunnen vinden. Ja, langere gevangenisstraffen werken, en dan vooral door de directe preventie, minder door de afschrikking. Vooral de afschrikking is onderworpen aan de wet van de dalende meeropbrengst. Harde en lange straffen schrikken de bangste misdadigers af, maar als de straffen altijd maar harder en langer worden, blijven alleen de durvers over. Hoe meer de straffen verzwaren, hoe minder het bijkomend effect. In economische termen zou men zeggen dat het marginaal nut van de gevangenisstraf in onze samenlevingen ondertussen laag is.
      Andere conclusies liggen minder voor de hand. Zo blijkt uit de cijfers dat lange gevangenisstraffen efficiënter zijn om winkeldiefstallen te voorkomen dan om gewelddelicten terug te dringen. En vooral: de cijfers laten toe om het marginaal nut van lange gevangenisstraffen af te wegen tegen de kostprijs, en die kostprijs te vergelijken met die van andere vormen van misdaadbestrijding. Alexander schrijft – alles in een Amerikaanse context – : 

10 procent meer gevangenisstraf zorgt voor een daling van de misdaad met 3 procent. Dat is een van de minst kost-effectieve manieren van misdaadbestrijding … Eén jaar gevangenisstraf voorkomt 7 misdaden maar één extra politie-agent voorkomt … 50 misdaden. Een jaar gevangenisstraf kost 60.000 dollar, een extra politie-agent kost 150.000 dollar. Je kunt dus één misdaad voorkomen door 8.500 dollar uit te geven aan gevangenisstraf of door 3.000 dollar uit te geven aan een extra-politie-agent.

       Dat is een sterk – utilitair – argument om af te zien van al te strenge gevangenisstraffen, al blijven de wraaklustigen dan op hun honger zitten. Dat laatste kunnen we echter relativeren omdat de gemiddelde wraaklust vooral opgezweept,door een bepaald soort misdrijven – het soort waar Pichal en de Reuzegommers zich schuldig aan maakten – terwijl men winkeldiefstal lichter opvat. Zelf voel ik eigenlijk niet zo veel verontwaardiging als ik weer eens de beelden zie van die mannen met geklede petten die vitrines kapotslaan om juwelen te roven. En ook in het algemeen is de samenleving minder wraaklustig geworden. Ik geloof niet dat er een meerderheid zou bestaan die de herinvoering van openbare folteringen als straf zou vragen.
     Er is een ander bezwaar tegen het utilitaire argument. Het kan best zijn dat meer politie-agenten op straat voor een betere preventie zorgen, maar wordt op die manier niet iedereen een klein beetje gestraft, vooral als die politie-agenten iedereen aan frequente controles onderwerpen. Of neem een sprekender voorbeeld. Veronderstel dat iemand als Scott Alexander statistisch kan aantonen dat het gebruik van bewakingscamera’s en het afluisteren van telefoons nog veel efficiënter is voor misdaadbestrijding dan extra politie-agenten, laat staan extra gevangenisstraf. Zouden we dan blij zijn met dat afluisteren? Of dat de politie het recht krijgt om alle computers van alle burgers te hacken en te scannen op beelden van kindermisbruik. Wat dan?
     Ook veel brave burgers, neem ik aan, zullen zich storen aan die camera’s en die afluister- en hack-praktijken, zelfs als ze nooit iets doen wat niet mag worden gefilmd, of die nooit iets zeggen over de telefoon wat niet mag worden gehoord, of die nooit iets bekijken op hun computer wat niet mag worden bekeken. Die brave burgers zullen zich gestraft voelen. Je zou hen moeten vragen wat ze erger vinden: een beetje meer misdaad, wat meer surveillance, of heel wat meer belasting om een duur gevangenissysteem verder uit te bouwen. 

* Voor de analyse van Scott Alexander: zie hier.